Ol Yangfala Oli Askem . . .
?From Wanem Mi Faenem i Had Blong Fren Wetem Ol Narafala?
“Fasin blong sem i save blokem yu blong mekem samting we yu wantem mekem. Hem i wan fraet we i stap holem yu mo yu mas faet strong agens long hem. Fraet ya i no wan samting blong giaman.”—Richard.a
“Long taem we mi stap gruap, fasin blong sem i rili spolem mi. I olsem we mi stap long wan wol we i blong mi nomo.”—Elizabeth, we i gat 18 yia.
?‘I GAT wan samting i rong wetem mi? ?From wanem i hadwok long mi blong fren wetem ol narafala?’ ?Yu yu tingbaot ol kwestin ya samtaem? Olsem Richard, we i raetem ol tok antap, maet yu seksek no wari taem yu mitim wan niufala fren. Maet yu sem taem yu stap klosap long ol man we oli gat hae posisen. No maet yu wari tumas long tingting we ol narafala oli gat long saed blong yu, mekem se taem yu gat jans blong talemaot tingting blong yu, yu fraet tumas blong toktok. Wan yangfala we nem blong hem Tracey i talem stret se: “Mi faenem i had tumas blong go long narafala mo storian wetem olgeta we mi no savegud olgeta.”
?Wanem i mekem se ol man oli gat ol filing olsemia? Bambae yumi save winim problem ya, sipos fastaem, yumi kasem save long hem. (Ol Proveb 1:5) Wan woman i talem se: “Bifo, mi neva kasem save from wanem mi stap sem taem mi stap wetem ol narafala man. Be from we naoia mi kasem save, mi save wok long problem ya blong traem winim sloslou.” Bambae yumi luk long sam risen from wanem sam yangfala oli faenem i hadwok blong fren wetem ol narafala.
Problem Blong Fasin Sem
Wan bigfala risen hemia from we sam yangfala oli gat fasin blong sem. Wan yangfala we i no fraet blong storian wetem ol narafala i gat plante fren. Be wan yangfala we i gat fasin blong sem i save harem se hem i no gat fren mo hem i stap hem wan nomo. Elizabeth, we i gat 18 yia, i talem se: “Taem mi stap gruap, fasin blong sem i spolem mi. I olsem we mi stap long wan wol we i blong mi nomo.” Diane i tingtingbak long ol hadtaem we hem i fesem long fas yia blong haeskul. “Mi mi no laekem taem man i stap lukluk mi. Wan tija i wantem save sipos mifala i ting se i impoten blong ol man oli laekem mifala. Blong soemaot tingting blong mifala, mifala i mas raetemdaon wan namba bitwin siro mo faef. Siro i minim se i no impoten nating, mo faef i minim se i impoten tumas. Ol gel we oli gat plante fren we oli laekem olgeta, oli raetem faef. Mi mi raetem siro. Long saed blong mi, mi gat fasin blong sem from we mi fraet blong ol man oli save mi. Mi no wantem se ol man oli lukluk mi tumas from we mi fraet se maet oli no laekem mi.”
I tru se, i oraet blong sem smol. Fasin blong sem i joengud wetem tingtingdaon—fasin blong luksave wanem we yumi naf blong mekem. Mo God i putum loa long Baebol se “tingting blong yumi i [mas] stap daon.” (Maeka 6:8) I isi moa blong stap wetem wan man we i gat tingtingdaon no i sem smol, i bitim we yumi stap wetem wan man we i wantem bos oltaem, no we i gat strong fasin. Mo i tru se i gat “taem blong man i tok,” be tu i gat “taem blong man i stap kwaet.” (Prija 3:7) Ol man we oli stap sem, bambae i no hadwok long olgeta blong stap kwaet. From we “oli rere oltaem blong lesin,” oli no “hareap blong toktok,” mo oli gat fasin blong lesingud, plante man oli laekem olgeta.—Jemes 1:19.
Be, plante taem, wan yangfala we i gat fasin blong sem, i kwaet tumas, mekem se i hadwok long hem blong faenem sam fren. Mo wan man blong raetem buk i talem se, sam samtaem, fasin sem i save mekem olsem we yu stap long “wan kaen kalabus”—longwe long ol narafala man.—Ol Proveb 18:1.
Fasin Sem—Wan Problem We Plante Man Oli Gat
Sipos yu harem nogud from fasin blong sem, rimemba se plante man oli gat fasin ya. Long wan stadi we oli mekem long sam studen blong haeskul mo kolej oli faenem se, “82 pesen blong ol studen ya oli talem se samtaem long laef blong olgeta oli bin gat fasin blong sem.” (Adolescence, we Eastwood Atwater i raetem) Long taem blong Baebol tu, sam man oli gat fasin blong sem. Sam long ol bigman ya, olsem Moses mo Timoti, maet oli bin faet agensem problem ya.—Eksodas 3:11, 13; 4:1, 10, 13; 1 Timoti 4:12; 2 Timoti 1:6-8.
Tingbaot Sol, faswan king blong Isrel bifo. Plante taem, Sol i gat fasin blong no fraet. Taem sam dongki blong papa blong hem oli lus, Sol i no fraet blong go faenem olgeta. (1 Samuel 9:3, 4) Be taem God i stanemap hem olsem king blong nesen ya, wantaem nomo hem i sem tumas. !Sol i go haed long medel blong olting blong narafala man, from we hem i sem blong kam fored long hip man we oli singaot blong welkamem hem!—1 Samuel 10:20-24.
Ating sam man oli no kasem save from wanem Sol i no tinghae long hem wan. Baebol i tokbaot hem olsem wan gudfala yangman we i luk naes tumas. !Yes, “ol narafala man Isrel, hed blong olgeta i finis long solda blong hem nomo”! (1 Samuel 9:2) Antap long samting ya, profet blong God i bin talem long hem se Jeova bambae i blesem rul blong hem olsem king. (1 Samuel 9:17, 20) Nating se i olsem, Sol i no sua long hem wan. Taem oli talem se bambae hem i kam king, hem i ansa wetem tingtingdaon se: “?From wanem yu talem tok ya long mi? Mi mi laen blong Benjamin ya, mo laen ya blong mifala i smol olgeta long ol laen blong yumi. Mo famle blong mi, hem i namba nating olgeta long laen blong mifala.”—1 Samuel 9:21.
Sipos wan man olsem Sol i save gat fasin ya we hem i no tinghae long hem wan, yumi no sapraes se yumi tu yumi harem olsem samtaem. Taem yu yangfala, yu stap long wan taem long laef blong yu we plante jenis oli stap hapen long bodi blong yu. Yu mas lan nao blong laef olsem wan bigman. Taswe, i stret nomo we samtaem yu harem yu sem mo yu no sua long yu wan. Dr. David Elkind i raet long buk we nem blong hem Parents, i se: “Tru long ol yia blong yangfala, bighaf blong ol yangfala oli gat fasin blong sem samtaem, long taem ya oli kasem wan tingting se evri man i stap lukluk olgeta—oli bilif se ol man oli stap wajem olgeta mo oli wantem lukluk evri fasin mo stael we oli folem.”
From we plante taem ol fren blong olgeta oli jajem olgeta from klos mo hea blong olgeta, plante yangfala oli harem nogud, oli ting se oli no luk naes. (Skelem wetem 2 Korin 10:7.) Be, i nogud blong wari tumas blong luk naes oltaem. Wan yang woman long Franis, we nem blong hem Lilia, i tingtingbak long taem we hem i yangfala i se: “Mi bin gat wan problem we plante yangfala oli gat. !Mi gat plante lam long fes blong mi! Mi sem blong go toktok long narafala from we mi wari tumas se mi no luk naes.”
Problem Bambae i Stap Gohed Nomo
Plante taem, ol man oli gat rong tingting long saed blong olgeta we oli stap sem. Taswe, problem ya i gohed nomo mo i fosem olgeta we oli stap sem blong stap longwe moa long ol man. Buk ya Adolescence i talem se: “I hadwok moa long ol yangfala we oli sem blong faenem sam fren, from we ol narafala oli gat rong tingting long saed blong olgeta. Ol man oli ting se olgeta we oli sem oli no wantem kampani blong narafala, oli no gat intres long eni samting, oli flas, oli no gat fasin blong frengud mo oli gat strong fasin. Ale, taem ol man oli mekem ol semfala fasin ya long hemia we i sem, bambae hem i save harem moa se hem i stap longwe long ol man, i no gat fren, mo tingting blong hem i foldaon olgeta.” Be biaen, fasin ya i mekem se oli stap sem moa, mo from samting ya ol man oli gohed blong gat rong tingting ya se olgeta we oli sem oli no wantem fren wetem ol man mo oli flas.
I tru se, yumi ol Kristin yumi stanap “long fes blong olgeta man blong wol,” mo from samting ya yumi mas tingbaot wanem we yumi mekem long fored blong olgeta. (1 Korin 4:9) ?Yu lukluk stret long ae blong ol man we yu storian wetem olgeta, no nogat? ?Ol fasin blong yu oli soem se yu wantem storian wetem olgeta, no i soem se yu wantem stap yu wan? Ale, yu mas luksave se maet ol narafala man oli gat rong tingting long saed blong yu nao oli stap longwe long yu. Mo samting ya bambae i mekem i hadwok moa blong yu faenem sam fren.
Sam Narafala Risen Bakegen
Be wan narafala risen from wanem sam yangfala oli stap sem, hemia from we oli fraet se oli no naf blong mekem wan gudfala samting. I tru se, taem yu mekem wan samting we neva yu mekem bifo, i stret nomo blong harem se yu no suagud. Be sam yangfala oli bitim mak. Gail i tokbaot hem wan taem hem i yangfala se, hem i wan gel we i fraet long ol narafala bitim mak. Hem i talem se: “Mi no save givim ansa long klas. Mo oltaem papa mama blong mi tufala i harem ol tok ya olsem, ‘Hem i neva putumap han blong hem. Hem i neva talemaot tingting blong hem.’ Long tingting blong mi, hemia wan samting we mi harem nogud mo wari bigwan blong mekem. Yu save, kam kasem naoia mi faenem se i had yet blong mi mi mekem samting ya.” Fraet ya we yu ting se yu no naf blong mekem wan samting, i save karemaot paoa blong yu. Wan yangfala we nem blong hem Peter i talem se: “Mi wari se bambae mi mestem. Mi no rili sua long wanem we mi stap mekem.” Ol nogud fasin blong ol narafala yangfala blong jikim mo daonem wan we i stap sem, oli mekem se fraet blong hem i kam antap moa mo i save spolem hem blong longtaem mekem se hem i no moa save tinghae long hem wan.
Wan narafala bigfala risen from wanem sam yangfala oli stap sem hemia from we oli neva lan blong storian wetem ol narafala. Maet yu yu fraet blong mitim wan niufala fren, jes from we yu no save se bambae yu talem wanem. Maet yu sapraes blong save se, sam olfala tu oli harem olsem yu samtaem. Wan bisnes man we nem blong hem Fred i talem se: “Long wol blong bisnes, mi savegud wanem blong mekem. Mi no fraet nating blong storian long fored blong ol narafala man, sipos mi tokbaot bisnes nomo. Be taem storian i go long ol narafala samting, nating se mi storian wetem ol semfala man ya, be mi no moa suagud wanem blong talem. Mi ting se maet ol man bambae oli les long toktok blong mi, oli ting se mi no save storian long wan fasin we i isi mo oltaem mi storebaot ol samting we oli fasfas, no oli no intres long storian blong mi.”
Nating se yu stap sem, yu no sua gud long yu wan, no yu no save olsem wanem blong storian wetem ol narafala, bambae yu save harem gud sipos yu lanem olsem wanem blong fren wetem ol narafala. !Baebol i leftemap tingting blong olgeta Kristin blong “go moa,” mo blong save moa ol narafala! (2 Korin 6:13, NW) ?Be olsem wanem yu save mekem samting ya? Bambae yumi tokbaot samting ya long wan narafala Wekap!.
[Futnot]
a Sam nem oli jenis.
[Tok blong pija long pej 12]
Plante taem ol man oli gat rong tingting ya, se olgeta we oli stap sem oli no intres long ol narafala
[Tok blong pija long pej 12]
Sam yangfala oli fraet se bambae oli mestem, taswe oli stap longwe long ol narafala