“Fidim Maot, i No Leg”
Lukluk Long Ol Kastom Blong Berem Dedman Long Afrika
“!OLI no berem ol dedman blong olgeta!” Tok ya oli talem oltaem long saed blong ol Wetnes blong Jeova long Wes Afrika. Be, oli savegud se ol Wetnes oli mekem samting ya, yes, oli berem ol dedman blong olgeta.
?From wanem ol man oli stap talem se ol Wetnes blong Jeova oli no stap berem ol dedman blong olgeta? Oli mekem olsem from we ol Wetnes oli no folem plante kastom we ol man ples oli laekem, blong berem ol dedman.
Kastom Blong Berem Dedman
Aliu i laef long wan smol velej long Sentrol Naejeria. Taem mama blong hem i ded, hem i talemaot long ol famle, mo biaen i mekem rod blong wan man i givim tok we i stanap long Baebol, long haos blong hem. Wan elda long lokol kongregesen blong ol Wetnes blong Jeova, i mekem tok ya long saed blong ol dedman oli stap wea, mo hop blong Baebol we i leftemap tingting long saed blong laef bakegen. Afta long tok ya, oli berem mama blong Aliu.
Ol famle oli kros tumas. Long kastom blong olgeta, oli no save berem wan dedman sipos oli no bin stap wetem bodi blong dedman ya blong sam taem, kolosap oltaem oli stap mekem samting ya long naet afta we wan man i ded. Long velej blong Aliu, taem ya we oli stap kolosap long dedbodi i wan taem blong mekem lafet, i no taem blong krae. Oli wasem man we i ded, mo oli kavremap hem long waet kaliko, mo oli putum hem long wan bed. Olgeta we oli harem nogud tumas long hemia we i ded, oli sanem wan man blong go from ol man blong plei myusek, oli pem ol bokis blong bia mo ol botel blong waen blong pamtri, mo oli wokem rod blong kilim wan man buluk no wan nani. Biaen, ol famle mo ol fren oli kam blong singsing, danis, kakae, mo dring kasem delaet.
Long taem blong ol lafet olsem, oli putum kakae long leg blong man we i ded. Oli katem hea, sel fingga, mo ol sel fingga long leg blong man we i ded mo putum oli stap blong “namba tu taem” we bambae oli berem. Samting ya bambae i kamaot long sam dei, sam wik, no sam yia biaen.
Taem ya we oli mekem lafet blong dedman ya, long nekis dei blong hem, oli berem hem, nating se ol kastom blong berem dedman bambae oli gohed blong wan wik no moa. Biaen, oli mekem namba tu taem blong berem hem. Ol hea, sel fingga, mo sel fingga blong leg we oli katem finis, oli kavremap long waet kaliko, nao oli fasem long wan pis wud we longfala blong hem i 1.5 kasem 1.8 mita. Oli singsing mo danis folem wan laen, nao oli karem pis wud ya i go long beregraon mo oli berem kolosap long man ya we pis wud ya i tekem ples blong hem. Bakegen, i gat plante myusek, dring, mo kakae. Blong soem se oli berem dedman finis, oli mekem wan masket i faerap i go long skae.
From we Aliu i no letem ol man oli mekem wan long ol samting ya, oli tok agens long hem se hem i no respektem dedman ya mo ol kastom we oli blong ona long hem. ?Be from wanem, Aliu, we i wan Wetnes blong Jeova, i no wantem folem ol kastom ya? From we voes blong hat mo tingting blong hem i no save agri long tingting blong skul we kastom ya i stanap long hem.
Ol Bilif Long Afrika We Oli Stanap Long Kastom
Long olgeta ples long Afrika, ol man oli bilif se olgeta man oli kam long ples blong ol speret man mo bambae oli gobak long ples ya taem oli ded. Ol man Yoruba blong Naejeria oli talem se: “Wol ya i olsem wan ples blong maket, be heven i olsem hom blong man.” Mo ol man Igbo oli talem se: “Evriwan we oli kam long wol ya bambae oli mas gohom, nating sipos oli stap longtaem no smoltaem long wol.”
Tingting bak long kastom ya we yumi tokbaot fastaem. Risen blong mekem lafet blong dedman i blong sanemaot speret blong hem long gudfala fasin. Oli tingbaot waet kaliko olsem gudfala klos blong putum blong go long ples blong ol speret man. Fasin blong putum kakae long leg i joen wetem tingting ya se ol dedman oli kakae wetem leg blong olgeta, mo ol man oli mas givim kakae long olgeta blong oli no hanggri taem oli stap go long ples blong ol olfala blong olgeta.
Mo tu, kolosap olgeta man oli bilif se taem speret i lego bodi, hem i stap laef yet kolosap long olgeta we oli laef, mo i no gobak long ol olfala blong olgeta, gogo kasem namba tu taem blong berem dedman, we i mekem speret ya i fri. Sipos oli no berem dedman namba tu taem, ol man oli fraet se speret ya bambae i kam kros mo bambae i mekem ol man we oli laef oli sik no ded. Fasin ya blong mekem masket i faerap i blong “sanemaot speret” i go long heven.
Nating se fasin blong mekem kastom blong berem ol dedman i no sem mak long olgeta ples long Afrika, kolosap olgeta man oli holem stampa tingting ya se speret i stap laef yet taem bodi i ded finis. Stampa risen blong mekem ol kastom ya i blong givhan long speret blong obei, taem oli singaot hem “blong gobak long heven.”
Tijing ya blong Krisendom se sol blong man i no save ded mo fasin blong hem blong ona long ol “sen,” oli pulum ol man blong folem ol bilif mo fasin ya. I no wan sapraes blong harem tok blong wan lida blong skul long ami long Swasilan we i talem se Jisas i kam, i no blong spolem ol bilif we oli stanap long kastom, be blong fulumap no mekem olgeta oli strong. From we oltaem ol lida blong skul oli lidim ol man long fasin ya blong berem dedman, plante man oli ting se Baebol i sapotem ol bilif we oli stanap long kastom mo ol kastom we oli kamaot long olgeta.
Wanem We Baebol i Talem
?Baebol i stap sapotem ol bilif ya? Long saed blong ded, Eklesiastis 3:20 i talem se: “Olgeta [man mo ol anamol] oli go long wan ples. Oli kamaot long graon, mo bambae oli gobak long graon bakegen.” Baebol i gohed moa se: “Ol man we oli laef oli save se bambae oli ded; be long saed blong olgeta we oli ded, oli no save wan samting nating . . . Fasin ya blong olgeta blong laekem mo no laekem mo fasin jelas blong olgeta i lus finis . . . I no gat wok no tingting no save no waes long Seol [gref], ples ya we bambae yu go long hem.”—Eklesiastis 9:5, 6, 10.
Hemia mo ol narafala vas oli mekem i klia se man we i ded i no save luk yumi no harem yumi no halpem yumi no spolem yumi. ?Hemia i no stret long wanem we yu luk? Maet yu save wan rij man no wan haeman we i ded mo biaen ol famle blong hem oli kasem trabol nating se oli mekem ol kastom blong berem dedman fulwan. Sipos dedman ya i stap laef long ples blong ol speret man, ?from wanem hem i no halpem ol famle blong hem? Hem i no save mekem olsem from se, wanem we Baebol i talem i tru—ol man we oli ded oli no moa gat laef, “oli no moa gat paoa from oli ded,” mo from samting ya oli no save halpem eni man.—Aesea 26:14.
Pikinini ya blong God, Jisas Kraes, i save se samting ya i tru. Tingbaot wanem i bin kamaot taem Lasros i ded. Baebol i talem se: “[Jisas] i talem [long ol disaepol blong hem] se: ‘Gudfala fren ya blong yumi Lasros, hem i stap slip. Be bambae mi mi go blong wekemap hem.’ Ol man blong hem oli talem long hem se ‘Masta, sipos hem i stap slip, bambae sik blong hem i finis, hem i save kamgud bakegen.’ Long tok ya blong Jisas, hem i min se Lasros i ded.”—Jon 11:11-13.
Yu luk we Jisas i talem se ded i olsem slip, no spel. Taem Jisas i kamtru long Betani, hem i leftemap tingting blong tufala sista blong Lasros, hemia Meri mo Mata. Jisas i sore tumas, nao wora blong ae blong hem i ron. Be, i no talem no mekem wan samting nating blong soem se speret blong Lasros i stap laef yet mo i wantem blong oli givhan long hem blong kasem ples blong ol olfala bubu blong hem. Defren nao, Jisas i mekem wanem we hem i talem se bambae i mekem. Hem i wekemap Lasros long slip blong ded taem hem i mekem hem i laef bakegen. Hemia i pruvum se God bambae i yusum Jisas long fyuja blong mekem olgeta man we oli stap long beregraon oli girap bakegen.—Jon 11:17-44; 5:28, 29.
?From Wanem Samfala Oli Save Mekem Defren Fasin?
?I gat wan samting i rong wetem fasin blong folem ol kastom blong berem dedman, we oli no stanap long ol bilif blong Baebol? Aliu mo plante milyan narafala Wetnes blong Jeova oli bilif se i gat. Oli save se i no stret—i olsem fasin tu fes—sipos oli sapotem enikaen fasin we i klia se i stanap long ol tijing we oli gyaman no oli no stret. Oli no wantem blong kam olsem ol tija blong Loa mo ol Farisi, we Jisas i tok agens long olgeta from se skul blong olgeta i gat tu fes.—Matyu 23:1-36.
Aposol Pol i givim woning long man we i wok wetem hem, Timote, se: “Tabu speret i talemaotgud, se bambae, long taem ya we kolosap wol i finis, sam man oli save lego fasin blong bilif long God. Bambae olgeta ya oli obei long ol devel we oli blong gyaman nomo, bambae oli biaen long ol toktok ya we ol devel nomo oli tijim olgeta long hem. Fasin ya bambae i kamtru from ol gyaman tok blong ol man we oli gat tu tingting, we Setan i bonem mak blong hem finis long tingting blong olgeta, olsem we man i bonem mak long buluk blong hem.” (1 Timote 4:1, 2) ?Tingting ya se ol man we oli ded oli stap laef long ples blong ol speret man i wan tijing blong ol devel?
Yes. Devel Setan, “papa blong gyaman,” i talem long Iv se bambae hem i no save ded, i givim tingting se bambae hem i gohed blong stap laef long saed blong bodi. (Jon 8:44; Jenesis 3:3, 4) Hemia i no semfala tok we i talem se sol we i no save ded i gohed blong stap laef afta we bodi i ded. Be, Setan mo ol devel blong hem oli traehad blong tanem tingting blong ol man blong oli lego trutok blong God, taem oli leftemap tingting ya se laef i stap gohed afta we man i ded. From we ol Wetnes blong Jeova oli bilif long wanem we God i talem long Baebol, oli no joen nating long ol tingting mo ol fasin we oli sapotem ol gyaman tok blong Setan.—2 Korin 6:14-18.
From we ol man blong Jeova oli no folem ol fasin ya blong berem dedman we oli no laenap wetem Baebol, sam man we oli no agri long ol tingting blong olgeta, oli kros long olgeta. Oli blokem sam Wetnes blong oli no kasem ol samting we oli gat raet blong kasem taem ol olfala blong olgeta oli ded. Sam narafala, ol famle blong olgeta oli no moa wantem save olgeta. Be, olsem ol trufala Kristin, oli luksave se fasin blong bilif mo obei long God bambae i mekem ol man blong wol ya oli no laekem olgeta. Olsem ol trufala aposol blong Jisas Kraes, oli gat strong tingting blong ‘obei long God, oli no save obei long ol man nomo.’—Ol Wok 5:29; Jon 17:14.
Ol trufala Kristin oli wantem tumas blong tingbaot olgeta we oli laekem tumas we oli stap slip long ded, be long semtaem, oli traehad blong soemaot lav long olgeta we oli laef. Eksampel, Aliu i bin tekem mama blong hem i go long haos blong hem afta we papa blong hem i ded mo i givim kakae long hem mo lukaot long hem gogo hem i ded. Taem ol man oli talem se Aliu i no laekem mama blong hem from we hem i no berem hem folem kastom blong ol manples, hem i talem tok ya we ol manples blong hem oli stap talem: “Fidim maot blong mi bifo yu fidim leg blong mi.” Fasin blong fidim maot, no lukaotgud long wan man taem hem i stap laef yet, i impoten moa i bitim we yu fidim leg, fasin ya we yumi tokbaot fastaem mo we i joen wetem lafet afta we man i ded. Tru ya fasin ya blong fidim leg, i no save givhan long dedman nating.
Aliu i askem long ol man we oli agensem hem se, ‘?Bambae yufala i laekem weswan—se ol famle blong yufala oli lukaotgud long yufala taem bambae yufala i olfala no oli mekem bigfala lafet afta we yufala i ded?’ Bighaf blong olgeta oli jusum se ol famle bambae oli lukaotgud long olgeta taem oli stap laef yet. Oli glad tumas blong save tu se sipos oli ded, bambae i gat wan tok we i soemaot respek mo i stanap long Baebol, blong tingbaot olgeta, mo bambae oli berem olgeta long stret rod.
Hemia nao wanem we ol Wetnes blong Jeova oli traehad blong mekem long olgeta we oli laekem tumas. Oli fidim maot, i no leg.