Ol Kristin Mo Olgeta Man Blong Wol Tede

“Bambae olgeta man oli no laekem yufala, oli agensem yufala, from we yufala i holem nem blong mi.”​—MATYU 24:9.

1. ?Wanem spesel mak blong Kristin skul?

FASIN ya blong no joen long wol i wan spesel mak blong ol faswan Kristin. Long prea we Jisas i mekem i go long Jeova, Papa blong hem long heven, Jisas i tokbaot ol disaepol blong hem se: “Mi mi talemaot ol tok blong yu long olgeta. Mo ol man blong wol oli no laekem olgeta, oli stap agens long olgeta, from we olgeta oli no man blong wol, olsem we mi mi no man blong wol.” (Jon 17:14) Taem oli tekem hem i kam stanap long fes blong Ponjes Paelet, Jisas i talem se: “Mi mi no king olsem ol king blong wol ya.” (Jon 18:36) Kristin Grik haf blong Baebol mo ol man blong raetem histri tu oli soemaot pruf se faswan Kristin skul i no joen long wol ya.

2. (a) ?Biaen i gat wan jenis long fasin joen bitwin ol man blong Jisas wetem wol ya? (b) ?I stret blong Kingdom blong Jisas i kam taem ol nesen oli joen long Kristin skul?

² ?Jisas i soemaot se bambae i gat wan jenis long fasin joen bitwin ol man blong hem wetem wol ya mo se bambae Kingdom blong hem i kamtru taem olgeta man long wol oli joen long Kristin skul? No gat. Afta long ded blong Jisas i no gat wan samting we tabu speret i pusum ol man blong hem blong raetem we i soemaot wan samting olsem. (Jemes 4:4 [hem i raetem smoltaem bifo long yia 62 K.T.]; 1 Jon 2:​15-17; 5:19 [hem i raetem kolosap long yia 98 K.T.]) Long defren fasin, Baebol i joenem fasin ya we Jisas i “stap finis” mo afta hem i “kam” long paoa blong Kingdom wetem “fasin ya blong wol i kasem en blong hem,” “en” i kasem fulmak blong hem, no bigfala trabol. (Matyu 24:​3, 14, 29, 30; NW Daniel 2:44; 7:​13, 14) Long ol saen we Jisas i talem blong makem pa·rou·siʹa blong hem no taem we hem i stap finis, hem i tokbaot ol trufala man blong hem se: “Long taem ya, bambae sam man oli holem yufala, oli mekem tumas trabol long yufala, gogo oli kilim yufala i ded. Bambae olgeta man oli no laekem yufala, oli agensem yufala, from we yufala i holem nem blong mi.”​—Matyu 24:9.

Ol Trufala Kristin Tede

3, 4. (a) ?Olsem wanem wan insaeklopedia blong Katolik i tokbaot ol faswan Kristin? (b) ?Wanem ol tok we oli tokbaot ol Wetnes blong Jeova mo ol faswan Kristin long sem fasin?

³ ?Wanem skul tede we i bin kasem gudfala nem from fasin blong holemstrong long ol Kristin rul mo blong no joen long fasin blong wol ya, we ol man oli ronem mo mekem nogud long ol memba blong hem? ?Yes, wanem bigfala Kristin ogenaesesen long wol tede we histri i soemaot se store blong hem i sem mak nomo long ol faswan Kristin? From samting ya, New Catholic Encyclopedia i talem se: “Faswan grup blong Kristin, nating se fastaem ol man oli tingbaot olgeta olsem wan narafala skul nomo long medel blong ol man Jyu, i defren long ol tijing blong hem long saed blong God, mo antap moa fasin blong ol memba blong hem blong stap wok strong long hem, we oli go talemaot Kraes ‘long olgeta ples long Judia mo Sameria mo tu i go kasem olgeta ples long wol’ (Ol Wok 1.8).”​—Volyum 3, pej 694.

⁴ Makemgud ol tok ya “tingbaot. . . olgeta olsem wan narafala skul nomo” “i defren long ol. . . tijing blong hem,” “wok strong . . . [blong] talemaot Kraes.” Mo naoia makemgud olsem wanem sem insaeklopedia ya i tokbaot ol Wetnes blong Jeova se: “Wan skul . . . ol Wetnes oli bilif strong se i no longtaem nating bambae en blong ol rabis fasin blong wol ya i finis. Strong bilif ya i bigfala samting we i stap pusum olgeta blong wok strong long wok ya we oli no save les nating. . . . Stampa wok blong ol wanwan memba blong skul ya i blong givim wetnes long Jeova taem oli stap talemaot Kingdom blong Hem we i stap kam. . . . Oli tingbaot Baebol olsem stampa ya nomo blong bilif blong olgeta mo rul we oli folem long ol fasin blong olgeta . . . Blong kam wan trufala Wetnes, man ya i mas gat gudhan blong prij long wan rod no wan narafala rod.”​—Volyum 7, pej 864-865.

5. (a) ?Long wanem fasin ol tijing blong ol Wetnes blong Jeova oli defren? (b) Talem sam eksampel blong soem se ol bilif blong ol Wetnes blong Jeova oli laenap wetem ol tok blong Baebol.

⁵ ?Long ol wanem fasin nao ol tijing blong ol Wetnes blong Jeova oli defren? New Catholic Encyclopedia i tokbaot samfala nomo se: “Olgeta [Ol Wetnes blong Jeova] oli tok agens long Triniti se hem i olsem hiten fasin blong wosip long aedol . . . Oli tingbaot Jisas olsem wan long ol Wetnes blong Jeova we i hae olgeta, ‘wan god’ (olsem oli tanem tok ya long Jon 1.1), hem i no stap aninit long wan man be long Jeova nomo. . . . Hem i ded olsem wan man mo i laef bakegen olsem wan speret Pikinini we i no moa save ded samtaem. Lav mo ded blong hem oli praes we hem i givim blong pembak olgeta man blong oli gat raet blong laef foreva long wol ya. Yes, ‘bigfala hif’ (Ap 7.9) blong ol trufala Wetnes oli hop blong laef long wan Paradaes long wol; ol 144,000 man nomo we oli gat strong bilif (Ap 7.4; 14.1, 4) bambae oli save haremgud long gudfala laef long heven wetem Kraes. Ol man nogud bambae oli lus blong olwe. . . . Baptaes​—we ol Wetnes oli mekem taem oli draonem olgeta fulwan . . . [hem i] wan saen blong soem se oli givim laef blong olgeta long Jeova blong mekem wok blong hem. . . . Fasin blong ol Wetnes blong Jeova blong no tekem blad transfyusen i pulum ol man blong tokbaot olgeta . . . ol rul blong olgeta long saed blong mared mo stret fasin long saed blong seks oli strong tumas.” Ol Wetnes blong Jeova oli defren long ol fasin ya, be desisin blong olgeta long ol samting ya i stanap strong long Baebol.​—Ol Sam 37:29; Matyu 3:16; 6:10; Ol Wok 15:​28, 29; Rom 6:23; 1 Korin 6:​9, 10; 8:6; Revelesen 1:5.

6. ?Wanem desisin blong ol Wetnes blong Jeova we i no bin holemtaet? ?From wanem?

⁶ New Catholic Encyclopedia ya i gohed se long 1965 (i klia se hemia i sem yia we oli raetem haf ya) “ol Wetnes oli no bin tingbaot yet se oli haf long hif blong man we oli stap long medel blong hem.” I luk olsem se man we i raetem haf ya i ting se taem ol Wetnes blong Jeova oli kam plante moa mo oli “kam olsem wan prapa skul, i no olsem wan smol grup nomo,” bambae oli kam man blong wol ya. Be samting ya i no tru. Tede, namba blong ol Wetnes i go antap bitim fo taem long namba blong olgeta long 1965, mo ol Wetnes blong Jeova oli bin holemtaet desisin blong olgeta blong no joen wetem wol ya. “Oli no man blong wol ya” olsem Jisas i “no man blong wol ya.”​—Jon 17:16.

Oli No Joen Long Wol Be Oli Gat Pis

7, 8. ?Olsem wanem ol faswan Kristin oli sem mak long ol Wetnes blong Jeova tede?

⁷ Blong tokbaot fasin blong sapotem ol faswan Kristin we Justin Martyr i soemaot biaen long yia 100, Robert M. Grant i raetem long buk blong hem Early Christianity and Society se: “Sipos ol Kristin oli man blong agensem gavman bambae oli stap nomo long ples we i haed blong kasem mak blong olgeta. . . . oli ol nambawan man blong agri wetem hedgavman long saed blong fasin blong mekem pis mo folem loa.” I sem mak tede, ol man raonabaot long wol oli save gud ol Wetnes blong Jeova se oli ol man we oli laekem pis mo oli ol manples we oli folem loa. Olgeta gavman oli save se ol Wetnes blong Jeova oli no save mekem trabol long olgeta.

⁸ Wan man blong raetem nyuspepa long Not Amerika i raetem se: “Ol man we oli bilif se ol Wetnes blong Jeova oli save mekem enikaen trabol long gavman, oli gat tingting we i agens mo i no stret; ol Wetnes oli no save agensem gavman mo oli laekem pis, fasin ya we wan jyos i mas gat.” Long buk blong Jean-Pierre Cattelain L’objection de conscience (Fasin blong no Spolem Voes Blong Hat Mo Tingting), hem i raetem se: “Ol Wetnes oli ona fulwan long ol gavman mo evritaem oli obei long ol loa; oli pem takis blong olgeta mo oli no traem blong tok agens, jenisim, no spolem ol gavman, from oli no joen long ol bisnes blong wol ya.” Cattelain i gohed se, nomo sipos wan Nesen i wantem yusum laef blong olgeta we oli givim fulwan finis long God, ol Wetnes blong Jeova oli no agri blong obei. Long fasin ya oli kolosap sem mak long ol faswan Kristin.​—Mak 12:17; Ol Wok 5:29.

Ol Rula Oli No Kasem Stret Save Long Ol Kristin

9. ?Long saed blong no joen long fasin blong wol, wanem faswan samting we i defren bitwin ol faswan Kristin mo ol Katolik tede?

⁹ Plante long ol hedgavman blong Rom oli no kasem stret save long ol faswan Kristin mo oli ronem mo mekem nogud long olgeta. The Epistle to Diognetus we samfala oli ting se oli raetemdaon biaen long yia 100 K.T. i se: “Ol Kristin oli stap long wol ya, be oli no joen wetem fasin blong wol ya.” Long defren fasin, Namba Tu Kaonsel Blong Vatikan, long toktok blong hem, Ol Tijing Mo Loa Blong Jyos, i talem se ol Katolik oli mas “joen long ol bisnes blong wol blong lukaot kingdom blong God” mo “oli mas joen wetem wol blong wok blong mekem wol i kam tabu.”

10. (a) ?Ol rula oli tingbaot ol faswan Kristin olsem wanem? (b) ?Plante taem oli tingbaot ol Wetnes blong Jeova olsem wanem, mo wanem fasin blong ol Wetnes?

¹⁰ Man ya blong raetem histri, E. G. Hardy i talem se ol hedgavman blong Rom oli luk ol faswan Kristin se “oli no naf blong mekem wan gudfala samting mo oli gat strong tingting long wok blong olgeta ” Franis man ya blong raetem histri Étienne Trocmé i tokbaot “fasin blong no gat respek we ol haeman blong Gris mo Rom we oli strong long kastom oli luk [ol Kristin] mo se oli olsem wan narakaen skul blong Is.” Ol leta blong Pliny we i Yangfala moa, wan rula blong Rom long Bitinia, mo Hedgavman ya Trajan i soemaot se olgeta we oli stap rul kolosap oli no savegud long prapa fasin blong Kristin skul. Sem mak tede, plante taem ol man mo ol rula raonabaot long wol oli no kasem stret save long ol Wetnes blong Jeova mo oli agensem olgeta. Be, samting ya i no mekem ol Wetnes oli sapraes no oli fraet.​—Ol Wok 4:13; 1 Pita 4:​12, 13.

“Long Evri Ples Ol Man Oli Stap Tok Nogud Long Kampani Ya”

11. (a) ?Oli talem wanem long saed blong ol faswan Kristin, mo oli bin tokbaot ol Wetnes blong Jeova olsem wanem? (b) ?From wanem ol Wetnes blong Jeova oli no joen long ol politik?

¹¹ Oli tokbaot ol faswan Kristin se: “Mifala i save we olbaot long evri ples, ol man oli stap tok nogud long kampani ya blong yu.” (Ol Wok 28:22) Afta long yia 100 K. T., hiten man ya Celsus i talem se Kristin skul i pulum ol man we oli no waes nomo. Long sem fasin oli bin tokbaot ol Wetnes blong Jeova se “long plante ples, oli kamaot long medel blong yumi we oli no gat plante save mo oli daon moa long ol narafala.” Man ya we i save gud histri blong jyos, Augustus Neander i givim ripot se “ol Kristin oli olsem ol man we oli ded long saed blong fasin blong joen long wol, mo oli no save givhan nating long ol bisnes blong laef; . . . mo samfala oli askem se, ?bambae laef i olsem wanem, sipos evri man i olsem olgeta?” From we ol Wetnes blong Jeova oli stap longwe long ol fasin blong politik, plante taem ol man oli talem tu se oli olsem ol ded man long medel blong ol man raonabaot long olgeta. ?Be olsem wanem oli save joen long politik mo long semtaem oli talemaot Kingdom blong God olsem hop ya nomo blong ol man? Ol Wetnes blong Jeova oli bilif long ol tok blong aposol Pol se: “Yu yu mas harem nogud olsem wan gudfala soldia blong Jisas Kraes. I no gat wan soldia we long taem blong faet hem i stap joen long ol bisnes blong ol narafala man we oli no soldia, from we mak blong hem i blong mekem man we i bin putumap hem i haremgud.”​—2 Timote 2:​3, 4, Revised Standard Version, an Ecumenical Edition.

12. ?Wanem impoten haf blong fasin ya blong no joen long wol we i mekem se ol Wetnes blong Jeova oli sem mak long ol faswan Kristin?

¹² Long buk blong tija ya K. S. Latourette, A History of Christianity, hem i raetem se: “Fasin blong faet i wan long olgeta samting we ol faswan Kristin oli no agri long hem long taem blong rul blong Gris mo Rom. Long faswan 300 yia i no gat wan Kristin buk we i stap kasem tede we i tokbaot wan Kristin we i joen long faet.” Buk ya blong Edward Gibbon, The History of the Decline and Fall of the Roman Empire i talem se: “Ol Kristin oli no save mekem wok blong ol soldia, ol jaj, no ol prins, from we blong mekem wok ya oli mas lego wan wok we i moa tabu.” Long sem fasin ol Wetnes blong Jeova oli folem wan rod blong no joen long faet mo oli folem ol rul blong Baebol we oli stap long Aesea 2:​2-4 mo Matyu 26:52.

13. ?Wanem rabis tok we oli talem long ol Wetnes blong Jeova, be wanem trufala samting long saed ya?

¹³ Ol enemi blong ol Wetnes blong Jeova oli talem se ol Wetnes oli stap seraotem ol famle. Tru ya, i gat sam famle we oli bin seraot taem wan no sam memba blong hem oli kam Wetnes blong Jeova. Jisas i bin talem se bambae samting ya i kamaot. (Luk 12:​51-53) Be, ol ripot oli soemaot se i gat wanwan mared nomo we oli seraot long rod ya. Eksampel, long medel blong ol Wetnes blong Jeova long Franis, long 3 hasban mo waef, i gat 1 hasban mo waef we wan long tufala i no wan Wetnes. Be, namba blong ol divos we hasban no waef blong olgeta i no wan Wetnes i no bitim medel namba blong divos long Franis. ?From wanem? Tabu speret i pusum aposol Pol mo Pita blong givim waes advaes long ol Kristin we hasban no waef blong olgeta i no bilif, mo ol Wetnes blong Jeova oli traehad blong folem ol tok blong tufala. (1 Korin 7:​12-16; 1 Pita 3:1-4) Sipos divos i kamaot long wan mared we hasban mo waef tufala i no gat sem bilif, plante taem hemia we i no bilif nao i stampa blong samting ya. Long defren fasin, plante taosen mared oli stap gud from wan long tufala we oli no bilif oli bin kam Wetnes blong Jeova mo oli mekem ol rul blong Baebol i wok long laef blong olgeta.

Oli Kristin, Oli No Bilif Long Triniti

14. ?Wanem rabis tok we oli talem agens long ol faswan Kristin, mo from wanem samting ya i narakaen?

¹⁴ I narakaen se long Nesen blong Rom, wan long ol samting we oli agensem ol faswan Kristin from, oli talem se ol Kristin ya oli no bilif long God. Dokta Augustus Neander i raetem se: “Ol man we oli no akseptem ol hiten god, ol man ya we oli no bilif long God . . . i wan spesel nem we ol man oli stap givim long ol Kristin.” I krangke nomo long ol hiten man we “oli no wosip long wan god be oli stap wosip long ol samting we man nomo i mekem long wud mo ston” blong talem se ol Kristin we oli no wosip long plante god, oli stap mekem wosip long God ya we i laef, oli no bilif long God.​—Aesea 37:19.

15, 16. (a) ?Sam man blong skul oli talem wanem long saed blong ol Wetnes blong Jeova, be yumi save askem wanem kwestin? (b) ?Wanem i soemaot se ol Wetnes blong Jeova oli trufala Kristin?

¹⁵ Sem samting we i narakaen tede se ol haeman blong Krisendom oli talem se ol Wetnes blong Jeova oli no Kristin. ?From wanem? From ol Wetnes oli no bilif long Triniti. Stampa mining we Krisendom i soemaot se, “Ol Kristin oli ol man we oli bilif se Kraes i olsem God.” Samting we i defren long tok ya, wan diksonari blong tede i eksplenem wod ya “Kristin” olsem “wan man we i bilif long Jisas Kraes mo i folem ol tijing blong hem” mo “Kristin skul” olsem “wan skul we i stanap long ol tijing blong Jisas Kraes mo bilif ya se hem i pikinini blong God.” ?Mining blong tok ya i stret moa long wanem grup blong man?

¹⁶ Ol Wetnes blong Jeova oli agri long tok blong Jisas hem wan we i talem se hem i hu. Hem i talem se: “Mi mi Pikinini blong God,” i no se, “Mi mi God we i Pikinini ya.” (Jon 10:36; ridim Jon 20:31.) Oli akseptem tok we tabu speret i pusum aposol Pol blong raetem blong tokbaot Kraes i se: “Fastaem, hem i olsem God, be hem i no holemtaet tingting ya se hem i sem mak wetem God.”a (Filipae 2:​6, The New Jerusalem Bible) Buk ya The Paganism in Our Christianity i talem se: “Neva Jisas i talem wan samting olsem [wan Triniti we trifala man i sem mak nomo], mo wod ya ‘Triniti’ i no stap nating long Nyu Testamen. Oli jes tekem bilif ya i kam insaed long jyos tri handred yia afta long ded blong Masta blong yumi; mo bilif ya i kamaot long ol hiten man.” Ol Wetnes blong Jeova oli agri long ol tok blong Baebol we oli tokbaot Kraes. Oli ol Kristin, oli no bilif long Triniti.

Oli No Joen Long Plan Blong Pulum Ol Jyos Long Wol Oli Gat Wan Tingting Nomo

17. ?From wanem ol Wetnes blong Jeova oli no joen wetem plan blong joenem ol skul blong wol, no ol defren bilif no wok?

¹⁷ Tu narafala samting we oli toktok agens long ol Wetnes blong Jeova from se oli no agri blong joen long ol plan blong pulum ol jyos long wol oli gat wan tingting nomo mo oli joen long samting we oli kolem se “fosem ol man blong jenisim bilif blong olgeta.” Bifo ol man oli bin talem tufala tok ya tu long ol faswan Kristin. Krisendom, wetem Katolik blong hem, Otodoks, mo ol haf blong Protestan, oli no save talem se oli no haf blong wol ya. Olsem Jisas, ol Wetnes blong Jeova oli “no man blong wol.” (Jon 17:14) ?Olsem wanem oli save joen blong mekem wok wetem ol skul we oli gat ol defren bilif we i no laenap wetem Kristin fasin mo bilif?

18. (a) ?From wanem ol man oli no save toktok agens long ol Wetnes blong Jeova se olgeta nomo oli stap folem trufala skul? (b) ?Taem ol Roman Katolik oli stap bilif se oli gat trufala skul, oli no naf blong mekem wanem samting?

¹⁸ ?Hu man i save tok agens long ol Wetnes blong Jeova from we oli bilif se olgeta nomo oli stap folem trufala skul, olsem ol faswan Kristin oli folem? Katolik Jyos tu, i stap soem tu tingting taem hem i talem se hem i stap wok wetem ol plan blong mekem ol skul long wol oli joengud, be long semtaem hem i talem se: “Mifala i bilif se trufala skul ya nomo bambae i gohed blong stap long Katolik mo Apostolik Jyos, we Masta Jisas i givim wok ya blong talemaot long olgeta man taem hem i talem long ol aposol blong hem se: ‘Yufala i mas go long ol man long olgeta ples long wol blong mekem disaepol.’” (Namba Tu Kaonsel Blong Vatikan, “Talemaot Fasin Fri Blong Ol Jyos”) Be, i klia se bilif olsem i no naf blong pusum ol Katolik blong wok strong long wok ya blong go blong mekem ol disaepol.

19. (a) ?Ol Wetnes blong Jeova oli stap tingting strong blong mekem wanem, mo wanem i pusum olgeta? (b) ?Bambae yumi stadi long wanem long haf we i kam biaen?

¹⁹ Ol Wetnes blong Jeova oli stap wok strong long wok ya. Oli gat strong tingting blong gohed blong prij gogo kasem mak we God i wantem. (Matyu 24:14) Oli strong long wok blong olgeta blong prij be oli no fosem ol man. Lav blong olgeta long ol man we i stap raonabaot long olgeta i pusum olgeta, i no from oli agensem ol man. Oli hop se bambae plante man we oli lesin long olgeta bambae oli sef. (1 Timote 4:16) Olsem ol faswan Kristin, oli traehad blong “gat pis wetem olgeta man.” (Rom 12:18) Long haf we i kam biaen bambae yumi tokbaot olsem wanem oli mekem olsemia.

[Futnot]

Tingtingbak

◻ ?Wanem fasin i makemaot ol faswan Kristin, mo olsem wanem ol Wetnes blong Jeova oli sem mak long olgeta?

◻ ?Long ol wanem fasin ol Wetnes blong Jeova oli soem se oli ol gudfala man ples?

◻ ?Ol rula oli tingbaot ol faswan Kristin olsem wanem, mo hem i defren tede?

◻ ?From ol Wetnes blong Jeova oli save se oli gat trutok, samting ya i pusum olgeta blong mekem wanem?

[Tok Blong Pija Long Pej 12]

Ol Wetnes blong Jeova oli gat strong tingting blong gohed blong prij gogo kasem mak we God i wantem

[Tok Blong Pija Long Pej 17]

Paelet i talem se: “Yufala i luk. Hemia man ya”​—wan we i no haf blong wol ya.​—Jon 19:5

[Credit Line]

“Ecce Homo” by A. Cisiri: Florance, Galleria d’Moder / Alinari/Art Resource, N.Y.