Japta 11
Toktok Oltaem Wetem Pikinini Blong Yu
1, 2. ?Fasin blong toktok wetem pikinini blong yu i minim wanem? ?From wanem hem i wan bigfala samting?
FASIN blong toktok wetem pikinini blong yu i no min se yutufala i storeyan nomo. Aposol Pol i talem se sipos yu yu stap storeyan wetem wan man be hem i no kasem save long toktok blong yu, ol tok blong yu “i blong nating nomo.” (1 Korin 14:9) ?Olsem wanem? ?Taem yu toktok wetem pikinini blong yu, yu rili kasem hat blong hem? ?Mo yu yu rili kasem save long ol tingting mo filing blong hem?
2 Blong toktok gud wetem narafala man, yumi mas serem ol tingting, ol plan, mo ol filing blong yumi wetem hem. Bodi blong yumi i nidim wan hat blong stap laef. Long sem fasin, famle i nidim lav blong stap hapi. Olsem we bodi i nidim blad, famle i nidim blong toktok tugeta tu. Taem hasban mo waef, tufala i no moa toktok gud tugeta, mared blong tufala i gat bigfala trabol. Mo ating i moa nogud taem tufala i no moa save toktok gud wetem ol pikinini blong tufala.
TINGBAOT FYUJA BLONG OLGETA
3. ?Wetaem i hadwok long ol papa mama blong storeyan gud wetem ol pikinini blong olgeta?
3 Taem ol pikinini oli smol yet, i isi nomo long papa mama blong toktok wetem olgeta. Be taem oli kasem samwe long 13 no 14 yia, i hadwok blong toktok wetem olgeta. Ol papa mama oli mas save se bambae i olsemia. Taem ol pikinini oli smol nomo, ating oli no mekem tumas trabol long famle. Be taem oli kam bigwan, bambae i no olsem. I mas gat sam trabol oli kamaot. Fasin blong toktok tugeta, hemia nao bigfala samting we i save givhan long famle blong winim ol trabol ya. Taswe i gud we ol papa mama oli tingbaot ol samting we oli save kamaot long famle long fyuja, blong oli rere blong winim ol trabol ya. Olsem Baebol i talem, “biaen, en blong wan samting i gud moa i bitim stat blong hem.”—Eklesiastes 7:8.
4. ?Famle i save yusum wanem narafala fasin blong toktok tugeta? Storeyan smol long fasin ya.
4 Plante samting oli save givhan long famle blong toktok gud tugeta. Sipos man mo woman tufala i mared longtaem lelebet, tufala i savegud tingting blong tufala long evri samting. Mo tufala i trastem tufala long evri samting. Taswe, maet tufala i no toktok tugeta long wan bisnes. Be sipos tufala i lukluk tufala nomo, no i smael nomo, no tufala i tajem tufala nomo, hemia nomo i naf blong tufala i luksave tingting blong tufala. Samtaem ol fasin ya oli save talemaot moa long tufala i winim we tufala i toktok tugeta. Ol papa mama oli mas traehad blong wokem fasin ya wetem ol pikinini blong olgeta tu. Ating pikinini i wan bebi yet mo hem i no kasem save long ol samting we papa mama tufala i talem long hem. Be tufala i stap pasem filing mo lav blong tufala long hem. I impoten we olgeta long famle oli wok tugeta, oli pleplei tugeta, mo oli wosip tugeta. Ale, taem ol pikinini oli kam bigwan, bambae i no hadwok long famle blong toktok tugeta. Be blong gohed oltaem long fasin ya, yumi mas traehad mo yumi mas waes.
PULUM PIKININI BLONG YU BLONG STOREYAN
5-7. (a) ?From wanem ol papa mama oli no mas blokem toktok blong pikinini evritaem? (b) ?Olsem wanem tufala i save tijim pikinini blong soemaot respek mo ona long ol man?
5 Wan tok blong bifo i talem olsem, se: “Yumi mas luk ol pikinini, be yumi no mas harem olgeta.” Samtaem, tok ya i tru. Olsem Baebol i talem, ol pikinini oli mas lanem se i gat “wan prapa taem blong stap kwaet mo wan prapa taem blong toktok.” (Eklesiastes 3:7) Ol pikinini oli wantem tumas we ol man oli lesin long olgeta. Taswe ol papa mama oli no mas blokem tok blong pikinini oltaem. Tingting blong ol pikinini i no sem mak long tingting blong ol bigman. Ol bigman oli luksave olsem wanem wan samting we i hapen i wan smolhaf blong laef nomo. Be maet samting ya we i smol, long tingting blong pikinini hem i wan bigfala samting. Ale, sipos hem i laekem samting ya, hem i save bisi tumas long hem mo i save fogetem ol narafala samting. Ol pikinini oli tingbaot samting we i hapen naoia nomo. Traem tingbaot wan pikinini we i resis i kam long haos blong talem wan gud nyus long papa mama blong hem. Ale, hem i tok hareap from we hem i wantem tumas blong talemaot nyus ya. Be wantaem nomo, tufala i katem tok blong hem, tufala i tok strong long hem se: “!Yu stap kwaet!” Nekis taem pikinini i no moa glad blong talemaot tingting blong hem long papa mama. Maet yumi ting se ol tok blong pikinini oli no impoten tumas. Be yumi mas lesin long toktok blong hem taem hem i smol. Olsem ya nao, yumi save blokem fasin we i save kamaot taem hem i bigwan: fasin blong haedem ol samting we yumi wantem save mo yumi nidim blong save.
6 Respek mo ona, tufala fasin ya i save givhan long famle blong toktok tugeta. Ol pikinini, oli mas lanem blong soemaot respek taem oli tok. Ol papa mama oli mas soemaot rod ya taem oli toktok wetem ol pikinini blong olgeta. Tru, papa mama tufala i mas stretem olgeta. Mo tufala i no mas slak blong mekem olsem. Samtaem, tufala i mas givim strong panis long olgeta. (Proveb 3:11, 12; 15:31, 32; Taetas 1:13) Be sipos papa mama tufala i katem no i stretem tok blong ol pikinini blong tufala evritaem nomo, bambae ol pikinini oli no moa wantem storeyan wetem papa mama. I moa nogud sipos tufala i daonem no jikim olgeta taem oli toktok. Sipos tufala i mekem olsem evritaem, bambae pikinini i traem faenem wan narafala fren we hem i save storeyangud wetem hem. Taem ol pikinini oli kam bigwan moa, trabol ya i save kam bigwan moa tu. I gud we yu yu mekem olsem: Evridei long sapa, traem tingtingbak long ol samting we yu bin tokbaot wetem boe no gel blong yu long dei ya. Traem askem long yu wan: ‘?Hamas taem tede mi mi talem tangkyu long pikinini blong mi? ?Hamas taem tede mi mi toktok gud long hem mo leftemap tingting blong hem? ?Hamas taem tede mi mi yusum narakaen tok, we i daonem hem? Hamas taem tede mi mi soemaot se mi no glad long hem mo mi mi kros long hem?’ Taem yu ansarem ol kwestin ya, maet yu yu sapraes long fasin blong yu.—Proveb 12:18.
7 Ol papa mama oli no mas kwik blong kam kros. Plante taem oli mas blokem kros blong olgeta. Ol yangfala oli kwik blong toktok. Maet wan yangfala i katem toktok blong bigman from we hem i hareap blong talemaot tingting blong hem. Ale, maet papa mama tufala i tok strong long hem from. Be i moa waes blong lesingud long hem, gogo hem i finisim toktok blong hem. Olsemia, tufala i stap soemaot wan gudfala eksampel long hem, from we tufala i no kam kros kwik. Afta, tufala i save givim wan smol ansa long hem. Nao long kaengud fasin, tufala i save talem bakegen long hem se hem i no mas katem toktok blong narafala man, be hem i mas tingbaot narafala man mo soemaot respek. Tufala i mas mekem olsem Baebol i talem: “Yufala evriwan i mas rere oltaem blong lesin, be yufala i mas no hareap blong tok. Mo yufala i mas no hareap blong kros.”—Jemes 1:19.
8. ?Olsem wanem papa mama tufala i save pulum ol pikinini blong askem advaes?
8 Papa mama tufala i wantem we pikinini i glad blong tokbaot ol trabol blong hem wetem tufala, mo askem advaes blong tufala. Blong pulum hem blong mekem olsem, tufala i mas soemaot se tufala tu i nidim advaes. Tufala i mas soemaot se tufala i stap daon aninit long han blong God we i hae moa long tufala. Wan papa i tokbaot olsem wanem hem i wokem fasin blong toktokgud wetem ol pikinini blong hem. Hem i talem olsem:
“Kolosap evri naet mi mi prea wetem ol pikinini blong mi, taem oli rere blong slip. Olgeta oli stap long bed finis. Ale mi mi nildaon kolosap long olgeta, mo mi mi holem olgeta. Fastaem, mi mi prea, nao plante taem olgeta oli prea biaen. Afta, plante taem oli kisim mi, mo oli talem long mi se: ‘Papa, mi laekem yu tumas.’ Afta, oli talemaot long mi samting we i stap long hat blong olgeta. Taem oli harem gud long bed blong olgeta mo oli harem sef long han blong papa, oli rere blong talemaot ol trabol blong olgeta. Oli rere blong askem advaes no blong talemaot nomo long papa se oli laekem hem.”
Taem yu yu prea blong talem tangkyu long God from kakae mo from sam narafala samting, i nogud sipos ol prea blong yu oli sem mak evritaem. Ol prea ya oli mas kamaot long hat blong yu. Oli mas soemaot se yu yu frengud wetem Papa blong yu long heven. From ol samting ya, yu yu save kam kolosap moa long ol pikinini blong yu.—1 Jon 3:21; 4:17, 18.
OL YIA WE BODI BLONG PIKININI I STAP JENIS
9. ?Ol nid blong ol yangfala, oli sem mak long ol nid blong ol pikinini? ?From wanem?
9 Long ol yia we pikinini i stap gruap, hem i no moa wan pikinini, be hem i no wan bigman yet. Long taem ya, bodi blong ol yangfala i stap jenis. Mo ol filing blong olgeta oli stap jenis tu. Nao ol trabol we oli kasem mo ol samting we oli nidim oli defren. Taswe, ol papa mama oli mas jenisim lelebet fasin blong olgeta blong lukaot long ol nid blong ol yangfala, mo blong stretem ol trabol we oli stap kamaot. Fasin we ol papa mama oli yusum blong trenem ol smol pikinini i no save wok long ol yangfala. Oli mas eksplenem moa long ol yangfala from wanem wan samting i olsem. Taswe ol papa mama oli mas toktok moa wetem ol yangfala.
10. (a) ?From wanem ol isi tok we yu yu bin yusum blong eksplenem seks long pikinini i no naf taem hem i gruap moa? (b) ?Olsem wanem papa mama tufala i save storebaot seks wetem pikinini blong tufala?
10 Wan eksampel: I no naf blong talem ol isi tok long saed blong seks long ol yangfala, olsem yu talem long ol pikinini. Oli tingting moa long saed blong seks nao. Plante taem oli sem blong askem sam kwestin long papa mama long saed ya. Taswe ol papa mama nao, oli mas storeyan wetem ol yangfala long saed blong seks. Sipos oli mekem olsem, yangfala boe i no save sem taem hem i luk melek blong hem. Mo yangfala gel i no save sem taem hem i kasem sikmun blong hem. Be i hadwok blong storeyan wetem ol yangfala long saed blong seks sipos famle i no save toktok gud tugeta, no sipos papa mama tufala i no bin tektaem blong wok mo plei wetem ol pikinini. (Levitikas 15:16, 17; 18:19) Maet papa i storeyan wetem boe blong hem taem tufala nomo i wokbaot. Hem i save tokbaot fasin blong plante yangfala blong pleplei wetem samting blong olgeta. Papa i save talem se fasin ya i save kamaot long bighaf blong ol yangfala boe samtaem. Be oli mas traehad blong winim trabol ya. Hem i save askem long boe blong hem se: ‘?Olsem wanem long yu?’ no ‘?Yu ting se hemia i wan trabol long yu?’ Mo tu, taem famle i stap storeyan tugeta, oli save tokbaot sam trabol we oli save kamaot long ol yangfala. Long taem ya, papa mama tufala i save givim advaes long isi, klia fasin.
SAVEGUD OL NID BLONG OL YANGFALA
11. ?Olsem wanem tingting blong ol yangfala i defren long tingting blong ol bigman?
11 Baebol i talem se: “Traehad blong kasem waes. Wetem olgeta fasin we yu kasem, traehad blong kasem dip save.” (Proveb 4:7) Ol papa mama, yufala i mas waes long olgeta fasin blong ol yangfala. Yufala i mas soemaot se yufala i save ol filing blong olgeta. Yufala i no mas fogetem filing mo fasin blong yufala bifo, taem yufala i yangfala yet. Mo tu, yufala i mas tingbaot se ol olfala oli save tingting blong yangfala from we oli pas long rod ya finis. Be ol yangfala, oli no save tingting blong ol olfala, from we oli neva pas long rod ya samtaem. Wan yangfala i no wantem se ol narafala oli tok long hem olsem we hem i pikinini nomo. Be tu, hem i no bigman yet, taswe hem i no save tokbaot ol samting we ol bigman oli stap tokbaot. Hem i wantem plei lelebet yet. Mo samtaem hem i mas mekem olsem.
12. ?Ol yangfala oli wantem se ol papa mama tufala i tingbaot olgeta olsem wanem?
12 Ol yangfala oli gat sam spesel nid long yang taem blong olgeta. Oli wantem se papa mama tufala i traehad blong savegud filing blong olgeta. Oli wantem we tufala i toktok wetem olgeta wanwan. Ol yangfala, oli nidim samting ya moa, i bitim taem we oli smol. Oli wantem we tufala i stanemap sam rul we oli no stap jenis, mo we oli stret long olgeta, we kolosap nao oli bigman. Mo oli wantem se yumi nidim olgeta mo yumi tinghae long olgeta.
13. ?Samtaem ol yangfala oli save tingting olsem wanem long ol rul we papa mama tufala i stanemap? ?From wanem oli save tingting olsemia?
13 Ol papa mama oli no mas sapraes sipos ol yangfala i no agri long sam rul long famle samtaem. Oli mekem olsem from we oli wantem bos long laef blong olgeta. Oli wantem se papa mama tufala i letem olgeta oli mekem ol disisin blong olgeta. Taem oli bebi, papa mama tufala i mas lukaot long olgeta oltaem. Taem oli pikinini, bigman i mas lukaot long olgeta tu. Be taem oli kam bigwan moa, oli lanem plante samting mo oli stat fren wetem samfala afsaed long famle. Taem ya nao i wan strong taem long ol papa mama, from we ol yangfala oli wantem mekem ol disisin blong olgeta, mo oli wantem bos long laef blong olgeta. Ol papa mama oli no save letem ol yangfala oli sakem no jenisim ol rul we oli stanemap finis. Samting ya i no save givhan long olgeta. Be oli mas luksave from wanem ol yangfala oli stronghed samtaem. Sipos oli luksave samting ya, oli save waes mo holemtaet fasin blong toktok oltaem wetem ol yangfala.
14. ?Taem yangfala i wantem bos long laef blong hem, papa mama tufala i save mekem wanem?
14 Taem yangfala boe no gel i soemaot se hem i wantem bos long laef blong hem, ?papa mama tufala i mas mekem wanem? Pija tok ya i save ansarem kwestin ya: Pikinini i olsem wan spring. Sipos yu skwisim taet spring ya, nao wantaem yu lego hem, bambae hem i jyamjyam olbaot. Sipos yu skwisim taet spring ya longtaem tumas, bambae han blong yu i soa. Mo tu spring ya bambae i kam slak. Be sipos yu lego sloslou, bambae hem i stap gud long prapa ples blong hem.
15. ?Olsem wanem yumi save se taem Jisas i yangfala, hem i stap ona mo obei long papa mama blong hem?
15 Eksampel blong Jisas i soemaot olsem wanem yumi save givhan long ol yangfala, go kasem taem we oli naf blong bos long laef blong olgeta. Luk 2:40 i talem se: “Nao pikinini ya i gruap, i kam bigfala, mo hem i kam waes tumas. Mo oltaem God i stap mekem i gud tumas long hem.” Nating we Jisas i stret olgeta, be waes blong hem i no kam hem wan nomo. Papa mo mama blong hem, tufala i hadwok blong halpem hem blong kasem waes ya. Baebol i talem se tufala i yusum ol samting long saed blong speret blong trenem hem. Taem hem i gat 12 yia blong hem, famle i go long Jerusalem blong mekem lafet blong Pasova. Nao Jisas i wokbaot i go long haos prea blong storeyan wetem ol tija blong ol man Isrel. From samting ya yumi save se papa mama blong Jisas, tufala i letem hem i wokbaot hem wan samtaem. Biaen, tufala i aot long Jerusalem blong gohom. Be tufala i no save se Jisas i stap yet long taon ya. Tufala i ting se hem i stap wokbaot wetem sam fren mo famle we oli stap gohom tu. Tri dei biaen nomo, tufala i faenem hem long haos prea. Hem i no stap tijim ol olfala long haos prea. Be “hem i stap lesin long olgeta, mo i stap askem kwestin long olgeta.” Ale, mama blong hem i talem long hem se tufala i stap harem nogud from we tufala i no save faenem hem. Nao Jisas i ansa long tufala long fasin we i soemaot respek long tufala. Hem i ting se tufala i save finis weples hem i stap. Nating we oli letem Jisas i mekem sam disisin blong hem, be Baebol i talem se: “Oltaem hem i stap ona long tufala.” Jisas i bigwan finis, be hem i stap folem ol rul blong tufala. “Nao Jisas i stap gruap moa long bodi blong hem mo long waes blong hem tu. Mo oltaem God i glad moa long hem, mo ol man tu oli glad moa long hem.”—Luk 2:41-52.
16. ?Taem trabol i kamaot from yangfala long famle, papa mama tufala i mas luksave wanem?
16 Long sem fasin, ol papa mama oli mas letem ol yangfala blong olgeta oli mekem sam disisin blong olgeta. Taem oli kam bigwan moa, oli save mekem moa disisin. Be oltaem papa mama tufala i mas givhan long olgeta mo lidim olgeta tu. Sipos wan trabol i kamaot, tufala i mas traem luksave from wanem trabol ya i kamaot. Olsemia, bambae tufala i no mekem wan smol samting i kam wan bigfala trabol. Plante taem wan yangfala i no wantem mekem stronghed. Hem i stap traehad nomo blong kam bos long laef blong hem. Be hem i no save olsem wanem blong mekem. Taswe, papa mama tufala i save mestem sipos tufala i mekem wan smol rong blong hem i kam bigwan tumas. Sipos samting we yangfala i mekem i no rong tumas, livim nomo. Be sipos hem i wan bigfala rong, nao yu mas strong. Tru, yu no mas ‘tekemaot ol smosmol flae we i stap long wora.’ Be, yu no mas ‘solemdaon ol buluk we i stap long hem’ tu.—Matyu 23:24.
17. ?Taem papa mama tufala i stanemap ol rul long famle, tufala i mas tingbaot wanem?
17 Ol papa mama oli save gohed blong frengud wetem ol yangfala blong olgeta sipos oli no stanemap ol rul we oli strong tumas. Tru, “fasin blong man we i kasem waes long heven, . . . hem i klin gud.” Be man we i kasem waes ya, hem i mas “rere blong lego” prapa tingting blong hem samtaem tu. Hem i mas “gat sore.” Mo hem i mas man we “i no gat tu tingting.” (Jemes 3:17, NW) I gat sam fasin we Baebol i talem se oli rong olgeta, olsem fasin stil, rabis fasin long saed blong seks, wosip blong ol aedol, mo sam narafala samting bakegen. (1 Korin 6:9, 10) Be long plante samting we oli stret nomo, man i mekem i rong taem hem i bitim mak. Olsem kakae, hem i gud nomo. Be sipos yumi kakae bitim mak, hemia i rong. Sem mak long fulap defren kaen pleplei blong ol yangfala, olsem danis, spot, mo lafet. Plante taem, samting we oli mekem i oraet nomo. Be fasin blong mekem mo ol fren we oli joen wetem olgeta long plei ya, oli save mekem plei ya i wan nogud samting. Yumi no save talem se man i no mas kakae from we samfala oli kakae bitim mak. Ale, ol papa mama tu, oli no save talem se wan kaen plei blong ol yangfala i nogud olgeta from we sam yangfala oli bitim mak long plei ya. Oli mas eksplenem se sipos man i bitim mak long plei ya, trabol i save kamaot. Hemia nao taem we plei ya i kam wan nogud samting.—Ridim Kolosi 2:23.
18. ?Olsem wanem papa mama tufala i save givim woning long ol pikinini long saed blong ol fren blong olgeta?
18 Ol yangfala oli nidim sam fren. Maet yu yu ting se wanwan yangfala nomo oli gud i naf blong fren wetem yangfala blong yu. ?Be yu ting se yangfala blong yu i no gat poen long hem tu? Ating yu save blokem yangfala blong hem i no kampani wetem sam yangfala we oli no gat gudfala fasin. (Proveb 13:20; 2 Tesalonaeka 3:13, 14; 2 Timote 2:20, 21) Mo ating sam narafala fren blong hem oli gat sam fasin we yu laekem mo sam fasin we yu no laekem. I nogud we yu blokem yangfala blong yu, blong hem i no save fren nating wetem wan fren olsem. I moa gud we yu tokbaot ol gudfala fasin blong fren ya wetem hem. Be yu save givim woning long hem from ol slak fasin blong fren blong hem. Mo yu save pulum yangfala ya blong soemaot gudfala eksampel long hem. Eksampel ya i save givhan long fren blong hem blong olwe.
19. ?Olsem Luk 12:48 i talem, olsem wanem yu save givhan long ol pikinini blong yu blong oli kasem stret tingting long saed blong fasin fri?
19 Yangfala blong yu i mas luksave se taem hem i bos long laef blong hem, hem i mas tingting hevi moa long ol wok blong hem tu. Yu yu save givhan long hem blong luksave samting ya. Baebol i talem se: “Man we ol man oli putum plante samting long han blong hem, bambae oli save askem plante samting moa long hem bakegen.” (Luk 12:48) Yangfala i mas soemaot se hem i save lukaotgud long ol wok we papa mama tufala i givim long hem. Nao tufala i save trastem hem moa.—Galesia 5:13; 1 Pita 2:16.
?OLSEM WANEM BLONG GIVIM ADVAES MO STRETEM TRABOL?
20. ?Blong famle i save storeyan gud tugeta, ?yu ting se i naf we papa mama tufala i bos long ol pikinini blong olgeta? ?Tufala i mas mekem wanem moa?
20 Taem wan man i givim advaes long yu be hem i no traehad blong kasem save long tingting blong yu, ating yu no save harem advaes ya. Sipos hem i fosem yu blong folem advaes ya, bambae yu harem nogud. Ol papa mama oli mas tingbaot se: “Hat blong man we i kasem save gud, hem nao i stap lukaot save.” Mo “man we i gat save, hem i givim moa paoa.” (Proveb 15:14; 24:5) Tru, yu yu bos long pikinini blong yu. Be sipos yu savegud ol tingting blong hem mo yu soemaot sore long hem, bambae i no hadwok tumas blong storeyan gud wetem hem. Taem yu stretem yangfala blong yu, yu mas traehad blong kasem save long ol tingting blong hem. Sipos no, i olsem we yu stap longwe long pikinini blong yu. Fasin blong storeyan gud wetem hem bambae i brokdaon.
21. ?Papa mama tufala i mas mekem wanem sipos pikinini blong tufala i mekem wan bigfala rong?
21 ?Olsem wanem sipos pikinini blong yu i mekem wan bigfala mastik no wan samting nogud, we yu yu sek from? Yu no mas ting se rong ya i nating nomo. (Aesea 5:20; Malakae 2:17) Long taem ya, hem i rili nidim yu blong givhan long hem mo blong lidim hem i kambak long stret rod. Yu save toktok wetem hem olsem Jeova God i bin toktok wetem ol man blong hem long taem bifo, i se: ‘Yu kam, yumi stretem bisnes ya. Trabol ya i bigwan, be i gat rod blong stretem.’ (Aesea 1:18) I nogud we yu tok kros, singaot bigwan mo tok nogud long hem blong daonem hem. Fasin ya bambae i blokem rod blong storeyan gud wetem hem biaen. Fulap yangfala we oli kasem trabol oli talem olsem: ‘Mi no save storeyan wetem papa mama blong mi long trabol ya. Bambae tufala i kros tumas long mi.’ Efesas 4:26 i talem se: “Sipos yufala i kros, yufala i no letem we kros ya i lidim yufala, blong yufala i mekem ol sin.” I moa gud we yu bos long ol filing blong yu, nao yu lesingud long boe no gel blong yu. From gudfala fasin ya, taem yu givim advaes long hem, i moa isi long hem blong harem tok blong yu.
22. ?From wanem papa mama i neva mas talem long pikinini se hem i nogud?
22 Maet i no wantaem nomo we pikinini blong yu i mekem i no stret. Maet samting ya i hapen plante taem. No maet hem i gat wan nogud fasin longtaem finis. Yes, yu mas stretem hem. Be yu neva mas talem long hem se hem i nogud. Mo yu neva mas mekem wan samting blong hem i ting se hem i nogud. Longfala tingting blong yu i save soemaot lav blong yu. (1 Korin 13:4) Ol fasin nogud oli no save winim ol fasin nogud. Ol stret fasin nomo oli save winim ol fasin nogud. (Rom 12:21) Sipos yu singaot hem se “lesman,” “stronghed,” “man nogud,” long fored blong ol narafala man, hem i save sem. Mo fasin blong hem i save kam moa nogud from. From we yu yu laekem hem tumas, yu yu gat save hop se bambae hem i stretem fasin blong hem. (1 Korin 13:7) Sam yangfala oli mekem fasin we i krangke olgeta, nao oli ronwe long haos mo famle blong olgeta. Ol papa mama oli no save agri long fasin ya. Be oli save mekem rod blong yangfala ya i kambak long haos bakegen. ?Olsem wanem? Tufala i save soemaot se tufala i no agensem yangfala ya, be tufala i agensem krangke fasin blong hem nomo. I gud sipos tufala i talem bakegen long hem plante taem se tufala i wantem we ol gudfala fasin blong hem bambae oli winim ol nogud fasin. Ale, sipos bambae i hapen olsemia, hem i save gobak long papa mama blong hem. Hem i olsem yangfala boe we i lusum rod blong hem long parabol blong Jisas. Sipos hem i tanem tingting blong hem from ol sin blong hem, hem i save se famle bambae i glad blong mekem welkam long hem.—Luk 15:11-32.
HEM I MAS SAVE SE FAMLE I GLAD LONG HEM
23. ?From wanem i impoten we yangfala i save se hem i gat ples long famle mo papa mama i glad long wok blong hem?
23 Yumi evriwan i nidim we samfala oli laekem yumi mo ol fasin blong yumi. Yumi wantem stap wetem sam fren we oli tingbaot yumi, oli nidim yumi. Blong mekem olsem, wan man i no save folem tingting blong hem nomo oltaem. Hem i mas mekem ol samting we ol fren blong hem oli laekem. Ol yangfala oli wantem gat wan prapa ples long famle blong olgeta. Taswe, papa mama tufala i mas soemaot long yangfala se tufala i glad from we hem i wok gud blong mekem famle i hapi. Ale, hem i save joen blong mekem sam plan mo disisin long famle.
24. ?Ol papa mama oli save mekem wanem blong blokem fasin jelas long pikinini blong olgeta?
24 Aposol Pol i talem se: “I nogud yumi stap flas, no yumi stap mekem yumi nomo i stap kros long yumi, no yumi nomo i stap jelas long yumi.” (Galesia 5:26) Papa mama tufala i save blokem ol nogud fasin ya long yangfala sipos oli leftemap tingting blong hem taem hem i wok gud. Be sipos tufala i skelem wok blong hem wetem wok blong wan narafala, nao oli daonem hem from, tufala i save mekem yangfala ya i jelas mo kros. Aposol Pol i talem se: “Evri man wanwan i mas traem ol wok we hem nomo i mekem. Nao oli save makem we oli kam man olsem wanem, from ol wok blong olgeta nomo, i no from wok blong sam narafala man.” (Galesia 6:4) Ol yangfala oli wantem se ol man oli laekem olgeta from fasin blong olgeta wanwan, from ol samting we olgeta oli save mekem, mo from gudnem blong olgeta. Mo oli wantem se papa mama tufala i laekem olgeta from ol samting ya tu.
25. ?Ol papa mama oli save tijim wanem long pikinini, blong hem i save glad long hem wan?
25 Blong mekem se yangfala i glad long hem wan, papa mama tufala i save tijim hem blong mekemgud ol wok blong hem. Taem hem i smol nomo, tufala i talem long hem se hem i no mas gyaman, hem i no mas stil, mo hem i mas tingbaot ol narafala man. Nao taem hem i gruap, tufala i save go moa. Tufala i save tijim hem olsem wanem blong soemaot ol fasin ya long ol man afsaed long famle. Tufala i save tijim hem olsem wanem blong wok gud, blong narafala man i save trastem hem. Taem Jisas i “stap gruap long waes blong hem,” hem i stap wok wetem papa blong hem, Josef, blong lanem wok blong kapenta. Taswe taem hem i gat 30 yia, nao hem i statem minista wok blong hem, be ol man oli stil singaot hem se “man blong wokem haos.” (Mak 6:3) Ol yangfala oli mas lanem olsem wanem blong wok gud, mo i tru moa long ol yangfala boe. Mo oli mas traehad blong mekem bos blong olgeta i glad long wok blong olgeta. Maet wok blong hem i wan isi wok nomo, olsem wan boe blong karem mesej. Be sipos hem i wok strong mo tinghevi long wok ya, nao bos blong hem i save trastem hem. Mo bambae ol man oli save respektem mo laekem hem. Hem i save harem gud long gudfala wok blong hem tu. Olsem ya nao, bambae yangfala i save se hem i stap leftemap famle blong hem. Antap moa, hem i “stap leftemap tok blong God ya we i sevem yumi, long fes blong ol man.”—Taetas 2:6-10.
26. ?Wanem kastom blong bifo i soemaot se oli tinghae long wok blong gel?
26 Ol gel tu, oli save lanem olsem wanem blong lukaotgud long ol wok long haos. Olsem ya nao, olgeta long famle mo ol man afsaed oli save respektem mo presem olgeta from. Wan gel we i wok gud, famle blong hem i tinghae long hem tu. Taem wan boe mo wan gel i mared long taem bifo, boe i mas pem papa blong gel ya. From we taem gel ya i mared, hem i no moa save mekem ol wok blong hem long famle. Taswe papa i ting se i stret nomo we man i pem hem from.—Jenesis 34:11, 12; Eksodas 22:16.
27. ?From wanem i gud blong tekem evri jans blong tijim ol pikinini long famle?
27 I gud blong tekem evri jans blong tijim yangfala blong yu. Samting ya i save givhan long hem blong winim sam traem long laef blong hem. Tok blong aposol Pol i stret long ol yangfala tu, i se: “Olgeta man blong yumi oli mas lan blong yusum taem blong olgeta long ol gudfala wok [ol stret wok we i no blong gyaman no blong stil, New English Bible] blong oli save givhan long ol man we oli sot long wan samting. I nogud we oli stap nating nomo, oli no mekem sam wok.”—Taetas 3:14.
OL LOA BLONG BAEBOL OLI SAVE BLOKEM TRABOL
28, 29. (a) ?Baebol i givim wanem advaes long saed blong ol fren blong yangfala? (b) ?Olsem wanem papa mama tufala i save givhan long pikinini blong obei long advaes ya?
28 Tru tumas, ol papa mama oli wari from we ol yangfala blong olgeta oli mas kampani wetem ol yangfala long skul no raonabaot. Plante taem ol yangfala ya oli gat krangke fasin mo oli stap spolem laef blong olgeta nomo. Papa mama tufala i save se tok ya blong Baebol i tru: “Ol stret man nomo, be ol fren blong olgeta we oli no stret, oli save spolem fasin blong olgeta.” Taswe tufala i no save harem tok blong pikinini, taem hem i agyu se: ‘Be ol narafala pikinini oli mekem. ?From wanem mi tu mi no save mekem?’ Ating i no tru we olgeta pikinini oli mekem olsem. Be sipos olgeta pikinini oli mekem, hemia i no wan gudfala risen blong letem pikinini blong yu i mekem wan samting we i no stret mo waes. Baebol i talem se: “Yu no mas jelas long ol man nogud [no ol pikinini nogud], mo yu no mas wantem tumas blong folem fasin blong olgeta. From we hat blong olgeta i stap tingtinggud long sam rod blong rabem man nomo, mo oli stap tokrere blong mekem trabol nomo. From fasin waes wan famle i save kam strong, mo from fasin luksave hem i save stap gud.”—1 Korin 15:33; Proveb 24:1-3.
29 Yu no save ron biaen long pikinini blong yu long skul mo long ful laef blong hem blong lukluk long hem. Be yu save yusum fasin waes blong mekem famle i stanap strong. Ale, yu save givim ol gudfala loa mo rul long hem, we oli save lidim hem oltaem. Baebol i talem se: “Tok blong ol waesman i olsem wan wud blong stikim buluk.” (Eklesiastis 12:11) Long taem bifo, oli yusum wan wud we en blong hem i sap blong stikim ol anamol, blong oli stap folem stret rod blong olgeta. Waes tok blong God i save mekem se yumi stap folem stret rod tu. Ale, sipos yumi stat blong lego rod ya, voes blong hat blong yumi i save stikim yumi. Hem i save pulum yumi blong kambak long stret rod. Blong givhan long ol pikinini blong yu blong olwe, givim waes ya we i save lidim olgeta oltaem. Tok mo eksampel blong yu i save givim waes ya, mo tijim olgeta long ol gudfala fasin we oli tru mo impoten. Olsem ya nao, bambae oli save jusum ol fren we oli gat ol gudfala fasin ya tu.—Ol Sam 119:9, 63.
30. ?Blong givhan long pikinini blong folem ol gudfala loa blong God nomo, ol papa mama oli mas mekem wanem?
30 Sipos yutufala i ona long ol gudfala rul mo loa, bambae i moa isi long pikinini blong folem olgeta. Soemaot ol fasin we yu yu wantem we pikinini blong yu i soemaot. Long haos blong yu mo long famle blong yu, mekem se pikinini blong yutufala i save faenem lav, sore, mo stret fasin. Fogivim hem, letem hem i bos long laef blong hem lelebet. Soemaot long hem se hem i gat wan spesel ples long famle, we yufala i nidim hem, mo we yufala i wantem hem. Olsem ya nao, yu save givhan long hem blong folem ol loa blong God nomo. Samting ya i nambawan tumas, i winim ol narafala samting we yu save givim long hem.—Proveb 20:7.