Ol Taon We Oli Olsem Ples Blong Haed—Ol Presen We God i Givim Wetem Sore
“Ol sikis taon ya, bambae oli stap olsem ples blong haed. Man we i kilim narafala i ded, be i no minim, hem i mas ronwe, i go long wan long ol ples ya.”—NAMBA 35:15.
1. ?Wanem tingting blong God long saed blong laef mo ol man we oli gat poen long fes blong hem from oli mekem blad blong narafala man i ron?
JEOVA GOD i tingbaot laef blong man olsem wan tabu samting. Mo laef i stap insaed long blad. (Levitikas 17:11, 14) From samting ya, Ken, faswan man we i bon long wol, hem i gat poen long fes blong God, from blad we i ron taem hem i kilim i ded brata blong hem, Ebel. Taswe, God i talem long Ken, i se: “Blad blong [brata blong yu] i ron i go long graon, mo blad ya i stap singaot long mi.” Blad we i ron i go long graon, long ples ya we Ken i kilim Ebel i ded, i stap talemaot, nating se i no gat voes, se raf fasin i mekem wan laef i lus. Blad blong Ebel i stap singaot i go long God blong Hem i givimbak.—Jenesis 4:4-11.
2. ?Afta we Bigfala Wora i ron, wanem i soemaot se Jeova i gat respek long laef?
2 God i gat respek long laef blong man. Hem i soem samting ya taem stret man ya Noa, mo famle blong hem, oli kamaot long bigfala sip, afta we Bigfala Wora i kavremap wol. Long taem ya, Jeova i talem se man i save kakae mit blong anamol, be i no mas kakae blad. Hem i talem tu se: “Bambae mi mi askembak blad blong sol blong yufala. Bambae mi mi askembak long han blong olgeta laef samting. Mo bambae mi mi askembak sol blong man long han blong narafala man, yes, long han blong evri man we i brata blong hem nomo. Man we i mekem blad blong narafala man i ron, bambae ol man oli mekem blad blong hem tu i ron, from we God i wokem man i olsem pija blong hem nomo.” (Jenesis 9:5, 6, NW) Jeova i agri se stret famle blong man ya we i ded, i gat raet blong kilim i ded man ya we i kilim hem.—Namba 35:19.
3. ?Wanem haf blong Loa blong Moses i soem se laef i tabu?
3 Loa we God i givim long profet Moses blong i talemaot long ol man Isrel, i talem bakegen mo bakegen se laef i tabu. Eksampel, God i talem se: “Bambae yufala i no kilim man i ded.” (Eksodas 20:13) Mo tu, samting we Loa blong Moses i talem long saed blong woman we i gat bel, nao i lusum pikinini blong hem long wan akseden, i soem klia se man i mas gat respek long laef. I gat wan eksampel we Loa i talem long saed blong tu man we tufala i stap faet, mo wan i mestem, i kilim woman we i gat bel, nao woman ya no pikinini we i stap long bel blong hem i ded. Sipos i kamaot olsem, ale, ol jaj oli mas traem luksave se man ya i minim blong mekem samting ya no no gat. Nao panis we oli save givim, hemia se “man ya i mas ded from we i kilim narafala i ded,” no laef blong hem i mas lus from we hem i tekemaot laef blong narafala. (Eksodas 21:22-25) ?Be wan man Isrel we i kilim narafala i ded, hem i save ronwe long panis blong hem?
?I Gat Wan Ples Blong Haed Blong Ol Man We Oli Kilim Narafala i Ded?
4. ?Afsaed long Isrel, wanem sam long ol ples blong haed long taem bifo?
4 I no ol man Isrel nomo we oli letem sam man we oli kilim narafala i ded mo sam narafala man blong brekem loa, oli go haed no stap long sefples. Sam narafala nesen tu oli mekem olsem. Samting ya i kamaot long ol ples olsem tempel blong woman god ya, Atemis long Efesas bifo. Long saed blong ol ples olsem, wan ripot i talem se: “Sam jyos haos oli kam fulap tumas long ol man blong brekem loa. Mo plante taem, oli mas putum wan stret mak long namba blong ol ples blong haed. Long Atens, loa i agri long sam nomo long ol haos ya olsem ples blong haed (eksampel, tempel blong Tesus, i ples we ol slef oli save haed long hem). Long taem blong Taebirias, ol man blong brekem loa we oli fulap tumas long ol jyos haos, oli kam denja tumas. From samting ya, oli mekem se man i gat raet blong haed long sam taon nomo (long yia 22).” (The Jewish Encyclopedia, 1909, Buk 2, pej 256) Biaen, sam jyos haos blong Krisendoma tu oli kam olsem ol ples blong haed. Nao i olsem se paoa i no moa stap wetem ol haeman, be i stap wetem ol pris. From samting ya, stret rod blong jajem man i foldaon. Ale, plan ya blong ol ples blong haed, i no moa gohed from we oli no yusum olgeta ya long stret rod.
5. ?Wanem i pruvum se Loa i no letem man i kasem fasin sore taem hem i no lukaotgud, nao i mestem, mo wan man i ded from?
5 Long Isrel, man we i minim nomo blong kilim narafala i ded, i no gat raet blong haed long wan sefples. Nating se hem i wan pris long laen blong Livae we i stap wok long olta blong God, be sipos hem i mekem wan plan, nao i kilim narafala i ded, oli mas kilim hem i ded. (Eksodas 21:12-14) Mo tu, Loa i talem se oli no mas sore long man we i no stap lukaotgud nao i mestem mo i kilim narafala i ded. Eksampel, wan man we i wokem wan nyufala haos we ruf blong hem i flat, hem i mas wokem wan stonwol raon long ol fo saed blong ruf. Sipos no, hem mo famle blong hem bambae oli gat poen long fes blong God, sipos wan man i foldaon long ruf ya mo i ded. (Dutronome 22:8) Mo tu, maet wan man i gat wan buluk we i save sperem man wetem hon blong hem. Oli givim woning plante taem finis long man ya, be hem i no putum long fenis. Ale, buluk ya i sperem wan man i ded. Nao man we buluk ya i blong hem, hem i gat poen long fes blong God from blad blong man ya we i ded, mo maet oli kilim hem i ded from. (Eksodas 21:28-32) Wan narafala samting we i pruvum se God i tinghae long laef, hemia: Taem man i kilim i ded wan stilman long dei, hem i gat poen long fes blong God from blad blong stilman ya, from we long delaet, hem i save luk hu ya man ya. (Eksodas 22:2, 3) Olsem nao, i klia se ol rul blong God we oli stret olgeta, oli no letem se ol man we oli minim blong kilim narafala i ded, oli save ronwe long panis blong ded.
6. ?Olsem wanem ol man Isrel bifo oli folem loa ya se ‘man we i kilim narafala i ded, oli mas kilim hem tu i ded’?
6 Long Isrel bifo, sipos wan man i kilim narafala i ded, oli mas givimbak long hem from blad we hem i mekem i ron. Loa ya i talem se ‘man we i kilim narafala i ded, oli mas kilim hem tu i ded.’ Taswe, “man we i gat raet blong givimbak,” i save kilim i ded man ya we i bin kilim narafala i ded. (Namba 35:19) Hemia we i givimbak i mas wan man, mo hem i mas wan stret famle blong man we narafala i kilim i ded. ?Be olsem wanem sipos wan man i kilim narafala i ded, we hem i no minim?
Rod We Jeova i Stanemap Wetem Fasin Sore
7. ?God i mekem wanem blong halpem ol man we oli no minim blong kilim narafala i ded?
7 Ol man we oli mestem, nao oli kilim narafala i ded, oli save ronwe i go haed long sam taon, we God i jusumaot from lav blong hem. Long saed blong ol taon ya, God i talem long Moses se: “Yu singaot ol man Isrel, mo yu mas talem long olgeta se, ‘Naoia yufala i stap rere blong krosem Jodan Reva blong go long kantri blong Kenan. Mo yu mas jusum sam taon kolosap long yufala. Bambae ol taon ya oli olsem ples blong haed blong yufala. Man we i mestem, nao i kilim narafala i ded, hem i save go haed long wan long ol ples ya. Mo ol taon ya bambae oli olsem ples we man i save ronwe i go long hem, blong haed long man we i gat raet blong givimbak. Olsemia nao, man ya we i bin kilim narafala i ded, hem i gat jans blong pas long fored blong ol jaj bifo we man blong givimbak i kilim hem i ded. Mo ol taon we bambae yu jusumaot, ol sikis taon ya blong haed, bambae yufala i save yusum olgeta. Bambae yu jusumaot trifala taon long saed ya blong Jodan, mo trifala taon long kantri blong Kenan. Bambae ol taon ya oli stap olsem ol ples blong haed. . . . Man we i kilim narafala i ded, be hem i no minim, hem i mas ronwe, i go long wan long ol ples ya.’ ”—Namba 35:9-15.
8. ?Ol taon ya we oli olsem ples blong haed oli stap long weples, mo wanem samting i givhan long ol man we oli no minim blong kilim narafala i ded, blong oli faenem ol taon ya?
8 Taem ol man Isrel oli go insaed long Promes Lan, oli obei, nao oli jusumaot sikis taon we oli ples blong haed. Tri long ol taon ya—Kades, Sekem, mo Hebron—oli stap long wes saed blong Jodan Reva. Tri narafala, Golan, Ramot, mo Besa, oli stap long Is blong Jodan. I no hadwok blong kasem wan long ol sikis taon ya from we ol big rod oli go stret long olgeta. Long samfala ples long ol rod ya, oli putum ol saen we oli talem se “ples blong haed.” Ol saen ya oli poen i go stret long taon blong haed. Nao man we i kilim narafala i ded, be hem i no minim, hem i mas resis kwiktaem i go long wan taon we i stap kolosap, blong sevem laef blong hem. Hem i save stap sef long taon ya, from we man we i gat raet blong givimbak i no save kilim hem i ded.—Josua 20:2-9.
9. ?From wanem Jeova i givim ol taon ya we oli ples blong haed, mo oli blong givhan long hu?
9 ?From wanem God i givim ol taon ya blong haed olsem ol presen? Hemia i blong mekem se kantri ya i no kam doti from blad blong ol stret man, mo blong mekem se ol man blong kantri ya oli no gat poen long fes blong God from blad we i ron. (Dutronome 19:10) ?Hu i gat raet blong go haed long ol taon ya? Loa i talem se: “Ol sikis taon ya oli olsem ples blong haed blong ol man Isrel, ol man blong narafala kantri mo ol strenja we oli stap long graon blong ol man Isrel. Man we i kilim narafala i ded, be hem i no minim, hem i mas ronwe, i go long wan long ol ples ya.” (Namba 35:15) Taswe, blong mekem i sem mak long evriwan mo blong folem stret fasin, be wetem fasin sore, Jeova i talem long ol man Isrel blong jusumaot ol taon ya we oli ples blong haed. Ol man we oli save go haed long ol taon ya taem oli mestem mo oli kilim narafala i ded, hemia, (1) ol prapa man Isrel, (2) ol man blong narafala kantri we oli stap wetem ol man Isrel, mo (3) ol strenja we oli stap long graon blong ol man Isrel.
10. ?From wanem yumi save talem se, ol taon ya oli olsem ol presen we God i givim from fasin sore blong hem?
10 I gud blong tingbaot we, Loa blong God i talem se eni man we i kilim narafala i ded, nating se hem i no minim blong mekem olsem, be oli mas kilim hem i ded. Hem i se: “Man we i kilim narafala i ded, oli mas kilim hem i ded tu.” Olsem nao, Jeova God i givim ol taon ya olsem presen from fasin sore blong hem nomo. Man we i no minim blong kilim narafala i ded, hem i save resis i go haed long wan long ol taon ya. I luk olsem se olgeta man oli sore long wan man we i ronwe, i go haed long man we i gat raet blong givimbak. Oli tingbaot se maet sem samting ya i save kamaot long olgeta, ale olgeta tu bambae oli nidim ples blong haed mo fasin sore.
Ronwe Blong Go Haed
11. ?Long Isrel bifo, wan man i mas mekem wanem sipos hem i mestem, nao i kilim i ded man we i stap wok wetem hem?
11 Maet wan pijatok i save mekem se yu yu gat moa fasin tangkyu long sore we God i soem taem hem i givim ol ples ya blong haed. Traem tingbaot, sipos yu yu stap katem faeawud long Isrel bifo. Ale wantaem nomo, akis i kamaot long handel blong hem, mo i kilim man we i stap wok wetem yu, nao hem i ded. ?Bambae yu yu mekem wanem? Yes, Loa i talem stret samting we yu mas mekem. I klia se bambae yu folem rod ya we God i stanemap: “Hemia nao samting we bambae i hapen long man we i kilim narafala i ded, mo i save ronwe [i go long wan taon we i ples blong haed], blong sevem laef blong hem: Taem hem i kilim i ded fren blong hem, be hem i no minim, mo tufala i no badfren bifo; no taem hem mo fren blong hem, tufala i go long bus blong karem faeawud, ale hem i stap katem wan tri, nao akis i kamaot long handel blong hem mo i kilim fren blong hem i ded, hem i mas ronwe, i go long wan long ol taon ya, mo bambae hem i stap sef.” (Dutronome 19:4, 5) Be, nating se yu kasem wan long ol taon ya, yu gat poen yet long fes blong God from samting we i bin hapen.
12. ?Wanem i kamaot taem man we i mestem, nao i kilim narafala i ded, i kasem wan taon we i olsem ples blong haed?
12 Nating se ol man long taon ya oli welkamem gud yu, yu mas talemaot trabol ya long ol olfala long get blong taon. Afta we yu go insaed long taon ya, bambae oli sanem yu i gobak long taon kolosap long ples we yu bin kilim man ya i ded. Nao long get blong taon ya, yu mas pas long kot long fored blong ol olfala blong kongregesen blong Isrel. Olsem nao, yu gat jans blong pruvum se yu no gat poen long fes blong God.
Taem Man We i Kilim Narafala i Ded i Pas Long Kot
13, 14. ?Wanem sam samting we ol olfala oli wantem faenemaot, taem oli stap jajem man ya we i kilim narafala i ded?
13 Taem ol olfala we oli lukaot long eria we yu kilim man ya i ded long hem, oli stap jajem yu long get blong taon, yu luksave wetem fasin tangkyu se oli tingbaot moa ol fasin we yu bin mekem bifo we trabol ya i kamaot. Oli skelemgud fasin fren blong yu wetem man ya we yu kilim i ded. ?Yu yu no laekem man ya nating, yu bin wet long hem, mo yu minim nomo blong kilim hem i ded? Sipos yes, bambae oli lego yu long han blong man we i gat raet blong givimbak, mo bambae hem i kilim yu i ded. Ol olfala ya oli savegud Loa ya we i talem se ‘oli mas kilim i ded eni man long Isrel we i gat poen long fes blong God from i kilim narafala man i ded.’ (Dutronome 19:11-13) I sem mak tede, ol Kristin elda we oli stap jajem wan bisnes oli mas savegud Baebol, mo oli mas folem Baebol. Long semtaem, oli mas tingbaot fasin mo tingting blong man ya bifo we i mekem sin.
14 Nao, wetem kaen fasin, ol olfala blong taon ya oli askem yu sipos yu bin mekem plan blong kilim man ya i ded. (Eksodas 21:12, 13) ?Yu yu haed, nao taem hem i kam, yu kilim hem i ded? (Dutronome 27:24) ?Yu yu kros tumas long hem, nao yu mekem plan blong kilim hem i ded? Sipos yes, i stret we yu mas ded. (Eksodas 21:14) Faswan samting, ol olfala oli mas save sipos yu mo man ya we yu kilim i ded, yutufala i badfren no no gat. (Dutronome 19:4, 6, 7; Josua 20:5) Oraet, ol olfala oli no faenem poen long yu, nao oli sanem yu i gobak long taon ya we i ples blong haed. !I tru se bambae yu gat bigfala tangkyu from fasin sore we oli soemaot long yu!
Laef Long Taon Ya We i Ples Blong Haed
15. ?Oli putum wanem rul long man ya we i mestem, nao i kilim narafala i ded?
15 Man ya we i mestem, nao i kilim narafala i ded, hem i mas stap insaed long taon ya we i olsem ples blong haed. Hem i no mas go bitim 1,000 kyubitb (samwe long 440 mita) afsaed long stonwol blong taon. (Namba 35:2-4) Sipos hem i go bitim mak ya, maet hem i mitim man we i gat raet blong givimbak. Nao man blong givimbak ya i save kilim hem i ded we i no kasem panis from. Man we i kam haed long taon ya, oli no fasem hem mo oli no putum hem long kalabus. Naoia we hem i kam stap long taon ya, hem i mas lanem wan wok, i mas mekem wok ya, mo i mas givhan long taon ya.
16. (a) ?Man ya we i mestem, nao i kilim narafala i ded, bambae i stap long taon ya we i olsem ples blong haed, go kasem wetaem? (b) ?From wanem ded blong hae pris i mekem se man ya we i kilim narafala i ded i save lego taon ya we i olsem ples blong haed?
16 ?Man ya we i no minim blong kilim narafala i ded, bambae i stap long taon ya go kasem wetaem? Maet long ful laef blong hem. Nating se i olsem wanem, Loa i talem se: “Hem i mas stap long taon ya we i ples blong haed, go kasem we hae pris i ded. Mo taem hae pris i ded, hem i save gobak long graon blong hem.” (Namba 35:26-28) ?From wanem ded blong hae pris i save mekem se man ya we i no minim blong kilim narafala i ded, i fri blong aot long taon ya? Traem tingbaot, hae pris i wan long ol man long nesen we oli impoten tumas. From samting ya, ded blong hem i wan bigfala samting we olgeta laen blong Isrel oli mas save long hem. Long taem ya, olgeta man we oli stap long ol taon we oli olsem ples blong haed, oli save gobak long ples blong olgeta. Ol man we oli gat raet blong givimbak, oli no moa save kilim olgeta i ded. ?From wanem? From we Loa blong God i talem se, taem hae pris i ded, man blong givimbak i no moa gat raet blong kilim i ded man ya we i bin kilim wan famle blong hem i ded. Mo evriwan oli save samting ya. Sipos biaen, hem i kilim man ya i ded, oli mas jajem hem from, mo hem i mas kasem panis we i stret long fasin we hem i mekem.
Samting We i Gat Paoa Blong Olwe
17. ?Ol rul we oli putum long man we i mestem, nao i kilim narafala i ded, oli save mekem wanem long man ya?
17 ?Olgeta loa we oli putum long wan man we i no minim blong kilim narafala i ded, oli save mekem wanem long laef blong man ya? Oli blong mekem hem i rimemba se hem i bin kilim wan man i ded. Ating, long ful laef blong hem biaen, bambae hem i tingbaot laef blong man olsem wan tabu samting. Mo tu, hem i no save fogetem fasin sore we hem i kasem. From we hem i kasem fasin sore, i sua se bambae hem i wantem soem sore long ol narafala man. Fasin ya blong gat ol taon we oli olsem ples blong haed mo ol rul we oli joen wetem olgeta, i givhan tu long olgeta man evriwan. ?Long wanem fasin? I makemgud long olgeta se oli no mas pleplei, no ting nating, long laef blong man. Samting ya i mas mekem ol Kristin oli stap longwe long fasin blong no lukaotgud, mo blong blokem ol fasin we oli save mekem akseden i kamaot we man i save ded from. Mo tu, plan ya blong ol taon blong haed we i soem fasin sore blong God, i mas pusum yumi blong soem sore long narafala taem i stret blong mekem olsem.—Jemes 2:13.
18. ?From wanem plan ya we God i stanemap long saed blong ol taon we oli olsem ples blong haed, i gud?
18 Ol taon ya we Jeova God i givim olsem ples blong haed, oli save givhan long sam narafala rod bakegen. Ol man oli no folem tingting blong olgeta nomo mo jajem man ya se hem i minim blong kilim narafala i ded. Taswe, oli no hivap long ol grup blong ronem mo holem man ya bifo we hem i gat jans blong pas long kot. Be oli luk hem olsem we hem i no gat poen, hem i no minim blong kilim man ya i ded. Oli mekem sam samting tu blong givhan long hem blong sevem laef blong hem. Mo tu, ol ples blong haed we oli olsem presen, oli defren olgeta long samting we man i mekem tede. Naoia, oli holem ol man we oli kilim narafala i ded, mo oli putum olgeta long kalabus. Ale, ol man oli givhan long olgeta long saed blong mane, mo plante taem oli kam moa nogud, from we oli joen tumas wetem ol narafala man nogud. Folem plan ya long taem bifo blong gat ol taon we oli ples blong haed, oli no nidim blong bildim, fiksimap, mo putum ol gad long ol sas kalabus, we oli gat ol bigfala stonwol mo we oli blokemgud wetem ol aean. Tede, plante presina oli traem blong ronwe long kalabus. Be long taem bifo, man ya we i kilim narafala i ded, hem i traem faenem wan “haos kalabus,” mo i stap long hem gogo kasem wan stret taem. Mo tu, hem i mas mekem wan wok, olsem nao, hem i save givhan long ol narafala man.
19. ?Yumi save askem wanem kwestin long saed blong ol taon ya we oli olsem ples blong haed?
19 I tru, Jeova i soem fasin sore taem hem i givim ol taon ya long Isrel, blong olgeta we oli no minim blong kilim narafala i ded, oli save go haed long olgeta. Samting ya i leftemap fasin blong soem respek long laef. ?Be, olsem wanem long ol man we oli stap laef long ol yia 1900? ?Ol taon ya bifo, oli gat mining long olgeta? ?Yumi save gat poen long fes blong Jeova God from laef blong narafala man, be yumi no luksave se yumi nidim fasin sore? ?Ol taon ya we oli ples blong haed long Isrel bifo, oli gat mining long yumi tede?
[Ol futnot]
a Ol skul we oli gyaman se oli Kristin.
b Wan kyubit i longfala stat long elbo blong man i go kasem en blong ol fingga blong hem.
?Bambae Yu Ansa Olsem Wanem?
◻ ?Jeova i tingbaot laef blong man olsem wanem?
◻ ?Jeova i stanemap wanem rod wetem fasin sore blong givhan long ol man we oli mestem, nao oli kilim narafala i ded?
◻ ?Wanem samting i mas hapen long man ya we i kilim narafala i ded, bifo we hem i save go insaed long taon we i olsem ples blong haed, mo hem i mas stap long ples ya go kasem wetaem?
◻ ?Ol rul we oli putum long man ya we i no minim blong kilim narafala i ded, oli save mekem wanem long hem?
[Map Blong Pija Long Pej 12]
Ol taon we oli olsem ples blong haed long Isrel oli no hadwok tumas blong kasem
(Lukluk niuspepa)
KADES Jodan Reva GOLAN
SEKEM RAMOT
HEBRON BESA