Wan Kwestin

?Wan Kristin i mas mekem wanem sipos oli singaotem hem blong joen long grup ya we bambae i jajem wan man long kot (juri)?

Long sam kantri, ol kot oli folem fasin blong putumap wan juri. Oli jusum ol man long juri ya aot long ol manples blong kantri ya nomo. Long ol kantri olsem, ol wanwan Kristin oli mas mekem wan disisen, sipos oli kasem wan pepa blong askem olgeta blong mekem wok ya. Plante Kristin we tingting blong olgeta i no stikim olgeta, oli mekem disisen se ol rul blong Baebol oli no blokem wok ya. Sedrak, Mesak, mo Abednigo oli bin mekem samting we gavman blong Babilon i givim oda blong mekem, taem oli kam stanap long flat ples blong Dura. Mo long sem fasin, Josef mo Meri tufala i go long Betlehem folem oda blong gavman blong Rom. (Daniel 3:​1-​12; Luk 2:​1-4) Be, i gat sam samting we ol trufala Kristin oli mas tingbaot.

Fasin ya blong gat wan juri, i no wan samting we evri kantri long wol oli folem. Long sam kantri, wan jaj no wan grup blong ol jaj oli jajem ol trabol bitwin ol wanwan man, mo ol fasin blong brekem loa. Long sam narafala ples, oli putumap ol loa folem kastom no folem ol samting we i bin hapen finis. Long ol ples olsem, oli yusum ol juri long kot. Be, bighaf blong ol man oli no savegud olsem wanem nao oli jusum ol juri, mo wanem wok blong olgeta. Taswe, i gud blong save smol long saed ya, nating se oli singaot yu blong joen long juri, no nogat.

Ol man blong God oli luksave se Jeova hem i Jaj we i Hae Olgeta. (Aesea 33:22) Long Isrel bifo, ol olfala man we oli gat stretfasin mo we oli stap mekem i sem mak nomo long olgeta man, oli mekem wok blong ol jaj, blong stretem ol rao mo mekem ol disisen long saed blong loa. (Eksodas 18:13-​22; Levitikas 19:15; Dutronome 21:18-​21) Taem Jisas i kam long wol ya, hae kot blong ol man Jyu, Sanhedrin, i mekem wok ya blong jajem ol trabol folem loa. (Mak 15:1; Ol Wok 5:​27-​34) I no gat rod blong ol man Jyu wanwan oli joen long wan juri.

Sam narafala kantri oli bin yusum ol manples olsem juri. Socrates i pas long wan kot we i gat 501 man long juri. Fasin ya we man i pas long fored blong wan juri blong oli jajem hem, i bin stap tu long Ripablik blong Rom. Be biaen, ol hedgavman blong Rom oli stopem. Biaen bakegen, King Henry 3 blong Engglan i putum loa se man we i pas long kot, bambae i kasem jajmen long ol man we oli laef raonabaot long hem nomo. Hem i mekem olsem from we ol man we oli laef kolosap long man ya, oli savegud hem. Taswe, jajmen blong olgeta bambae i stret moa, i bitim we man ya i mekem wan faet blong traem pruvum se hem i no rong, mo bitim we hem i traem win long wan kot we i mekem i nogud long hem mo i no jajem hem long stret fasin. Ale, taem i pas, nao fasin ya we juri i jajem man i jenis bakegen. Naoia, wan grup blong ol manples nomo oli lesin long ol toktok long kot, ale oli mekem wan disisen folem ol pruf we oli harem. Wan jaj nao i lidim olgeta blong lukluk ol defren poen we oli olsem pruf.

Tede, long ol ples we oli yusum ol juri, i gat plante defren kaen juri, i gat ol defren namba blong man insaed long ol juri, mo i gat ol defren rod blong oli mekem disisen. Eksampel, long Yunaeted Stet, oli yusum wan bigfala juri we i gat samwe long 12 kasem 23 memba blong hem. Hem i mas luk sipos i gat naf pruf blong givim panis long wan man from wan fasin blong brekem loa we hem i mekem. Wok blong grup ya i no blong traem faenemaot sipos man i mekem i rong no nogat. Long sem fasin, long juri blong korona (wan juri we i traem faenemaot wanem nao i mekem wan man i ded), ol man blong juri oli skelemgud ol pruf, blong mekem disisen sipos man we i gat fol i rili brekem loa no nogat.

Plante man oli tingbaot wan juri olsem wan grup blong 12 man we oli stap long kot nomo​—nomata se oli blong jajem wan rao bitwin tu man no wan fasin blong brekem loa. Olgeta ya oli lesin long toktok blong ol wetnes mo mekem wan disisen se man i gat fol no nogat. Hemia oli kolem wan smol (petit) juri, hem i defren long wan bigfala (grand) juri. ?Olsem wanem oli stanemap wan juri? Plante taem, kot i sanem leta i go long ol wanwan man blong askem olgeta blong kam mekem juri. Oli jusum nem blong olgeta long wan lis blong ol man we oli vot, no we oli gat pepa blong draevem trak, no ol narafala man olsemia. Samfala oli no gat raet blong mekem juri, hemia ol man we oli bin brekem loa finis samtaem, mo olgeta we oli sik long tingting. Folem loa blong ol wanwan kantri, sam narafala​—olsem ol dokta, ol lida blong jyos, ol loea, mo ol man we oli gat ol smol bisnes​—oli save askem blong no mekem wok long juri. (Samfala we oli gat prapa risen blong olgeta no strong tingting agensem wok blong juri, oli save kasem raet blong no joen long wok ya.) Be, ol gavman oli stap mekem i strong moa long ol man blong oli no sakem wok ya, olsem nao, olgeta evriwan oli mas mekem wok long juri, maet plante taem bakegen taem ol yia oli stap pas.

I no olgeta man we oli kam blong mekem juri, we bambae oli sidaon long kot mo jajem wan man. Oli singaot wan grup blong man blong kam mekem wok blong juri, be aot long grup ya, oli jusum samfala blong jajem wan bisnes long kot. Nao, jaj i soem long olgeta ya, man we i gat poen agens long hem mo man we i putum poen agens long hem wetem ol loea blong tufala man ya, mo tu, hem i eksplenem wanem trabol nao oli mas jajem. Jaj mo ol loea oli askem kwestin long ol wanwan man we oli kam blong mekem juri, blong luk sipos oli naf. Long taem olsem nao, i stret taem blong toktok sipos man i gat wan gudfala risen blong no wantem joen long wok ya, maet from bisnes ya we hem i mas jajem.

Namba blong olgeta we bambae oli mekem juri, i mas godaon kasem stret namba we bambae oli sidaon long kot blong harem olgeta toktok blong ol man. Jaj bambae i lego eni man we hem i save sam samting finis long saed blong ol man mo bisnes ya we bambae hem i jajem, from we maet hem i no jajem long stret fasin. Mo tu, ol loea long tufala saed, oli gat raet blong lego sam long olgeta we oli mekem juri. Eniman we oli lego hem i aot long grup ya we oli jusumaot, i save go joen bakegen wetem ol narafala we oli lego olgeta finis. Hem i wet, from we maet bambae oli jusum hem yet blong jajem wan narafala man long kot. Samfala Kristin oli bin yusum taem ya we oli stap wet, blong tekem jans blong prij long ol man raonabaot long olgeta. Afta we sam dei i pas, ol man ya we oli bin singaot olgeta blong kam mekem juri, taem blong olgeta i finis, nating sipos oli sidaon long kot blong jajem wan bisnes no nogat.

Ol Kristin oli traehad blong ‘lukaot long ol bisnes blong olgeta nomo,’ we oli no “go insaed long ol bisnes blong narafala man.” (1 Tesalonaeka 4:​11; 1 Pita 4:​15) Taem wan man Jyu i askem Jisas blong jajem wan bisnes long saed blong ol samting we hem i mas kasem taem papa blong hem i ded, Jisas i ansa se: “Maefren, mi mi no gat raet blong jajem bisnes blong yutufala, mo blong seraot ol samting blong yutufala.” (Luk 12:13, 14) Jisas i kam blong talemaot gud nyus blong Kingdom, i no blong stretem ol trabol folem loa. (Luk 4⁠:​18, 43) Maet ansa blong Jisas i pusum man ya blong yusum rod we Loa blong God i soemaot, blong stretem trabol blong hem. (Dutronome 1:​16, 17) Nating se ol poen ya oli tru, be fasin blong obei long oda blong gavman blong mekem wok blong juri, hem i defren long fasin we wan man i go insaed long bisnes blong narafala man. Hemia i kolosap sem mak long samting we i hapen long trifala fren blong Daniel. Gavman blong Babilon i givim oda long olgeta blong kam long flat ples blong Dura, mo taem oli mekem olsemia oli no brekem Loa blong God. Samting we oli mekem biaen i defren olgeta, olsem Baebol i soemaot.​—Daniel 3:​16-​18.

Afta we ol man blong God oli no moa stap aninit long Loa blong Moses, oli mas stanap long ol kot blong ol man long ol defren kantri. Aposol Pol i askem long ol “tabu brata” long Korin, blong olgeta nao oli stretem ol trabol insaed long kongregesen.a Nating se Pol i tokbaot ol jaj long ol kot blong wol olsem ol “man we oli no Kristin,” be hem i luksave se hem i prapa wok blong ol kot ya blong stretem ol trabol afsaed long kongregesen. (1 Korin 6:1) Long kot blong ol man Rom, hem i toktok klia blong pruvum se hem i no mekem i rong, mo hem i go moa tu, taem i askem raet blong karem bisnes blong hem i go fored long Sisa. Hemia i soem se, i no stret blong talem se ol kot blong wol ya oli nogud.​—Ol Wok 24:10; 25:10, 11.

Ol kot blong wol ya oli wok blong “ol gavman.” Olgeta ya “oli stap long prapa ples blong olgeta from God,” mo oli stanemap ol loa mo mekem se ol man oli folem. Pol i raetem se: “Gavman i olsem man blong wok blong God blong mekem i gud long yufala. Be sipos yufala i stap mekem i no stret, yufala i mas fraet long hem, from we paoa blong hem blong givim panis long yufala, hem i tru ya. God i kros long ol man blong mekem i no stret, mo gavman i olsem man blong God, blong jajem olgeta olsem we God i wantem.” Ol Kristin oli no “agens long ol haeman ya” long ol wok blong olgeta blong mekem loa i stanap. Oli no wantem ‘agensem ol haeman ya’ mo kasem jajmen from.​—Rom 13:​1-4; Taetas 3:1.

Blong soem stret tingting, ol Kristin oli mas tingtinggud long olgeta oda we Sisa i givim, blong luk sipos oli save obei long olgeta no nogat. Pol i givim advaes ya se: “Yufala i mas stretem ol kaon blong yufala [long ol gavman]. Long man we i tekem takis, yufala i mas pem takis. Long man we i tekem kastom, yufala i mas pem kastom. Long man we i stret blong yufala i ona long hem, yufala i mas ona long hem.” (Rom 13:7) Advaes ya i klia nomo long saed blong ol takis we yumi mas pem. (Matyu 22:17-​21) Sipos Sisa i talem se ol manples oli mas givim taem mo paoa blong olgeta blong klinim ol rod no mekem sam narafala wok we Sisa i lukaot long hem, ol wanwan Kristin oli mas mekem prapa disisen blong olgeta se bambae oli mekem wok ya no nogat.​—Matyu 5:​41.

Samfala Kristin oli tingbaot wok blong juri olsem wan samting we oli mas givimbak long Sisa from we i blong Sisa. (Luk 20:25) Stampa wok blong juri i blong lesin long ol pruf mo talemaot tru, ol tingting blong olgeta we oli laenap wetem samting we i tru mo wetem loa. Eksampel, long wan bigfala (grand) juri, ol man oli luk sipos ol pruf i soemaot klia se wan man i mas pas long kot no nogat. I no wok blong olgeta blong talemaot sipos wan man i gat fol no no gat. ?Olsem wanem long kot we i jajem prapa bisnes blong ol wanwan man? Long wan trabol bitwin tu man, maet juri i mekem disisen se man we i gat fol i mas pem narafala from trabol we i mekem long hem. Long wan trabol we man i brekem loa, oli mas faenemaot sipos ol pruf oli sapotem disisen se man ya i gat fol. Sam samtaem, oli talemaot weswan panis man ya i mas kasem folem loa. Ale, gavman i yusum paoa blong hem blong ‘soemaot kros long man we i mekem rabis fasin,’ no blong “givim panis long ol man blong brekem loa.”​—1 Pita 2:​14.

?Olsem wanem taem wan Kristin i harem se tingting blong hem bambae i stikim hem sipos hem i wok long wan juri? Baebol i no tokbaot wok blong juri, taswe wan Kristin i no save talem se, ‘Mi no save wok long juri from we skul blong mi i agensem wok ya.’ I dipen long trabol we hem i mas jajem, maet hem i save talem se prapa tingting blong hem bambae i stikim hem sipos hem i jajem wan trabol olsem. Maet samting ya i tru sipos hem i mas jajem wan trabol long saed blong rabis fasin blong seks, fasin blong kilim pikinini i ded long bel, kilim man i ded, no wan narafala bisnes we hem i trenem tingting blong hem finis long hem folem ol save blong Baebol, i no folem ol loa blong man. Be, ating, plante taem, trabol we oli wantem se hem i jajem, i no long saed blong olkaen bisnes olsemia tu.

Wan Kristin we i bigman long saed blong speret i mas tingtinggud long wan narafala samting tu, hemia se, bambae hem i gat responsabiliti from panis we ol jaj oli givim. (Skelem wetem Jenesis 39:17-​20; 1 Timote 5:​22.) Sipos nao disisen we oli mekem i rong mo oli kilim i ded wan man from, ?wan Kristin we i joen long juri blong jajem man ya bambae i gat poen from blad blong wan gudfala man? (Eksodas 22:2; Dutronome 21:8; 22:8; Jeremaea 2:​34; Matyu 23:35; Ol Wok 18:6) Long kot we Jisas i pas long hem, Paelet i no wantem ‘gat poen from ded blong man ya.’ Ol man Jyu oli agri nomo se: “Blad blong hem bambae i stap long mifala wetem ol pikinini blong mifala.”​—Matyu 27:​24, 25.

Maet wan Kristin i go blong mekem juri, folem oda we gavman i givim. Be maet tingting blong hem i stikim hem, nao hem i no wantem jajem bisnes ya, nating se jaj i strong long hem. Ale, Kristin ya i mas rere blong fesem risal blong disisen blong hem​—maet hem i mas pem wan faen no go long kalabus.​—1 Pita 2:​19.

Blong ademap ol tok ya, wanwan Kristin oli mas mekem prapa disisen blong olgeta long saed blong wok long juri. Disisen ya i mas stanap long save blong olgeta long saed blong Baebol, mo oli no mas mekem disisen we tingting blong olgeta bambae i stikim olgeta from. Samfala Kristin oli bin mekem wok blong juri. Sam narafala oli harem se oli no save mekem wok ya nating se bambae oli kasem panis from. Olgeta Kristin wanwan oli mas mekem prapa disisen blong olgeta long samting ya, mo ol narafala oli no mas tok agens long olgeta from disisen we oli mekem.​—Galesia 6:5.

[Futnot]