Japta Fo

?Olsem Wanem Blong Lukaotgud Long Famle?

1. ?From wanem i hadwok tede blong lukaotgud long famle?

“FASIN blong wol ya i stap jenis.” (1 Korin 7:31, NW) !Ol man oli raetemdaon tok ya bitim 1,900 yia bifo, mo i tru tumas tede tu! Ol samting oli stap jenis, antap moa, long saed blong famle. Fasin we ol man oli folem 40 no 50 yia bifo, plante man oli no moa agri long hem naoia. From samting ya, wok blong lukaotgud long famle i save givim plante bigfala traem. Nating se i olsem, sipos yu folem ol advaes blong Baebol, yu save winim ol traem ya.

NO MEKEM OL BIGFALA KAON

2. ?Wanem trabol long saed blong mane i save mekem se i gat wari insaed long famle?

² Tede, plante man oli no moa glad blong gat wan isi laef we famle i stampa blong hem. Ol big bisnes oli stap mekem plante nyufala samting, mo oli yusum ol defren rod blong pulum ol man blong pem ol samting ya. Taswe, plante milyan papa mama oli wok plante haoa evri dei blong winim mane. Sam milyan man bakegen, oli stap wok strong evri dei jes blong pem kakae nomo. Oli mas spenem moa taem long wok bitim bifo. Maet oli holem tu wok wantaem, jes blong pem ol samting we famle i nidim nomo. Sam narafala, bambae oli glad sipos oli save faenem wan wok, from we long plante ples blong wol naoia, fulap man oli no gat wok. I tru, naoia laef i no isi nating long ol famle. Be ol rul blong Baebol oli save givhan long ol famle blong mekem bes blong olgeta blong winim ol problem we oli fesem.

3. ?Aposol Pol i eksplenem wanem rul, mo olsem wanem rul ya i save givhan blong lukaotgud long famle?

³ Aposol Pol i bin fesem hadtaem long saed blong mane. Taem hem i kasem problem ya, hem i lanem wan nambawan lesen. Hem i eksplenem samting ya long leta we hem i raetem long fren blong hem, Timote, i se: “Taem yumi kam long wol ya, yumi no karem wan samting, mo taem yumi goaot bakegen, bambae yumi no karem wan samting bakegen. Oraet, be sipos yumi gat kakae blong yumi mo klos blong yumi, hemia i naf, yumi save haremgud nao.” (1 Timote 6:7, 8) I tru se, famle i nidim moa samting i bitim kakae mo klos nomo. Oli nidim wan haos blong stap long hem. Ol pikinini oli mas go long skul. I gat kaon blong dokta, meresin, mo ol narafala samting blong pem. Nating se i olsem, oli save folem rul we i stap long tok blong Pol. Sipos yumi glad long ol samting we yumi nidim nomo, mo yumi no pem evri samting we yumi wantem, laef bambae i isi moa.

4, 5. ?Olsem wanem fasin blong tingtinggud fastaem mo mekem plan i save givhan blong lukaotgud long famle?

⁴ I gat wan narafala rul we i save givhan bigwan. Yumi faenem rul ya long wan pijatok blong Jisas. Hem i talem se: “?Hu man long yufala we i wantem wokem wan bigfala haos we i hae, be i no sidaon fastaem blong kaontem praes blong olgeta samting blong hem, blong luk we mane blong hem bambae i naf no i no naf?” (Luk 14:28) Long ples ya, Jisas i stap tokbaot fasin blong tingrere, no mekem plan fastaem. Long wan narafala japta blong buk ya, yumi luk finis olsem wanem fasin ya i save givhan taem wan yangfala man mo woman i wantem mared. Mo afta long mared, fasin ya i save givhan blong lukaotgud long famle tu. Fasin ya blong tingtinggud fastaem i minim se famle i mas mekem wan plan long saed blong mane blong olgeta. Oli mas gat wan plan olsem, blong luk olsem wanem oli save yusum mane ya long fasin we i moa waes. Long rod ya, bambae oli no spenem tumas mane. Bambae oli putum mane i stap blong pem ol samting we oli impoten nomo, we oli nidim evri dei no evri wik, mo bambae oli no mekem ol bigfala kaon.

⁵ Long sam kantri, blong mekem plan blong yusum mane, maet famle we i wantem pem samting we oli rili nidim, i mas blokem fasin blong askem bang blong givim mane we oli mas pembak wetem bigfala intres. Long sam narafala kantri, maet oli mas blokem fasin blong yusum ol kad blong karem samting, mo oli jes pem biaen. (Proveb 22:7) Mo tu, oli mas blokem fasin blong spenem mane olbaot—we oli pem enikaen samting nomo, oli no skelem fastaem sipos oli nidim samting ya no nogat, mo oli no tingbaot hadtaem long saed blong mane we oli save kasem biaen. Mo tu, wan plan blong yusum mane bambae i soemaot klia se, man we i tingbaot hem wan nomo mo i westem mane blong plelaki, smok tabak, mo dring bitim mak, hem i save mekem famle i sot long mane. Antap long samting ya, man ya i brekem ol rul blong Baebol.—Proveb 23:20, 21, 29-35; Rom 6:19; Efesas 5:3-5.

6. ?Wanem ol trutok blong Baebol we oli givhan long olgeta we oli pua?

⁶ ?Be, olsem wanem long ol famle we oli stap long ol pua kantri? Wan samting we oli save haremgud long hem se, fasin pua ya we i kasem fulap ples blong wol naoia, bambae i no stap blong olwe. Long nyufala wol we i kolosap nomo, bambae Jeova i finisim fasin pua wetem olgeta narafala trabol we oli stap mekem ol man oli harem nogud. (Ol Sam 72:1, 12-16) Be go kasem taem ya, tingting blong ol trufala Kristin i no save foldaon olgeta, nating se oli pua tumas. Hemia from we oli bilif long promes ya blong Jeova, se: “Bambae mi mi no save livim yu yu stap yu wan. Bambae mi mi no save lego yu samtaem.” Taswe, wan man blong bilif i save talem wetem strong tingting, se: ‘Jeova i stap givhan long mi, mi mi no save fraet.’ (Hibrus 13:5, 6) Naoia we laef i had tumas, Jeova i stap mekem plante samting blong givhan long ol man blong hem, taem oli folem ol rul blong hem mo putum Kingdom blong hem i stap long fasples long laef blong olgeta. (Matyu 6:33) Fulap long olgeta oli save tokbaot olsem wanem Jeova i bin sapotem olgeta. Oli save talem tok ya blong aposol Pol se: “Sipos mi trabol, be mi save rod blong samting ya finis. Sipos mi gat plante samting, be mi save rod blong samting ya tu, from we mi gotru long ol samting ya finis. Nao long wanem rod mi pas long hem, be mi stap harem gud. Sipos mi fulap gud, no mi hanggri, sipos mi gat plante samting, no mi trabol, be nating. Mi save mekem evri samting, long paoa blong Kraes ya we i stap mekem mi mi strong.”—Filipae 4:12, 13.

EVRIWAN I JOEN BLONG MEKEM OL WOK

7. ?Wanem ol tok blong Jisas we oli save givhan long yumi blong lukaotgud long famle?

⁷ Kolosap long en blong laef blong Jisas long wol, hem i talem se: “Yu mas laekem ol man we oli stap raonabaot long yu, yu mas mekem i gud long olgeta, olsem we yu stap mekem i gud long yu.” (Matyu 22:39) Advaes ya i save givhan bigwan long famle, blong lukaot long ol wok long haos. Tingbaot, ?hu ya ol man raonabaot we oli stap kolosap moa long yumi, mo we yumi laekem olgeta tumas? Hemia famle blong yumi, ?no?—hasban, waef, papa, mama, mo ol pikinini. ?Olsem wanem ol memba blong famle oli save soem se oli laeklaekem olgeta tumas?

8. ?Olsem wanem yumi save soem lav insaed long famle?

⁸ Wan rod se, wanwan memba blong famle i save mekem sam wok long haos. Taswe, papa mama i mas tijim ol pikinini se, afta we oli yusum samting olsem klos no wan pleplei blong olgeta, oli mas putum i gobak long stret ples blong hem. Maet i tekem smol taem mo paoa, blong evriwan oli stretem prapa bed blong olgeta long moning. Be smol wok ya i save givhan bigwan blong lukaot long ol wok long haos. I tru, maet i gat sam taem we ol samting oli olbaot lelebet. Yumi save se bambae i olsem. Be nating, evriwan oli save wok tugeta blong mekem haos i stap stret mo klin, mo blong wasem ol plet afta long kakae. Sipos wan long famle i les, i wantem mekem i gud long hem wan oltaem, i no glad blong wok, no i olsem se oli fosem hem nomo blong mekem wok, be hem i save mekem se evriwan long famle oli harem nogud. (Proveb 26:14-16) Sipos evriwan oli glad mo oli rere blong givhan, bambae famle i hapi. “God i laekem tumas man we i save givim long gladhat blong hem.”—2 Korin 9:7.

9, 10. (a) ?Plante taem, wanem samting i save mekem wok blong waef i hevi, mo olsem wanem blong mekem se wok ya i no moa hevi tumas long hem? (b) ?Wanem stret tingting we yumi mas traehad blong kasem long saed blong ol wok long haos?

⁹ Fasin blong tingbaot narafala, mo lav, bambae i givhan blong blokem samting we i bin kam wan bigfala problem long sam famle. Longtaem finis i kam, ol mama nao oli bin mekem ol wok long haos. Oli lukaot long ol pikinini, klinim haos, wasem klos, pem olting, mo kukum kakae. Long sam kantri, ol woman oli wokem garen, salem olting long maket, no oli winim mane blong sapotem famle long wan narafala rod. Bifo, long sam kantri, ol mared woman oli neva wok blong winim mane, be naoia, plante milyan blong olgeta oli mas faenem wan wok blong kasem naf mane blong sapotem famle blong olgeta. I stret we yumi presem waef mo mama we i wok had olsemia. Hem i olsem “gudfala waef” we Baebol i tokbaot. Hem i wan woman blong wok. “Hem i no stap kakae bred ya we i olsem fasin les.” (Proveb 31:10, 27) Be, samting ya i no minim se woman nomo i mas mekem ol wok long haos. Afta we hasban mo waef, tufala evriwan i wokhad blong ful dei blong winim mane, ?yu ting se i stret we waef nomo i mas mekem olgeta wok long haos, be hasban wetem ol narafala long famle oli spel? No gat. (Skelem wetem 2 Korin 8:13, 14.) Taswe, taem mama i stap rerem kakae, bambae hem i glad sipos samfala long famle oli givhan tu. Oli save putum ol plet long tebel, pem sam samting long stoa, mo stretem ol samting long haos. Yes, evriwan oli save givhan blong mekem ol wok.—Skelem wetem Galesia 6:2.

¹⁰ Maet sam man oli talem se: “Long ples blong mi, i no wok blong man blong mekem ol samting ya.” Maet i tru, be i gud blong skelem bisnes ya. Taem Jeova God i stanemap famle, hem i no talem se i gat sam wok we ol woman nomo bambae oli mekem. Tingbaot taem ya we Jeova i sanem tufala spesel man blong hem oli karem tok i go long man ya blong bilif, Ebraham. Long taem ya, Ebraham nao i givhan blong rerem mo givim kakae long tufala ya. (Jenesis 18:1-8) Baebol i givim advaes ya se: “Man i mas laekem woman blong hem, i mas lukaotgud long hem, olsem we i stap lukaotgud long bodi blong hem nomo.” (Efesas 5:28) Long en blong dei, ating hasban i taed mo i wantem spel. ?Be yu no ting se waef tu i taed, we i wantem spel? Yes, maet hem i taed moa i bitim hasban. (1 Pita 3:7) Taswe, i stret nomo mo i soem lav tu, sipos hasban i givhan blong mekem sam wok long haos.—Filipae 2:3, 4.

11. ?Long wanem rod Jisas i givim nambawan eksampel long olgeta evriwan long famle?

¹¹ Jisas i soem nambawan eksampel olsem wanem blong mekem God i haremgud mo mekem ol fren blong yumi oli glad. Nating se hem i no mared, hem i soemaot rod long ol hasban, ol waef mo ol pikinini tu. Hem i tokbaot hem wan i se: “Mi mi Pikinini blong Man, be mi mi no kam blong bambae ol man oli mekem wok blong mi. Mi mi kam blong mekem wok blong olgeta.” Yes, hem i wok blong halpem ol narafala. (Matyu 20:28) !Taem olgeta memba blong famle oli gat tingting olsem Jisas, famle i glad tumas!

FASIN KLIN—?FROM WANEM I IMPOTEN TUMAS?

12. ?Jeova i wantem se olgeta we oli stap mekem wosip long hem oli mas gat wanem fasin?

¹² I gat wan narafala rul blong Baebol we i save givhan blong lukaotgud long famle. Yumi faenem rul ya long 2 Korin 7:1 we i talem se: “Yumi mas mekem yumi klin. Yumi mas putumaot olgeta samting long bodi blong yumi mo long tingting blong yumi, we oli stap mekem yumi doti long fes blong God.” Olgeta we oli obei long tok ya we i kamaot long tabu speret, Jeova i glad long olgeta. Hem i wantem “wosip we i klin gud mo i stret gud.” (Jemes 1:27) Mo tu, fasin ya i mekem i gud long famle, long plante defren rod.

13. ?From wanem klin fasin i impoten blong lukaotgud long famle?

¹³ Eksampel, Baebol i talem se, taem i stap kam we bambae i no moa gat ol sik mo soa long bodi. Long taem ya, “bambae i no gat wan manples we i save talem se: ‘Mi mi sik.’ ” (Aesea 33:24; Revelesen 21:4, 5) Be, go kasem taem ya, olgeta famle bambae oli kam sik samtaem. Pol mo Timote oli bin kasem sam sik tu. (Galesia 4:13; 1 Timote 5:23) Nating se i olsem, ol dokta oli talem se, i gat plante sik we yumi save blokem. Ol famle we oli waes, oli blokem sam sik taem oli stap klin long bodi mo long saed blong speret. I gud we yumi tingbaot olsem wanem blong mekem samting ya.—Skelem wetem Proveb 22:3.

14. ?Olsem wanem klin fasin long saed blong seks i save blokem sik long famle?

¹⁴ Blong stap klin long saed blong speret, i minim se yumi mas folem ol gudfala fasin. Yumi save se Baebol i leftemap ol gudfala fasin, mo i agensem enikaen fasin blong seks afsaed long mared. “Man we i stap ronem woman, . . . man we i stap slip wetem woman blong narafala man, mo woman we i stap mekem i krangke long man blong hem, mo man we i stap slip wetem man, mo woman we i stap slip wetem woman, bambae oli no save go insaed samtaem long nyufala wol ya we God i king long hem.” (1 Korin 6:9, 10) Ol Kristin tede oli stap long medel blong ol man we fasin blong olgeta i stap kam moa nogud oltaem. Taswe, i impoten tumas we ol Kristin ya oli folemgud ol hae rul blong Baebol. Olsem nao, oli save mekem God i glad, mo oli givhan tu blong blokem ol sik we oli save kam insaed long famle from fasin blong slip olbaot—ol sik olsem AIDS, sifilis, gonoria, mo klamidia.—Proveb 7:10-23.

15. Talem wan eksampel blong soem se man we i no klin long saed blong bodi i save kasem sik we i no nid blong kasem.

¹⁵ Fasin blong ‘stap klin long saed blong bodi,’ i givhan long famle blong blokem sik tu. Plante sik oli kamaot from we man i no stap klin long bodi blong hem. Wan eksampel, hemia fasin blong smok. Smok i mekem waet leva i kam doti, klos i doti, mo win i doti. Be i no hemia nomo. Hem i givim sik long man tu. Evri yia, plante milyan man oli ded from we oli smok tabak. Traem tingbaot. !Ol milyan man ya bambae oli no sik mo oli no ded bifo we oli olfala, sipos oli bin stap longwe long fasin ya blong smok we i ‘mekem man i doti long saed blong bodi’!

16, 17. (a) ?Jeova i givim wanem loa long ol man Isrel blong blokem plante sik? (b) ?Olsem wanem famle i save folem tingting we i stap long Dutronome 23:12, 13?

¹⁶ Tingbaot wan narafala eksampel. Samwe long 3,500 yia bifo, God i givim Loa long nesen blong Isrel, blong mekem se wosip mo laef blong olgeta evri dei i rongud. Loa ya i stanemap sam stampa rul long saed blong klin fasin. Mo samting ya i givhan long nesen ya blong blokem plante sik. Wan loa, hemia se man i mas berem sitsit blong hem afsaed long velej. Hemia blong mekem se ples we ol man oli stap long hem i no kam doti. (Dutronome 23:12, 13) Loa ya blong bifo i gud yet long yumi. Tede, plante man oli kasem sik mo oli ded from we oli no folem loa ya.a

¹⁷ Folem tingting we i stap insaed long loa ya blong ol man Isrel, nating se rum blong swim mo toelet we famle i yusum i stap insaed no afsaed long haos, be oli mas klinim oltaem mo yusum sop blong kilim ol jem. !Sipos yumi no klinim mo kavremap toelet, bambae ol flae oli go long hem mo oli karem ol jem i kam insaed long haos—mo long kakae blong yumi tu! Mo tu, ol pikinini mo ol bigman oli mas wasem han blong olgeta afta we oli go long toelet. Sipos no, oli save karem jem long skin blong olgeta. Wan dokta blong Franis i talem se, fasin blong wasem han “i stap yet olsem beswan rod blong blokem sam sik long bel, long waet leva, mo ol skras long skin.”

18, 19. ?Wanem advaes i save givhan blong mekem haos i stap klin nating se yumi pua?

¹⁸ I tru, i no isi blong stap klin long ol ples we oli pua. Wan man we i stap long ples olsem, i eksplenem se: “Ples i hot tumas, mo samting ya i mekem wok blong klinim ples i kam strong moa. Taem i gat bigfala win i blu we i fulap long smok blong graon, ol smosmol hol long haos oli kam fulap long braon ases. . . . Namba blong ol man long ol taon mo long sam ples afsaed long taon, i stap kam antap kwiktaem tumas, mo samting ya tu i mekem trabol long helt blong ol man. I gat ol hol olbaot long graon we ol man oli yusum olsem toelet be oli no berem olgeta, i gat ol bigfala hif doti oli stap olbaot, ol bus toelet we oli doti tumas, ol rat we oli karem sik i go olbaot, ol kakros, mo ol flae.”

¹⁹ I hadwok blong stap klin long ples olsem. Be, i impoten se yumi traehad. Sop, wora, mo smol hadwok, oli no sas olsem meresin mo dokta. Sipos yu stap long wan ples we i pua, traem bes blong yu blong klinim haos mo yad oltaem. Karemaot ol sitsit blong anamol long yad. Sipos i gat sofmad long rod we ol man oli save karem i kam insaed long haos taem i gat ren, yu save berem long korel no putum sam ston long hem. Sipos ol man oli werem sus no savat, oli save tekemaot bifo we oli kam insaed long haos. Mo tu, yu mas lukaotgud se ples we yu karem wora long hem i no kam doti. Evri yia, i gat samwe tu milyan man oli kasem sik mo oli ded from doti wora, mo from se ples i no klin.

20. ?Hu i mas givhan blong mekem haos i stap klin?

²⁰ Evriwan—mama, papa, ol pikinini, mo olgeta we oli kam long haos, oli save givhan blong mekem haos i stap klin. Long Kenya, wan mama we i gat eit pikinini, i talem se: “Evriwan oli lanem finis blong mekem wok blong olgeta.” Wan haos we i klin mo i no olbaot, i givim gudnem long famle. Wan olfala waes tok blong Spen i talem se: “Fasin pua mo fasin klin, tufala i save frengud.” Nating sipos yumi stap long wan bigfala haos, wan rum nomo, wan haos we i no flas tumas, no wan olfala haos, klin fasin i wan stampa rod blong givhan long helt blong famle blong yumi.

OL TOK BLONG LEFTEMAP TINGTING I MEKEM YUMI HAREMGUD

21. ?Folem Proveb 31:28, wanem bambae i givhan blong mekem famle i hapi?

²¹ Buk blong Proveb we i tokbaot gudfala waef, i talem se: “Ol pikinini boe blong hem oli girap, oli talem ol gudfala tok blong leftemap hem. Man blong hem i girap, i presem hem.” (Proveb 31:28) Traem tingbaot laswan taem we yu bin presem wan memba blong famle blong yu. ?Hamas dei, wik, no manis i pas finis? Tingbaot ol tri. Taem ples i kam hot mo i wetwet, kwiktaem nomo oli karem flaoa. Ale yumi tu, yumi nidim tok we i presem yumi blong mekem yumi haremgud. Taem waef i save se hasban blong hem i gat tangkyu from hadwok mo fasin blong hem blong keagud long famle wetem lav, mo se hasban i no ting nating long ol wok blong hem, samting ya i save givhan bigwan long hem. (Proveb 15:23; 25:11) Hasban tu i haremgud taem waef i presem hem from ol wok we hem i mekem afsaed mo insaed long haos. Ol pikinini tu oli haremgud, taem papa mama i presem olgeta from wok we oli mekem long haos, long skul, mo long Kristin kongregesen. !Wan smol tok blong soem tangkyu i gud tumas! ?I hadwok blong talem tok ya: “Tangkyu”? No gat. Tok ya i smol nomo. Be samting we smol tok ya i save mekem long famle i bigwan tumas.

22. ?I nidim wanem blong gat wan famle we i “stanap strong,” mo olsem wanem blong kasem samting ya?

²² Plante samting i mekem se wok blong lukaotgud long famle i no isi. Be, yu save mekemgud wok ya. Wan proveb blong Baebol i talem se: “From fasin waes, wan famle i save kam strong moa, mo from fasin luksave hem i save stanap strong.” (Proveb 24:3) Ol memba blong famle oli save kam waes mo gat fasin luksave sipos oli traehad blong kasem save long samting we God i wantem olgeta blong mekem, mo folem samting ya. !Tru ya, bigfala fasin traehad blong gat wan hapi famle i save karem nambawan frut!

[Futnot]

?OLSEM WANEM OL RUL YA BLONG BAEBOL OLI SAVE GIVHAN . . . BLONG LUKAOTGUD LONG FAMLE?

I waes blong haremgud long ol samting blong laef we yumi nidim nomo.—1 Timote 6:7, 8.

Jeova i no save lego ol man we oli stap mekem wok blong hem.—Hibrus 13:5, 6.

Fasin blong laekem narafala tumas i wan impoten fasin blong ol Kristin.—Matyu 22:39.

Ol Kristin oli mas stap klin long saed blong bodi mo speret.—2 Korin 7:1.

[Bokis blong pija long pej 45]

KLIN WORA, GUDFALA HELT

‘Wol Helt Ogenaesesen’ i givim sam gudfala advaes long ol man long ol kantri we maet i hadwok blong kasem klin wora, mo we ples i no klin.

“Fulumap wora blong dring long wan dram we i klin. Kavremap dram ya mo no letem ol pikinini mo anamol oli dring long hem. . . . Tekemaot wora long dram ya wetem wan kap we i gat longfala handel, mo yusum kap ya nomo blong kasem wora oltaem. Evri dei, yu mas kafsaedem wora we i stap yet long dram ya mo klinimgud.

“Boelem wora we yu yusum blong mekem kakae, mo wora we ol pikinini oli dring. . . . Yu mas boelem blong sam seken nomo.”

[Tok Blong Pija Long Pej 42]

Wok blong lukaotgud long famle i wan wok blong olgeta memba blong famle

[Tok Blong Pija Long Pej 47]

I no sas tumas blong klinim ol samting, be i sas blong pem meresin