Trabol Blong Ol Bigfala Solwora
LONG wan yia ol man oli kafsaedem 130 milyan lita blong oel long ol bigfala solwora blong wol. !Namba ya i bigwan tumas, be insaed long hem, i no gat ol wanwan bigfala trabol we oli mekem olsem long 1989, taem Exxon Valdez i kafsaedem oel long solwora kolosap long Alaska, Amerika, no bigfala trabol we i kamaot las yia long Pesian Galf, we i mekem se 160 milyan lita blong oel long wan dei i ron i go long solwora!
I no oel nomo we man i sakem i go long solwora blong wol. Long Not Si kolosap long Jemani, ol kemikel blong ol faktri oli kasem mak ya we ol man blong bigsave oli talem se oli save posenem ol man. I gat wan posen we oli stap putum insaed long pen, we oli pen long hem aninit blong ol sip blong protektem olgeta, ale ol man we oli stadi long solwora oli talem se go kasem 200 kilomita afsaed long solwora, posen ya i stap spolem samting olsem smosmol skin blong solwora (maekrolea) we oli save luk wetem glas nomo. Impoten haf ya blong bigfala solwora i ples we ol fis oli putum eg long hem, mo tu hemia i ples we ol smosmol anamol blong solwora oli laef long hem we oli stampa kakae blong plante laef samting long ol bigbigfala solwora.
Long Saot blong Yurop, ol sayentis oli faenemaot se samting we i kavremap solwora we yumi no save luk wetem prapa ae blong yumi (maekrolea), long Mediterenian Si i fulap long doti blong kemikel, oel, mo ol doti blong man. Ol anamol blong solwora, olsem welfis, oli kasem moa trabol from samting ya we i kavremap solwora (maekrolea) we ol doti oli stap spolem hem, from we oltaem oli kam antap long solwora blong pulum win. Taswe, 6,000 anamol blong solwora oli ded evri yia long Mediterenian Si, bighaf blong olgeta i from doti we oli sakem long solwora. Long wan taem, plante handred dolfen oli gosoa long ol sanbij blong Mediterenian Si—evri wik kolosap 50 we oli gosoa long saed i go long Franis nomo. Wan sik i kasem ol naesfala anamol ya blong solwora. Ating ol doti we oli sakem long solwora i mekem se ol dolfen oli kasem sik ya from hem i mekem se bodi blong olgeta i no moa save blokem ol sik. Sore tumas, man ya blong stadi long saed blong ol bigfala solwora, Jean-Michel Cousteau i raetem se: “Sipos ol dolfen oli save ded from ol doti we oli sakem long solwora, be yumi tu i save ded from.”
Ating tok olsem long saed blong fyuja i save mekem ol man oli fraet, be fasin ya blong sakem doti long win mo wora long wol i spolem ol man finis long plante defren rod. Eksampel, ol man blong sevem man long solwora kolosap long Nyufaonlan oli faenemaot se ol doti long solwora oli mekem i hadwok long olgeta blong faenem ol man we oli foldaon long wan plen. Ol plastik we ol man oli sakem, oli mekem trabol long ol man ya. Fulap plastik i stap long solwora, mekem se ol man we oli stap lukaotem ol man ya blong sevem olgeta oli no save sipos oli stap luk ol pis blong plen no ol doti nomo long solwora. Olgeta oli no faenem wan man nating we i laef.
?Hemia i wan nogud store? Be yu traem tingbaot: ?Sipos trabol ya i mekem tingting blong ol man i hevi, olsem wanem long Hemia we i wokem “solwora mo olgeta samting we oli stap long hem”? (Nehemaea 9:6) I tru nomo, taem i stap spid i go blong kasem taem ya we hem bambae i “spolem ol man ya we oli stap spolem wol.”—Revelesen 11:18.
[Foto Credit Line blong pija long pej 31]
Mike Baytoff/Black Star