Oli Kasem Fasin Agens From Bilif Blong Olgeta

“Bambae olgeta man oli no laekem yufala nating, oli agens long yufala, from we yufala i holem nem blong mi.”​—MATIU 10:22.

1, 2. Talem ol hadtaem we sam Witnes blong Jeova oli fesem taem oli stap folem bilif blong skul blong olgeta.

LONG aelan blong Krit, i gat wan man blong lukaot long stoa we, plante taem, ol polis oli holem hem, mo oli mekem hem i pas long ol kot blong ol man Gris. Be man ya i neva mekem wan samting nogud. Sipos yumi kaontem olgeta taem we hem i lego waef mo ol faef pikinini blong hem, blong go stap long kalabus, bambae yumi faenem se i gat sikis yia finis we oli stap mekem long hem olsem. Long Japan, wan studen blong 17 yia i gat gudfala fasin mo hem i wokgud long skul, i bitim ol 42 narafala studen long klas blong hem. Nating se i olsem, skul i sakemaot hem. Long Franis, plante wokman oli lusum wok blong olgeta wantaem nomo, nating se oli gat gudnem long wok blong olgeta mo oli rili wok strong. ?Wanem samting i sem mak long ol trifala stori ya?

² Olgeta we oli kasem trabol ya, oli ol Witnes blong Jeova. ?Wanem nao oli mekem we i “brekem loa”? Stamba samting, hemia se oli stap folem bilif blong skul blong olgeta. Blong obei long ol tijing blong Jisas Kraes, man ya we i stap lukaot long stoa long Krit i bin tokbaot bilif blong hem long ol narafala. (Matiu 28:19, 20) Ol man oli jajem hem folem wan olfala loa blong Gris, we i talem se man we i jenisim bilif blong narafala, hem i brekem loa. Studen ya blong Japan, oli sakemaot hem long skul from we tingting blong hem we Baebol i trenem, i stikim hem, nao hem i no wantem joen long kendo (wan spot blong ol man Japan we tu man i faet wetem longfala naef). (Aesea 2:4) Mo olgeta ya we oli lusum wok blong olgeta long Franis, oli kasem nius se stamba blong problem ya, hemia from we oli talem se oli Witnes blong Jeova.

3. ?From wanem fasin ya we ol Witnes blong Jeova oli safa bigwan long han blong narafala man i no wan samting we i stap hapen oltaem?

³ Ol hadtaem we olgeta ya oli kasem, oli soem wanem we ol Witnes blong Jeova long sam kantri oli jes fesem i no longtaem. Be i no oltaem we ol man oli mekem ol Witnes blong Jeova oli safa bigwan olsem. Raonabaot long wol, ol man oli savegud ol man blong Jeova from we oli gat gudfala fasin. Taswe, ol man oli no gat risen blong wantem mekem i nogud long olgeta. (1 Pita 2:​11, 12) Ol Witnes blong Jeova oli no stap mekem ol rabis plan mo joen long ol nogud fasin blong spolem narafala. (1 Pita 4:​15) Defren olgeta, oli traehad blong folem Baebol, oli obei long God fastaem, mo oli obei long ol gavman blong wol biaen. Oli pem takis folem loa mo oli traehad blong “gat pis wetem olgeta man.” (Rom 12:18; 13:​6, 7; 1 Pita 2:​13-​17) Taem oli stap tijim ol man long Baebol, oli leftemap tingting blong olgeta blong gat respek long loa, ol rul insaed long famle, mo ol fasin we oli stret. Plante gavman, oli presem ol Witnes blong Jeova, from we ol Witnes oli folemgud loa. (Rom 13:3) Nating se i olsem, samtaem, long sam kantri, ol man oli agensem olgeta bitim mak, mo gavman tu i putum tabu long wok blong olgeta. ?Yumi mas sapraes from samting ya?

“Praes” Blong Kam Disaepol

4. ?Jisas i talem se wan man we i kam disaepol blong hem bambae i kasem wanem?

⁴ Jisas Kraes i talemaot klia wanem we i mas hapen long man we i kam disaepol blong hem. Hem i talem long ol man blong hem se: “I no gat man blong wok we i hae moa long masta blong hem. Nao from we ol man blong wol ya oli stap mekem i nogud tumas long mi, i klia gud we bambae oli save mekem sem fasin nomo long yufala.” ‘Jisas i no mekem wan samting nogud long olgeta, be olgeta oli no laekem hem nating, oli agensem hem.’ (Jon 15:18-​20, 25; Ol Sam 69:4; Luk 23:22) Taswe ol disaepol blong hem, oli mas fesem sem samting​—⁠bambae ol man oli agensem olgeta blong nating nomo. Bitim wan taem, Jisas i givim woning long olgeta se: “Bambae olgeta man oli no laekem yufala nating, oli agens long yufala.”​—Matiu 10:22; 24:9.

5, 6. (a) ?From wanem Jisas i talem strong long olgeta we bambae oli kam disaepol blong hem se oli mas “kaontem praes”? (b) ?From wanem yumi no mas sapraes taem ol man oli agensem yumi?

⁵ From samting ya, Jisas i talem strong long olgeta we bambae oli kam ol man blong hem, se oli mas “kaontem praes” blong kam disaepol. (Luk 14:28, Revised Standard Version) ?From wanem? I no blong traem save sipos yumi naf no yumi no naf blong kam wan disaepol, be i blong save sipos yumi gat strong tingting blong gohed oltaem long wok blong mekem disaepol. Yumi mas rere blong stanap strong tru long eni traem no hadtaem we yumi fesem taem yumi stap mekem wok ya. (Luk 14:27) I no gat man i fosem yumi blong kam man blong Jisas Kraes, mo blong mekem wosip long Jeova. Hemia i disisen we yumi wanwan i glad blong mekem. Mo tu, disisen ya i stanap long save we yumi gat long God. Yumi save finis se, antap long ol blesing we yumi kasem taem yumi givim laef blong yumi i go long God mo frengud wetem hem, bambae ol man ‘oli no laekem yumi nating.’ Taswe yumi no sapraes taem ol man oli agensem yumi. Yumi ‘kaontem praes’ finis mo yumi rere fulwan blong pem praes ya.​—1 Pita 4:​12-​14.

⁶ ?From wanem samfala man, olsem sam haeman blong gavman, oli wantem agensem ol trufala Kristin? Blong givim ansa, i gud yumi tokbaot tu grup blong skul long faswan handred yia K.T. Ol man oli agensem tufala grup ya​—⁠be from defdefren risen.

Oli Agensem Narafala Nesen mo Narafala i Agensem Olgeta

7, 8. ?Wanem ol tijing we oli daonem ol Hiten man, mo from samting ya, wanem tingting i kam antap bigwan long medel blong ol man Jyu?

⁷ Long faswan handred yia K.T., Isrel i stap aninit long rul blong Rom. Long taem ya, ol lida blong skul blong ol man Jyu, olsem ol Farisi mo ol tija blong loa, oli mekem i strong tumas long ol man. (Matiu 23:​2-4) Loa blong Moses i talem se ol man Isrel oli mas seraot long ol narafala nesen. Be ol krangke lida ya, oli twistim bigfala tingting long Loa ya, nao oli pulum ol man Jyu blong ting nogud long ol man blong narafala nesen. Long rod ya, oli statem wan skul we i pulum ol man Jyu blong agensem ol Hiten man. Mo tu, samting ya i mekem se ol Hiten man oli agensem ol man Jyu.

⁸ I no hadwok long ol lida blong pulum ol man Jyu blong agensem ol Hiten man, from we long taem ya, ol man Jyu oli tingbaot ol Hiten man olsem rabis nomo. Ol lida ya, oli tijim se wan woman Jyu i neva mas stap hem wan wetem ol Hiten man, from we ol Hiten man oli “save mekem ol krangke fasin long saed blong seks.” Oli tijim tu se, wan man Jyu i no mas “stap hem wan wetem ol Hiten man, from we oli ting se ol Hiten man oli laekem blong mekem blad i ron.” Sipos wan Hiten man i tekem melek blong buluk, be i no bin gat wan man Jyu i stap luk taem hem i mekem olsem, ol man Jyu oli no save dring melek ya. Tijing blong ol lida ya i mekem se ol man Jyu oli no joen nating wetem ol Hiten man mo oli strong blong stap longwe long ol man ya.​—Skelem wetem Jon 4:9.

9. ?Wanem frut i kamaot from tijing blong ol lida blong ol man Jyu long saed blong Hiten man?

⁹ Ol tijing ya long saed blong ol Hiten man, i no givhan nating long ol man Jyu blong frengud wetem ol Hiten man. Taswe, ol Hiten man oli stat tingbaot ol man Jyu olsem ol man we oli agensem ol narafala nesen. Takitas, wan man Rom we i man blong raetem histri, (hem i bon samwe long 56 K.T.), i talem se ol man Jyu, “oli no laekem nating ol narafala man, oli luk ol narafala man olsem we oli enemi stret.” Takitas i talem tu se ol Hiten man, we biaen oli kam proselaet, ol man Jyu oli tijim olgeta blong lego kantri blong olgeta mo blong no soem respek long ol famle mo fren blong olgeta. Long taem ya, ol man Rom oli no mekem trabol long ol man Jyu from we oli luksave se ol man Jyu oli plante tumas mo oli save winim ol man Rom isi nomo. Be long 66 K.T., ol man Jyu oli rebel agensem Rom, mo faet ya i pulum ol man Rom blong mekem i strong long ol man Jyu, go kasem we oli spolemgud Jerusalem long 70 K.T.

10, 11. (a) ?Loa blong Moses i talem se ol man Jyu oli mas mekem wanem fasin long ol man blong narafala nesen? (b) ?Yumi lanem wanem long samting we i hapen long skul blong ol man Jyu?

¹⁰ ?Wosip we Loa blong Moses i tokbaot i laenap wetem tingting we ol man Jyu oli gat long saed blong ol Hiten man? I tru, Loa i talem se ol man Isrel oli mas seraot long ol narafala nesen, be hemia i blong lukaotgud long ol man Isrel, antap moa, i blong mekem se klin wosip blong olgeta i no kam doti. (Josua 23:​6-8) Nating se i olsem, Loa i askem ol man Isrel blong no jajem ol man blong narafala nesen long fasin we i no stret, mo oli no mas mekem i nogud long olgeta. Mo tu, ol man Isrel oli mas tekem ol man blong narafala nesen oli kam insaed long haos blong olgeta​—⁠sipos ol man ya oli obei long ol loa blong ol man Isrel. (Levitikas 24:22) Ol lida blong skul blong ol man Jyu long taem blong Jisas, oli mestem trufala mining blong loa long saed blong ol man blong narafala nesen. From samting ya, oli stanemap wan kaen wosip we i pusum ol man Jyu blong agensem ol narafala nesen, mo i mekem tu se ol man blong narafala nesen oli agensem ol man Jyu. Taswe, Jeova i no moa glad long ol man Jyu long faswan handred yia.​—Matiu 23:38.

¹¹ ?Yumi lanem wan samting long stori ya? !Yes, yumi lanem se man we i ting se hem i stret gud mo we i stap tinghae long hem wan, ale i daonem olgeta we oli gat defren bilif, man ya i no folem klin wosip blong Jeova, mo Jeova i no glad long hem. Tingbaot ol trufala Kristin long faswan handred yia. Oli no agensem ol Hiten man, oli no faet agensem ol man Rom. Be ol narafala oli ‘no laekem olgeta nating, oli agens long olgeta.’ ?From wanem? ?Mo hu i agensem olgeta?

?Hu i Agensem Ol Faswan Kristin?

12. ?Olsem wanem Baebol i soemaot klia se Jisas i wantem we ol man blong hem oli gat stret tingting long saed blong olgeta we oli no Kristin?

¹² Long ol tijing blong Jisas, hem i soemaot klia se hem i wantem we ol disaepol blong hem oli gat stret tingting long saed blong olgeta we oli no Kristin. Be hem i talem tu se, ol man blong hem oli mas seraot long wol ya​—⁠i minim se oli mas lego ol tingting mo fasin we oli agensem ol stret rod blong Jeova. Oli no mas joen long ol bisnes blong faet mo politik. (Jon 17:14, 16) Nating se i olsem, Jisas i talem long ol man blong hem se oli ‘mas lavem ol enemi blong olgeta,’ oli no mas jajem olgeta se i stret blong oli kasem panis. (Matiu 5:​44) Aposol Pol i talem strong long ol Kristin se: “Sipos wan enemi blong yu i hanggri, yu mas givim kakae long hem. Sipos hem i tosta, yu mas givim wota long hem.” (Rom 12:20) Pol i talem long ol Kristin tu se, ‘oli mas mekem i gud long olgeta man.’​—Galesia 6:​10.

13. ?From wanem ol lida blong skul blong ol man Jyu oli agensem bigwan ol disaepol blong Kraes?

¹³ Be smoltaem biaen, i gat tri defren grup blong man we ‘oli agensem’ ol disaepol blong Kraes. Faswan grup, hemia ol lida blong skul blong ol man Jyu. !Yumi no sapraes se kwiktaem nomo, ol lida ya oli luksave wanem we ol Kristin oli stap mekem! Ol Kristin oli gat ol gudfala fasin mo oli holemstrong long God. Mo tu, oli gat strong tingting blong talemaot wan mesej we i givim hop long ol man. Plante taosen man, oli lego skul blong ol man Jyu, nao oli folem Kristin Skul. (Ol Wok 2:​41; 4:4; 6:7) !Long tingting blong ol lida blong skul blong ol man Jyu, ol faswan disaepol blong Jisas, oli man blong agensem trufala bilif! (Skelem wetem Ol Wok 13:45.) Ol lida ya we oli kros tumas, oli ting se Kristin Skul i daonem ol kastom blong olgeta. !Oli harem nogud from we Kristin Skul i no agri long tingting blong olgeta long saed blong ol Hiten man! Stat long 36 K.T., rod i open long ol Hiten man blong oli kam Kristin, olgeta ya oli serem sem bilif mo wok olsem ol Kristin man Jyu.​—Ol Wok 10:34, 35.

14, 15. (a) ?From wanem ol hiten man oli agensem ol Kristin? Givim wan eksampel. (b) ?Wanem namba tri grup we ‘i agensem’ ol faswan Kristin?

¹⁴ Namba tu grup blong man we i agensem ol Kristin, hemia ol man blong mekem hiten wosip. Eksampel, long Efesas bifo, ol man oli stap winim bigfala mane from ol smosmol haos we oli wokem long silva, we oli olsem haos prea blong woman god ya, Atemis. Be taem Pol i prij long Efesas, plante man oli lesin long hem, ale oli lego wosip blong Atemis. Nao, taem ol man blong wokem ol samting long silva, oli luk se bisnes blong olgeta i no moa rongud, oli kros tumas, ale oli girap, oli mekem bigfala trabol i kamaot. (Ol Wok 19:24-​41) Sem samting i hapen samtaem biaen, taem Kristin Skul i go kasem Bitinia (we naoia hem i not wes Teki). Smoltaem afta we oli raetem fulwan Kristin Grik haf blong Baebol, Pliny we i Yangfala man, lida blong ol man Bitinia, i givim ripot se plante man oli stap lego ol tempel blong ol hiten man. Hem i talem tu se, bisnes blong salem kakae blong ol anamol we i blong mekem sakrefaes, i godaon bigwan. Ol man oli talem se trabol ya i fol blong ol Kristin, ale oli girap, oli mekem bigfala trabol long ol Kristin from we oli no mekem sakrefaes mo yusum ol aedol long wosip blong olgeta. (Hibrus 10:​1-9; 1 Jon 5:​21) I klia nomo se Kristin Skul, we i stap gru, i mekem se sam bisnes we oli joen wetem hiten wosip, oli foldaon. Taswe, ol man we oli lusum bisnes mo mane tugeta, oli kros tumas long Kristin Skul.

¹⁵ Namba tri grup blong man we ‘i agensem’ ol Kristin, hemia nesen blong Rom. Fastaem, ol man Rom oli ting se ol Kristin oli wan smol grup, wan krangke grup blong skul nomo. Be biaen, eniman we i talem se hem i wan Kristin, ol man Rom oli luk hem olsem we hem i brekem loa, mo i mas ded from. ?From wanem ol man oli wantem kilim i ded ol gudfala man ya we oli stap folem Kristin laef?

?From Wanem Ol Man Rom Oli Agensem Ol Faswan Kristin?

16. ?Long wanem rod ol Kristin oli seraot long wol ya, mo from wanem samting ya i mekem se ol man Rom oli no laekem olgeta?

¹⁶ Faswan samting se ol man Rom oli agensem ol Kristin from we ol Kristin oli stap folem bilif blong skul blong olgeta. Eksampel, oli no joen long wol. (Jon 15:19) Taswe, oli no mekem ol wok long saed blong politik, mo oli no joen long ami. From samting ya, Augustus Neander, we i man blong raetem histri, i tokbaot ol Kristin se oli “ol man we oli no intres nating long ol bisnes blong wol, mo yumi no save yusum olgeta nating long ol wok blong yumi.” Blong no joen long wol, hemia i minim tu se ol Kristin, oli no folem ol kruked fasin blong ol man Rom. Man ya blong raetem histri, Will Durant, i eksplenem se: “Ona we smol grup blong ol Kristin ya i givim long God mo ol gudfala fasin blong olgeta, i mekem trabol long tingting blong ol hiten man ya we oli laekem tumas ol rabis fasin.” (1 Pita 4:​3, 4) Tingting blong ol man Rom i stikim olgeta from gudfala fasin blong ol Kristin, taswe oli wantem ronem mo kilim i ded ol Kristin.

17. ?Wanem i soem we wok blong prij we ol Kristin long faswan handred yia oli mekem, i karem gudfala frut?

¹⁷ Ol Kristin long faswan handred yia, oli talemaot gud nius blong Kingdom blong God wetem strong tingting. (Matiu 24:14) Samwe long yia 60 K.T., Pol i save talem se gud nius ya, “ol man oli talemaot finis long olgeta man long wol.” (Kolosi 1:​23) !Long en blong faswan handred yia, ol man blong Jisas oli prij finis long olgeta kantri we oli stap aninit long rul blong Rom​—⁠long Esia, Yurop, mo Afrika! Sam man long “haos blong Sisa,” olgeta tu oli kam Kristin.a (Filipae 4:​22) Strong tingting blong prij we ol Kristin ya oli gat, i mekem ol man oli kros tumas. Neander i talem se: “Plante haeman wetem ol man we oli no gat nem, oli joen long Kristin Skul. Klosap nomo se Kristin Skul i winim skul blong nesen, mo i jenisim fasin blong laef blong ol man.”

18. ?From wanem Kristin fasin ya blong wosip long Jeova nomo, i pulum gavman blong Rom blong agensem olgeta moa?

¹⁸ Ol man blong Jisas oli wosip long Jeova nomo. (Matiu 4:​8-​10) Ating hemia i wan haf blong wosip we i mekem se ol man Rom oli agensem olgeta moa. Ol man Rom oli agri long eni skul, be nomo se ol skul ya oli mas wosip long hedgavman blong Rom. Ol faswan Kristin oli no save joen long wosip olsem. Long tingting blong ol Kristin ya, oli gat kaon blong pembak long Jeova God we i hae moa long hedgavman blong Rom. (Ol Wok 5:​29) From samting ya, nating se ol Kristin oli soem nambawan eksampel long laef blong olgeta, ol man Rom oli tingbaot olgeta ya olsem ol enemi blong Nesen.

19, 20. (a) ?Hu ya i stamba blong ol rabis giaman tok we ol man oli sakem long saed blong ol trufala Kristin? (b) ?Wanem ol giaman tok we ol man oli talem agensem ol Kristin?

¹⁹ I gat wan narafala risen we i mekem se ol man Rom ‘oli agensem’ ol trufala Kristin. Ol man oli bilif kwiktaem long ol rabis giaman tok we sam man oli talem agensem ol Kristin. Oltaem, ol lida blong skul blong ol man Jyu, olgeta nao oli stap mekem ol giaman toktok olsem. (Ol Wok 17:​5-8) Samwe long 60 no 61 K.T., taem Pol i go long Rom, mo i stap wet blong pas long kot, fored long Hedgavman ya Nero, ol lida blong ol man Jyu oli tokbaot ol Kristin se: “Mifala i save we olbaot long evri ples, ol man oli stap tok nogud long kampani ya blong yufala.” (Ol Wok 28:22) I sua se Nero i harem finis sam giaman stori long saed blong ol Kristin. Long 64 K.T., taem ol man oli talem se Nero i statem faea we i bonem taon blong Rom, i gat ripot se Nero i putum fol ya i go long ol Kristin, from we i gat plante rabis tok finis long saed blong ol Kristin. Ale, wantaem nomo, ol man Rom oli stat mekem i nogud tumas long ol Kristin, oli wantem kilim evriwan oli ded.

²⁰ Plante taem, ol man oli twistim ol tijing blong ol Kristin blong mekem giaman tok agensem olgeta. Ol Kristin oli bilif se i gat wan God nomo, taswe oli no wosip long hedgavman. From samting ya, ol man oli talem se ol Kristin oli no bilif long God. Sam man we oli no Kristin, oli agensem famle blong olgeta we oli Kristin, ale ol man oli tok agensem ol Kristin se oli stap seraotem ol famle. (Matiu 10:21) Ol man Rom oli talem se ol Kristin oli man blong kakae man. Hemia wan giaman tok stret. Sam man blong stadi, oli talem se, giaman tok ya i kamaot from we ol man Rom oli twistim tok we Jisas i talem long lafet blong Lodsapa.​—Matiu 26:26-​28.

21. ?Wanem tufala risen we i mekem se ol man Rom ‘oli agensem’ ol Kristin?

²¹ Olsem nao, ol man Rom ‘oli agensem’ ol trufala Kristin from tu stamba risen: (1) bilif mo fasin blong olgeta we i stanap long Baebol, mo (2) ol giaman tok we ol man oli sakem agensem olgeta. Nating se i gat tu stamba risen, ol man blong agens ya oli gat wan mak nomo​—oli wantem finisim Kristin Skul. Tru ya, stamba blong fasin ya blong mekem i nogud long ol Kristin, hemia ol rabis spirit we yumi no save luk, mo oli gat moa paoa bitim yumi.​—Efesas 6:​12.

22. (a) ?Wanem eksampel i soem se ol Witnes blong Jeova oli traehad blong “mekem i gud long olgeta man”? (Lukluk bokis.) (b) ?Wanem samting bambae yumi tokbaot long nekis haf?

²² Ol Witnes blong Jeova tede, oli fesem sem samting olsem ol faswan Kristin. Long plante kantri, ol man ‘oli agensem’ olgeta. Nating se i olsem, ol Witnes ya oli no agensem ol man we oli no Witnes. Mo tu, oli neva rebel agensem gavman. Defren olgeta, ol man raonabaot long wol oli savegud olgeta from trufala lav we oli stap soemaot long enikaen man, nating se oli blong defren kala mo laen. (Lukluk bokis ‘Yufala i Mas Mekem i Gud Long Olgeta Man.’) Sipos i olsem, ?from wanem nao, ol man oli stap ronem mo mekem i nogud long ol Kristin? ?Mo ol Kristin oli mekem wanem taem narafala i agensem olgeta? Nekis haf bambae i ansa long tufala kwestin ya.

[Futnot]

?Bambae Yu Ansa Olsem wanem?

◻ ?From wanem Jisas i talem strong long olgeta we bambae oli kam man blong hem se oli mas kaontem praes blong kam disaepol?

◻ ?Tingting we plante man Jyu oli gat long saed blong ol Hiten man, i mekem wanem long skul blong ol man Jyu? ?Mo samting ya i tijim yumi long wanem?

◻ ?Wanem trifala grup blong man we oli agensem ol trufala Kristin long faswan handred yia?

◻ ?Wanem tufala stamba risen we i mekem se ol man Rom ‘oli agensem’ ol faswan Kristin?

[Bokis blong pija long pej 11]

‘Yufala i Mas Mekem i Gud Long Olgeta Man’

Ol Witnes blong Jeova oli traehad blong folem advaes ya blong Baebol se ‘yufala i mas mekem i gud long olgeta man.’ (Galesia 6:​10) Taem i gat trabol, lav we oli gat long ol man raonabaot long olgeta, i pusum olgeta blong givhan long ol man we oli gat defren bilif. Eksampel, taem trabol i kamaot long Ruwanda long 1994, ol Witnes long Yurop oli rere blong go long Afrika blong givim help. Kwiktaem nomo oli stanemap ol kamp mo hospital blong givhan. Oli putum plante kakae, klos, mo blangket long plen mo oli sanem i go long olgeta. Ol refuji we oli haremgud from ol help ya, namba blong olgeta i tri taem antap long namba blong ol Witnes long eria ya.

[Tok Blong Pija Long Pej 9]

Ol Kristin long faswan handred yia oli prij wetem strong tingting