October

Ma ghaa hia ne ima rẹn aro ne Jesu ya ghee emwi, ma na vbe gha ya egbe taa re, asikẹgbe ne ima gu ẹre mwẹ ghi gha wegbe sayọ. De vbene ima khian ya yegbe tae Jesu hẹ? Gia ziro yan igiemwi ọkpa. Jesu ma gha roro ọghe enegbe ẹre ọkpa. (Mat 20:28; Rom 15:​1-3) Ọna ẹre ọ si ẹre nọ na gha mu ọghe emwa ọvbehe ye okaro kevbe nọ na gha yabọ. Jesu ma gha mu ohu, rhunmwuda ẹmwẹ ne emwa ghaa ta lelẹe. (Jọn 1:​46, 47) Jesu ma gha ya aro dan ghee emwa rhunmwuda abakuru ne iran ru vbe ẹghẹ nọ gberra. (1 Tim 1:​12-14) Jesu khare wẹẹ: “Adeghẹ uwa hoẹmwẹ egbe, ẹre emwa hia gha na rẹn wẹẹ erhuanegbe mwẹ ẹre uwa khin.” (Jọn 13:35) Nọnaghiyerriọ, nọ egbuẹ wẹẹ, “Zẹvbe ọmwa nọ lele ukpowẹ ọghe Jesu, mẹ hia vbe odẹ ke odẹ ne I gha gu etẹn rrọọ vbe ọfunmwegbe ra?” w20.04 24 ¶11

Agharhemiẹn wẹẹ, emwa nibun ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ keghi sa ọrho ye eni Osanobua, kevbe wẹẹ, iran rhie ozan gie ẹre, ẹkpotọ kie nuẹn ne u ya sinmwi oseghe ne Jehova. U gha sẹtin gi emwa rẹn wẹẹ, e Jehova keghi re Osa nọhuanrẹn, Osa nọ gbae, nọ mwẹ ekhọe esi kevbe nọ mwẹ ahoẹmwọmwa. U gha sẹtin rhiẹre ma wẹẹ, e Jehova ẹre u hoo nọ gha khaevbisẹ yan ruẹ. U gha vbe sẹtin ru iyobọ ne emwa ya rẹn wẹẹ, odẹ ne Jehova ya khaevbisẹ ẹre ọ maan sẹ, kevbe wẹẹ, e Jehova ọkpa ẹre ọ khian sẹtin ru ẹre ne ọfunmwegbe kevbe oghọghọ gha rre agbọn na (Psm 37:​9, 37; 146:​5, 6, 10) Vbe ima ghaa gu emwa ruẹ e Baibol, ma mobọ tama iran wẹẹ, e Jehova ọkpa ẹre ọ mwẹ asẹ na ya kha yan agbọn kevbe ẹrinmwi. Ẹmwata ne uhunmwu ẹmwẹ ẹre ọna gele khin. Ẹmwata nọ wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha tama emwa vbekpa avbe uhi ọghe Osanobua, sokpan emwi nọ ru ekpataki sẹ, ọre ne ima gha ru iyobọ ne iran, ne iran do hoẹmwẹ Erha ima ighẹ e Jehova kevbe ne iran vbe gha ya ẹkoata gae. Nọnaghiyerriọ, ma ghaa gu emwa ruẹ e Baibol, ọ khẹke ne ima gha nianian avbe akpa ni maan ne Jehova mwẹ, ne iran mieke na rẹn aro ọmwa ne Jehova khin. (Aiz 63:7) Ma ghaa ru vberriọ, te ima ru iyobọ ne emwa, ne iran do hoẹmwẹ e Jehova kevbe ne iran gha họn ẹmwẹ nẹẹn rhunmwuda, iran hoo ne iran ya ekhọe hia gae. w20.06 6 ¶16; 7 ¶19

Odẹ ọghe ọyunnuan ẹre Osanobua ya yi ẹrherhe ọghe ima ne emwa nagbọn. Vbe u ye rre uwu akuọmọ, ẹrherhe ruẹ suẹn gha winna nẹ zẹvbe ne Jehova ya mwamwaẹn, erriọ ekẹn arrọọ (cells) ni rre ẹrherhe ruẹ ya gha muan yọ! Avbe umẹwaẹn khare wẹẹ, ẹrherhe ọghe enọwanrẹn keghi mwẹ ekẹn arrọọ na tie ẹre neurons, ni rrie odẹ uye 100 (100 billion). Avbe ekẹn arrọọ na, ẹre ọ ghi do khian ẹrherhe ọghe ima. A gha mu ẹrherhe ọghe ima ye omwa, ukhuamwẹ ọnrẹn gha sẹ 1.5 kg (3.3 pounds). Gia ziro yan emwi eso ne ima sẹtin ya ẹrherhe ọghe ima ru. Ne ima na sẹtin guan keghi re emwi ọyunnuan. Muẹn roro, emwi nọ zẹe ighẹ ima sẹtin gha guan. Ma ke sẹtin ta ẹmwẹ ọkpa, ẹrherhe ọghe ima ẹre ọ dia inian ughughan ni rrie odẹ 100, ni rre aranmwẹ ọghe ima, ẹho, akhuarha unu, agbanmwẹ kevbe ẹwẹ ọghe ima. Ẹmwẹ ne ima khian ta ke sẹtin ladian ẹse, te avbe inian na khian ka winna nẹ ọkade ọkade. Ebe ọkpa nọ ladian vbe ukpo 2019 khare wẹẹ, ọmọmọ na da biẹ, gha sẹtin ya ehọ viọ dọmwadẹ ẹmwẹ ne emwa ta, ọ ghi vbe rẹn emwi na yae kha. Ọna ẹre ọ zẹe ne ima na sẹtin họn urhuẹvbo. Ọna keghi guaero emwi ne avbe umẹwaẹn tae, nọ khare wẹẹ, ke ẹghẹ na wa ya biẹ ima sotọ, ẹre ima ke họn urhuẹvbo, ma ghi vbe sẹtin do gha zọe. Vbene ẹmwata, ne ima na sẹtin guan keghi re ẹse ọhẹ nọ ke obọ Osanobua rre. w20.05 22-23 ¶8-9

Ebraham keghi sẹ emwi nibun nọ te sọyẹnmwẹ ọnrẹn rae vbe Ọọ (Ur). Vbọzẹe? Rhunmwuda, ọ keghi yaro ye “ẹvbo nii nọ mwẹ ẹyotọ etẹbitẹ.” (Hibru 11:​8-10, 16) Ẹvbo nii ne Ebraham ghaa khẹ, ọre Arriọba Osanobua. Jesu Kristi ọre Ọba ọghe Arriọba na. Etẹn 144,000 na hannọ zẹ, ẹre ọ khian deba re kha. Vbe Pọl ghi guan kaẹn Arriọba na, ọ keghi tie ẹre “ẹvbo Osanobua, e Jerusalẹm nọ rre ẹrinmwi.” (Hib 12:22; Arhie 5:​8-10; 14:1) Jesu keghi maa erhuanegbe ẹre wẹẹ, ne iran gha na erhunmwu ne Arriọba na rre, na mieke na gha ru ahoo ọghe Osanobua vbe agbọn na, vbene a ru ẹre vbe ẹrinmwi. (Mat 6:10) Ebraham rẹn emwamwa hia ni dekaẹn Arriọba Osanobua ra? Ẹn o. Rhunmwuda, vbe ọwara ukpo iyisẹn nibun, “emwi oro” ne Osanobua rhie lẹre, ẹre avbe emwamwa na ghaa khin. (Ẹfis 1:​8-10; Kọl 1:​26, 27) Sokpan, Ebraham rẹnrẹn wẹẹ, emọ eso ni khian ke uniẹn ọghe irẹn rre gha rri ọba. Rhunmwuda, e Jehova keghi tama rẹn wẹẹ, “I gha viọ uniẹn nibun nuẹn, eso vbe uwu iran ghi gha re ọba.”​—Gẹn 17:​1, 2, 6. w20.08 2-3 ¶2-4

Te ima gha lẹẹ ne avbe imamwaemwi ọghe emwa okeke. Ke obọ na ya mu iko ọghe Ivbiotu e Kristi gbọọ, Esu keghi loo egbe imamwaemwi vbenian, nọ mieke na gbe amuẹtinyan ọghe Ivbiotu e Kristi mu otọ. Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne ima rẹn alughaẹn nọ rre imamwaemwi ẹmwata kevbe ọghe ohoghe. Emwa okeke sẹtin loo intanẹt ya gha ta ohoghe khian vbekpae Jehova kevbe etẹn ima, ne iran mieke na gbe ẹre mu otọ, amuẹtinyan ne ima mwẹ dae Jehova kevbe ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne etẹn ima. Ọ ma khẹke ne ima ya avbe ohoghe vbenian yi, rhunmwuda, Esu ẹre ọ muẹn khian. (1 Jọn 4:​1, 6; Arhie 12:9) Adeghẹ ima ma hoo ne Esu gbe amuẹtinyan ọghe ima mu otọ, ọ khẹke ne ima gi amuẹtinyan ne ima mwẹ dae Jesu wegbe sayọ, ma ghi vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, Jesu ẹre Jehova loo ya mu emwamwa ọghẹe sẹ. Ọ khẹke ne ima vbe yayi wẹẹ, ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ fuẹro, ẹre Jehova loo ya kpemehe evbare orhiọn ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ. (Mat 24:​45-47) Ma ghaa ruẹ e Baibol ne egbe ima vbe ẹghẹ hia, amuẹtinyan ọghe ima ghi gha wegbe yọ. Amuẹtinyan ọghe ima ghi do yevbe erhan nọ kakabọ gbọzinian. Egbe ẹmwẹ na ẹre Pọl tama etẹn ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii, vbe ako ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ ke ladian. w20.07 23-24 ¶11-12

Zẹvbe emwa ni ma gba, ma keghi rherhe bu ohiẹn gbe emwa, rhunmwuda, ikpakpa ẹre ima bẹghe. (Jọn 7:24) Sokpan ima i khian wa sẹtin rẹn ọmwa fo, rhunmwuda emwi ne ima ya aro ima bẹghe kẹkan. Vbe igiemwi, ọbo ebo nọ fuẹro i khian wa bẹghe ọmwa, nọ wa rẹn emianmwẹ nọ rre ọre egbe. Ọ gha hoo nọ rẹn emianmwẹ nọ khuọnmwi, ọ ghi nọ rẹn vbene egbe ye ẹre hẹ kevbe aro emianmwẹ nọ he ka khuọnmwi vbe ẹghẹ nọ gberra. Ọbo ebo sẹtin vbe tama rẹn nọ ya mu X-ray ne irẹn mieke na rẹn deghẹ ọ mwẹ emianmwẹ eso vbuwe egbe. Vbe ẹi re erriọ, ọbo ebo sẹtin ya rhie ukhunmwu nọ ma khẹke nẹẹn. Erriọ vbe ye, ma i khian wa sẹtin kha wẹẹ ima rẹn etẹn ima fo nẹ, rhunmwuda emwi ne ima bẹghe vbe egbe iran kẹkan. Ọ khẹke ne ima hia, ne ima rẹn aro emwa ne iran khin. Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, ma i khian sẹtin rẹn emwi nọ rre ọmwa ekhọe. Sokpan, ma gha sẹtin ya egbe tae Jehova. Ọ keghi danmwehọ iran. Ọ rẹn emwi ne iran la gberra kevbe emwi nọ ya iran ru vberriọ. E Jehova vbe mwẹ ẹnina daa iran. w20.04 14-15 ¶1-3

Ọ khẹke ne ima gha mu egbe rriotọ, rhunmwuda emwa ni tọn egbe mu i roro emwi ẹse. Emwa ni tọn egbe mu keghi si ukankan ye emwi, ọghe enegbe iran ọkpa ẹre iran vbe rẹn. Iran keghi si obalọ gie egbe iran kevbe emwa ọvbehe, rhunmwuda iziro kevbe uyinmwẹ ọghe iran. Adeghẹ emwa vbenian ma na fi iziro ọghe iran werriẹ, ẹkpotọ ghi do kie ne Esu ya mu iran ekhọe rhia. (2 Kọr 4:4; 11:3) Sokpan, ọmwa nọ mu egbe rriotọ keghi roro emwi vbe odẹ nọ khẹke. Ọmwa vbenian i ghee egbe ẹre gidi, rhunmwuda, ọ rẹnrẹn wẹẹ, ọ mwẹ odẹ eso ne emwa ọvbehe ya maan sẹ irẹn. (Fil 2:3) Ọ vbe rẹn wẹẹ, “Osanobua mu aro igbinna daa nọ tọn egbe mu, sokpan ọ ghi gha rhie ẹseọhẹ ne nọ mu egbe rriotọ.” (1 Pit 5:5) Gha nọ vbuwe ima nọ gha hoo ne Jehova mu aro igbinna daa irẹn? Ma ghaa hoo ne ima sẹtin gha mu egbe rriotọ vbe ẹghẹ hia, ọ khẹke ne ima lele ibude ne Baibol rhie ne ima nọ khare wẹẹ, ‘Ban egbe nẹdẹ mu fua, kẹ kevbe uyinmwẹ ọnrẹn, ne u mu ọghe ọgbọn yọ.’ Te ima gha ruẹ vbekpae Jesu, ma ghi vbe gha hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima gha ya egbe taa ẹre.​—Kọl 3:​9, 10; 1 Pit 2:21. w20.07 7 ¶16-17

U miẹn ukpamuyọmọ ne ima mwẹ, ne ima na rre iko ọghe Jehova! Vbuwe iko ọghe Jehova, ma keghi mwẹ oghọghọ kevbe ọfunmwegbe zẹvbe ne ima ya deba etẹn ima nikpia kevbe etẹn ima nikhuo ga e Jehova. De iwinna ne uwẹ winna vbe iko ọghe Jehova? Ukọ e Pọl keghi ya iko ọghe Ivbiotu e Kristi gie egbe ọghe emwa nagbọn, ọ na vbe ya edọmwadẹ etẹn ni rre uwu iko gie abọ ughughan ni rre egbe ọghe emwa nagbọn. (Rom 12:​4-8; 1 Kọr 12:​12-27; Ẹfis 4:16) Emwi nokaro ne ima gha miẹn ruẹ vbe igiemwi ne ukọ e Pọl loo ro ọre wẹẹ, dọmwadẹ ọghẹe vbuwe ima mwẹ esa nọ ye vbe iko ọghe Jehova. E Pọl khare wẹẹ: “Ina [ra ‘abọ,’ NW ] ni rre egbe bun, ọkpọkpa vbuwe iran mwẹ iwinna ne ọ ye. Erriọ vbe nọ zẹẹ, ma gha rhe bun, egbe ọkpa ne a kugbe ba e Kristi ma khin, a keghi vbe ku ima kugbe ye ọkpa, zẹ vbene dọmwadẹ ina ni rre egbe ye.” (Rom 12:​4, 5) De emwi ne Pọl ghaa mwẹ vbe ekhọe vbe ọ loo igiemwi na? Agharhemiẹn wẹẹ iwinna ughughan ẹre dọmwadẹ ima winna vbuwe iko, dọmwadẹ ọghẹe vbuwe ima mwẹ esa nọ ye. w20.08 20 ¶1-2, 4

Evbibiẹ emọ, de vbene uwa khian ya yegbe tae Jehova hẹ vbe odẹ ne ọ ya mu egbe rriotọ? Iwinna eso ghaa rre otọ na khian ru, u sẹtin vbe nọ ivbuẹ deghẹ iran mwẹ azẹvbiro eso vbe nọ dekaẹn vbene a khian ya ru iwinna nii hẹ. Azẹvbiro ọghe iran gha gbe ye uviẹn, u ghi vbe miẹn ọnrẹn yi. E Jehova keghi mwẹ izinegbe, uhiẹn vbe eguọmwadia re ghaa gbawawẹ deghẹ azẹ ne irẹn ru gbe ye uviẹn. Vbe igiemwi, vbe ẹghẹ ne Jehova na wẹẹ irẹn khian guọghọ e Sodọm kevbe Gomorra rua, Ebraham ma wa ya ekhọe hia kue yọ. Vbe Ebraham ghi tama e Jehova vbene irẹn ghee ẹmwẹ na hẹ, e Jehova na fẹko rhie ehọ nẹẹn ta yi. (Gẹn 18:​22-33) Muẹn roro, obọ ne Jehova vbe ya mu ọvbokhan Ebraham ighẹ e Sera. Vbe Jehova ghi kha wẹẹ e Sera gha ya egbe ọmaẹn biẹ, e Sera na giẹ kua, ọrheyerriọ, e Jehova ma gi ohu muẹn. (Gẹn 18:​10-14) Nọghayayerriọ, ọ keghi ya obọ esi mu e Sera. Adeghẹ evbibiẹ emọ ẹre u khin, ra ọdiọn vbuwe iko, de vbene u khian ya yegbe tae Jehova hẹ? Gia kha wẹẹ ivbuẹ ra etẹn vbuwe iko ma kue ye azẹ ne u ru, vbọ khẹke ne u ru? Te u khian wa gha gu iran gui ra? Ra u gha rhie ehọ ne iran ta yi, ne u mieke na rẹn evbọzẹe ne iran ma na kue yọ? Emwa hia ni rre uwu ẹgbẹe kevbe iko ẹre ọ khian miẹn ere vbọ, deghẹ evbibiẹ emọ kevbe ediọn na gha ya egbe tae Jehova. w20.08 10 ¶7-9

Vbe ẹghẹ ne u na da suẹn gha ruẹ e Baibol, egbọre, te u wa gha hoo ne emwa hia gha ru iyobọ nuẹn, rhunmwuda u rẹnrẹn wẹẹ, emwi wa bun ne u ma he rẹn. (1 Kọr 3:​1, 2) Sokpan, deghẹ ọ na ghi kpẹẹ ruẹ nẹ vbe odẹ ọghe ẹmwata ghi vbo? U sẹtin do gha si egbe deghẹ ọtẹn ọvbehe na gha hoo nọ ru iyobọ nuẹn, katekate deghẹ a na miẹn wẹẹ, uwẹ ẹre ọ ka la odẹ ẹmwata na khẹ ọre. Sokpan, ọ khẹke ne ima gha yerre wẹẹ, etẹn ima ẹre Jehova mobọ loo ya ru iyobọ nọ khẹke ne ima. (Rom 1:​11, 12) Ma ghaa miẹn ọnrẹn yi, iyobọ ne etẹn ru ne ima, te ima kie ẹkpotọ yọ ne Jehova ya ru iyobọ ne ima. Ẹi re eke ne ọmwa ke rre, vbene ọmwa fe sẹ hẹ, vbene ọ yo owebe sẹ hẹ, ra ẹtin nọ mwẹ ẹre ọ khian yae miẹn adogbannọ, sokpan imuegberriotọ kevbe amuẹtinyan na mwẹ dae Jehova ẹre ọ khian ya ọmwa musọe. Rhunmwuda ọni, ma ghaa hoo ne ima musọe, ọ khẹke ne ima, (1) mu ẹtin yan e Jehova, (2) ma ghi gha ya egbe tae igiemwi esi ọghe emwa ne Baibol guan kaẹn, (3) ma ghi vbe gha miẹn ọnrẹn yi, iyobọ ne etẹn ru ne ima. Ma ghaa ru vberriọ, e Jehova gha ya ima wegbe, ọ gha khọnrẹn ne ima gha roro ẹre wẹẹ, emwa ni vburriẹ ẹre ima khin! w20.07 14 ¶2; 19 ¶18-19

Ma ghaa kporhu ma emwa ima vbuwe ẹgbẹe nẹi re Osẹe Jehova, ọ sẹtin gha lọghọ ne ima gha mwẹ izinegbe vbe egbe iran. Ma gha wa miẹn emwi ruẹ vbe ilele nọ rre ebe Asan-Ibo 3:​1, 7. Ako nii khare wẹẹ: “Osanobua . . . rhie ẹghẹ yọ ne a ya hunwan, ọ rhie ẹghẹ yọ ne a ya guan.” Te ọ khẹke ne ima gha mwẹ uyinmwẹ esi rhunmwuda, uyinmwẹ esi ọghe ima sẹtin ya emwa ima vbuwe ẹgbẹe nẹi re Osẹe Jehova gha mwẹ ẹkorhiẹnrhiẹnmwẹ ye ikporhu ọghe ima. Sokpan ẹkpotọ gha kie ne ima, ne ima ya kporhu ma iran, ọ ma khẹke ne ima gi ẹkpotọ vberriọ la ima ban. (1 Pit 3:​1, 2) Te ọ khẹke ne ima gha ya izọghae kporhu; vbọrhirhighayehẹ, te ima khian gha mwẹ izinegbe vbe egbe emwa ne ima kporhu ma, ya sẹ egbe emwa ima vbuwe ẹgbẹe nẹi re Osẹe Jehova. Ma gha wa miẹn emwi nibun ruẹ vbe nọ dekaẹn izinegbe, vbe igiemwi esi ọghe eguọmwadia Osanobua nẹdẹ kevbe ni rrọọ vbe ẹghẹ na. Agharhemiẹn wẹẹ ukpo nibun ẹre Habakọk ya yaro ye ẹghẹ ne uyinmwẹ dan khian ya fo vbe otọ e Juda, ọ keghi kha wẹẹ: “I gha hin owa ọkhẹ mwẹ ne I ghee ẹmwẹ ne Nọyaẹnmwa gha tama mwẹ.” (Hab 2:1) Ọna rhiema wẹẹ, Habakọk ghaa zin egbe khẹ e Jehova. Ukọ e Pọl khare wẹẹ, irẹn te hoo ne irẹn “winnaẹn fo ighẹ iwinna” ne Osanobua waa irẹn re, ne ive na ve ẹre mieke na sẹ ọre obọ. Agharhemiẹn wẹẹ, e Pọl te gha hoo ne ive nii rherhe sẹ irẹn obọ, ọ na ye rhiegba ye iwinna ikporhu “iyẹn nọ maan,” vbene egbe ma na wọọ re.​—Iwinna 20:24. w20.09 11-12 ¶12-14

E Jehova gha zẹ, Jesu ẹre ọ ghi zẹ, ọrheyerriọ, ẹghẹ ọkpa i rrọọ ne Jesu ya mu egbe ẹre ye ukpo nọ ma khẹke ẹre. Zẹvbe ne Jesu ru ẹre, ma ghaa mu egbe rriotọ, ọ ghi gha khuẹrhẹ ne ima ya hoẹmwẹ emwa ọvbehẹ. Ahoẹmwọmwa na, ẹre Jesu wẹẹ a khian ya yi ima ẹro zẹvbe Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata. (Luk 9:48; Jọn 13:35) Vbọ khẹke ne u ru, deghẹ u na gha roro ẹre wẹẹ, ọ mwẹ ọlọghọmwa eso nọ de rre vbuwe iko, ne ediọn ma zuze yi vbe odẹ nọ khẹke? Ne u gha te ya gha gui ẹzọ uwu unu, ọ khẹke ne u mu egbe rriotọ, ne u ku obọ gbe ba emwi ne ediọn rhirhi ta. (Hib 13:17) Ne u mieke na sẹtin ru ọna, nọ egbuẹ wẹẹ: ‘Ẹmwẹ na gele sẹ na si ukankan yi ra? Ẹghẹ na ẹre ọ gele khẹke na ya dia ẹmwẹ na ra? Ukpo mwẹ nọ ne I ya dia ẹre ra? Na gbọdẹn na ta ẹmwata, ne akugbe gha rre uwu iko, ẹre imẹ gele gualọ ra, ra ọghe enegbe imẹ ẹre imẹ gualọ vbọ?’ Vbe aro e Jehova, imuegberriotọ kevbe akugbe ẹre ọ ru ekpataki sẹ irẹnmwi kevbe ifuẹro. Nọnaghiyerriọ, hia vbe odẹ ke odẹ ne u gha re ọmwa nọ mu egbe rriotọ zẹvbe ne u ya ga e Jehova. Ẹghẹ nii, akugbe ghi gha rre uwu iko.​—Ẹfis 4:​2, 3. w20.07 4-5 ¶9-11

Jesu keghi gbọyẹmwẹ ye iyobọ nọ miẹn vbe obọ ikhuo “ni loo emwi ewe iran ya gha yi” irẹn obọ. (Luk 8:​1-3) Jesu keghi kie ẹkpotọ ne iran ya rẹn emwamwa ne kpataki ọghe Osanobua. Vbe igiemwi, ọ na gi iran rẹn wẹẹ, irẹn gha wu kevbe wẹẹ irẹn gha rhiọ kpaegbe. (Luk 24:​5-8, NW ) Vbene ọ mu avbe ukọ ọghẹe egbe yotọ khẹ edanmwẹ ne iran khian werriẹ aro daa vbe odaro, erriọ ẹre ọ vbe mu ikhuo na egbe yotọ. (Mak 9:​30-32; 10:​32-34) Vbe ẹghẹ ne eghian do ya mu e Jesu, avbe ukọ ọghẹe hia keghi lẹẹ fua, sokpan eso vbuwe avbe ikhuo na ma sẹ Jesu rae, iran na ye mudia kẹe, uhiẹn vbe ẹghẹ na ya kan rẹn mu erhan irrioya. (Mat 26:56; Mak 15:​40, 41) Ikhuo ẹre ọ ghaa re emwa okaro ni bẹghe Jesu vbe ọ rhiọ kpaegbe nẹ. Jesu keghi tama iran ne iran ya tama avbe ukọ ọghẹe wẹẹ, irẹn rhiọ kpaegbe nẹ. (Mat 28:​5, 9, 10, NW ) Ọ gha kẹ, vbe ẹghẹ na ya do Ugie Pẹntikọst vbe ukpo 33 C.E., ikhuo vbe gha rre usun emwa ne Osanobua tue orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe yan. Adeghẹ erriọ nọ, ọni rhiema wẹẹ, iran vbe gha rre usun emwa ni ghaa zẹ urhuẹvbo ughughan vbe odẹ ọghe ọyunnuan, iran na vbe gha “ta ẹmwẹ iwinna nọkhua ne Osanobua winnaẹn.”​—Iwinna 1:14; 2:​2-4, 11. w20.09 23 ¶11-12

Iwinna ikporhu iyẹn nọ maan keghi re iwinna nọ miẹn emwa fan. Vbọ ya ima kha vberriọ? Vbe ẹghẹ ne Jesu na yi iyi ne erhuangbe ẹre, ne iran gha kporhu iyẹn nọ maan vbe ebe Matiu 28:​19, 20, NW, ọ na khama iran wẹẹ: “Wa bu emwa hia gha rrie ehe hia, ne uwa gha ya iran khian erhuanegbe mwẹ, wa ghi gha dinmwi iran ye amẹ.” De vbene idinmwiamẹ ru ekpataki sẹ hẹ? Ọmwaikọmwa nọ hoo nọ miẹn fan, te ọ khẹke nọ dinmwiamẹ. A te miẹn wẹẹ ọmwa dinmwiamẹ, te ọ khẹke nọ yayi wẹẹ, ne Jesu na wu ne ima, nọ na vbe rhiọ kpaegbe, ẹre ọ zẹe ne ẹkpotọ na kie ne ima ya gha rrọọ vbe etẹbitẹ, vbe ẹi re erriọ, ọghe ima te fo nẹ. Ẹi khabe ne ukọ e Pita na gbẹn gie Ivbiotu e Kristi wẹẹ: “Erriọ ẹre idinmwiamẹ vbe ya miẹn uwa fan nia . . . lekpae arhiọkpaegbe ọghe Jesu Kristi.” (1 Pit 3:​21, NW ) Ọmwa gha ghi dinmwiamẹ nẹ, ọni rhiema wẹẹ ọ la odẹ nọ su rrie arrọọ ọghe etẹbitẹ nẹ. Ma ghaa hoo ne ima sẹtin gha ru iyobọ ne emwa ya khian erhuanegbe Jesu, te ọ khẹke ne ima gha re emwa ni gua “maa emwa emwi.” (2 Tim 4:​1, 2) Vbọzẹe? Rhunmwuda, Jesu tama ima wẹẹ: “Wa bu emwa hia gha rrie ehe hia, ne uwa gha ya iran khian erhuanegbe mwẹ . . . , wa ghi gha maa iran [emwi].” Ukọ e Pọl rhie igiọdu ne ima, ne ima rhiegba ye iwinna na. U gha gele ru vberriọ, “u gha miẹn egbe ruẹ kevbe iran ni danmwehọ ruẹ fan.” w20.10 14 ¶1-2

Vbe Pita ghi suẹn gha kporhu, iwinna ikporhu na do gha yẹẹ ọre, e Jehova na vbe ru iyobọ nẹẹn. Ena hia ẹre ọ si ẹre ne Pita na musọe vbe iwinna nii. (Iwinna 2:​14, 41) Ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne Jehova ọre emwi okaro nọ gua ima kpa ya gha kporhu. Ma gha hoẹmwẹ e Jehova, ma ghi ye hia ne ima rhiegbe ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, ọ gha khọnrẹn ne ekhọe ima gha tama ima wẹẹ, ima ma gbegba nọ gha ru iwinna na. Vbe Jesu tie Pita nọ do gha munọ emwa nagbọn, ọ keghi tama rẹn wẹẹ: “Ghẹ mu ohan.” (Luk 5:​8-11) Ẹi re te Pita ghaa si osi ye emwi nọ gha sẹtin sunu daa irẹn, deghẹ irẹn na khian ọrhuanegbe Jesu. Nọghayayerriọ, emwi ọyunnuan ne Jesu ru ye ọre aro vbe ẹdẹrriọ, nọ na ru iyobọ ne iran ya gbe ehẹn ọrhẹnrhẹn, ẹre ọ yan e Pita unu ruan, ọni ẹre ọ si ẹre nọ na gha roro ẹre wẹẹ, irẹn ma gbegba nọ ra gha re ọrhuanegbe Kristi. Erriọ vbe ye, u gha bẹghe emwi nọ lelẹe khian, na do gha re ọrhuanegbe ọghe Kristi, u sẹtin do gha si egbe, u ghi gha roro ẹre wẹẹ, u ma gbegba. Ọ ghaa ye vberriọ, hia ne u gi ahoẹmwọmwa ne u mwẹ ne Jehova, Jesu kevbe ogieva ruẹ wegbe sayọ. Ọna ẹre ọ khian ghi gua ruẹ kpa, ne u ya miẹn itie ọghe Jesu yi, ne u ya gha re ọmwa nọ munọ emwa nagbọn.​—Mat 22:​37, 39; Jọn 14:15. w20.09 3 ¶4-5

Ekhọe hia ẹre ima ya loo ẹghẹ, ẹrhiọn kevbe emwi ewe ọghe ima, ne ima mieke na sẹtin ru iyobọ ne “emwa ni gele hoo ne iran gha mwẹ arrọọ ọghe etẹbitẹ.” (Iwinna 13:​48, NW ) Ma ghaa ru vberriọ, ọ rhiema wẹẹ, te ima lele igiemwi ọghe Jesu. Jesu khare wẹẹ: “Evbare mwẹ ọrọre ne I họn ẹmwẹ ọmwa ne ọ gie mwẹ uhunmwu, ne I vbe winna okhuo ne ọ fian mẹ fo.” (Jọn 4:34; 17:4) Erriọ ima wa vbe hoo ne ima winnaẹn fo ighẹ iwinna ne Jesu waa ima re. (Jọn 20:21) Ma vbe hoo ne emwa ọvbehe deba ima rhiegbe ye iwinna na sẹ ufomwẹ, ya sẹ egbe etẹn ima ni te worua vbe odẹ ọghe orhiọn. (Mat 24:13) Ẹmwata nọ wẹẹ, iwinna ne Jesu waa ima re i wa re iwinna nọ khuẹrhẹ. Vbọrhirhighayehẹ, ẹi re ẹtin obọ ima ẹre ima khian ya ru iwinna na. Jesu gi ima rẹn wẹẹ, irẹn rre ima iyeke. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ emwa ni “winna ne Osanobua” kevbe “eguọmwadia e Kristi” ẹre ima khin, ma mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova vbe Jesu gha ru iyobọ ne ima ya musọe. (1 Kọr 3:9; 2 Kọr 2:17) Ukpamuyọmọ nọkhua nọ, ne ima na mwẹ obọ vbe iwinna na kevbe ne ima na ru iyobọ ne emwa ọvbehe ya gha mwẹ obọ vbọ. Ọna ẹre ọ si ẹre ne ima na ya ekhọe hia ru ẹre!​—Fil 4:13. w20.11 7 ¶19-20

Azẹ ne evbibiẹ emọ rhirhi ru, wa mobọ sẹ egbe ivbi iran, uhiẹn vbe ivbi iran gha khian eniwanrẹn nẹ. Iran gha ru azẹ nọ maan, ivbi iran sẹtin miẹn ere vbọ, iran gha ru azẹ nẹi maan, ivbi iran sẹtin rri oya ẹre. Vbọrhirhighayehẹ, ọ khẹke ne emọ vbe tobọ iran gha ru azẹ nọ maan. Azẹ nọ ghi maan sẹ ne ima hia gha sẹtin ru, ọre ne ima ya ẹdagbọn ima ga e Jehova, ne Erha mwa nọ rre ẹrinmwi. (Psm 73:28) E Josẹf vbe Meri ni ghaa re evbibiẹ Jesu, wa gha hia vbe odẹ ke odẹ ne iran ru iyobọ ne ivbi iran, ne iran mieke na sẹtin ga e Jehova. Ọna keghi rhiẹre ma wẹẹ, ugamwẹ e Jehova ọre emwi nọ ghi ru ekpataki sẹ vbe arrọọ ọghe iran. (Luk 2:​40, 41, 52) Jesu tobọre vbe gha ru azẹ nọ maan, nọ ru iyobọ nẹẹn ya sẹtin gha ru emwi ne Jehova hoo nọ ru. (Mat 4:​1-10) Ọmwa nọ mwẹ ekhọe esi, ẹkoata kevbe udinmwẹ ẹre Jesu wa gha khin ke egbe ọvbokhan kpa ya sẹ enọwanrẹn. Egbe ọmọ na ya hio vbenian, ẹre evbibiẹ emọ hia ni hoẹmwẹ e Jehova hoo ne iran gha mwẹ. w20.10 26 ¶1-2

Gia kha wẹẹ, ọtẹn nokhuo ọkpa nọ khian ọmaẹn nẹ, gha muẹn roro, emwi hia nọ ghaa sọyẹnmwẹ ọnrẹn vbe ọ rre igbama. Agharhemiẹn wẹẹ, emwi bun nẹi ghi sẹtin ru nia, ọ ye hia vbene ẹtin ẹnrẹn sẹ vbe ugamwẹ e Jehova. (1 Kọr 15:58) Ẹdẹgbegbe ẹre ọ ya muẹn roro, vbene emwi khian gha ye hẹ vbe Paradais, vbe irẹn vbe emwa rẹn ghaa sọyẹnmwẹ kugbe. Gia vbe kha wẹẹ, ọtẹn nokhuo ọkpa ya yerre, emwi ne ọtẹn ọvbehe ru irẹn re nọ dae sẹ ugboloko. Sokpan ọ na ghi hia nọ rhie ekhọe hin emwi nọ sunu nii rre, nọ yabọ ọtẹn nii. (Kọl 3:13) Ọtẹn nokpia ọkpa vbe ya yerre, abakuru eso nọ ru vbe ẹghẹ nọ gberra, sokpan, nọ gha te ya gha mu ọni roro, ọ na ya emwi nọ ka sunu nii waan ne egbe. (Psm 51:10) De vbene igiemwi eha na ya khọ egbe hẹ? Etẹn eha na, ye yerre emwi nọ sunu vbe ẹghẹ nọ gberra, sokpan, iran ma wa rhie aro tua ẹre. Nọghayayerriọ, iran keghi rhie aro tua “odaro.” Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima “gha ghee odaro”? Ọmwa i sẹtin gha khian ghee odaro, vbene ọ na gbe aro ghee iyeke vbe ẹghẹ hia. Erriọ vbe ye, ma i khian sẹtin musọe vbe ugamwẹ e Jehova, deghẹ ima na wa gha rhie aro tua emwi nọ sunu vbe ẹghẹ nọ gberra.​—Luk 9:62. w20.11 24 ¶1-3

Vbe ẹghẹ ne Golaiat ne olẹtin ya bẹghe Devid, ọ na gha yae gbogiẹ, rhunmwuda vbe aro ọre, ovbi amimi nẹi sẹtin ru emwi rhọkpa ẹre Devid ghaa khin. A gha gele wẹẹ na ghee ẹre, arhuanran ẹre Golaiat ghaa khin, emwi hia na ya khọn okuo vbe gha gue ẹre, erriọ vbe ya fiẹnro okuo na khọn. Sokpan nọ ne Devid, ovbi ọvbokhan kherhe nọ ma rẹn vbene a ya khọn okuo hẹ ghaa nọ, ọ ma vbe viọ emwi igbinna rhọkpa mwẹ. Vbọrhirhighayehẹ, e Devid ma gi ohan muẹn, ọ kegha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha gbinna ne irẹn. Gele gele, e Jehova keghi ru iyobọ nẹẹn ya khọnmiotọ yan e Golaiat. (1 Sam 17:​41-45, 50) Ọ ghaa mwẹ isievẹn ọvbehe ne Devid werriẹ aro daa nọ gha te gbe orhiọn ye ọre iwu. Ekhọe hia ẹre Devid ya ga e Sọl zẹvbe ọba ne Jehova hannọ zẹ. Ọba e Sọl te ka gha ya aro nọ ghaan ghee Devid. Sokpan vbene ẹghẹ ya khian, itengbemu ma ghi gi e Sọl bẹghe odẹ, ọ na suẹn gha gbọvo e Devid. Ọ ma ghi gha ya obọ esi muẹn, uhiẹn, ọ na kue gha hoo nọ gbe ẹre rua. (1 Sam 18:​6-9, 29; 19:​9-11) Agharhemiẹn wẹẹ, Ọba e Sọl ma gha ya obọ esi mu e Devid, e Devid na ye gha rhie ọghọ nẹẹn zẹvbe ọba ne Jehova hannọ zẹ. (1 Sam 24:6) E Devid keghi mu ẹtin yan e Jehova, ọ na gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha rhie ẹtin ne irẹn ya la isievẹn na gberra.​—Psm 18:1. w20.07 17 ¶11-13

Emwi nibun ne ẹmwẹ akhasẹ na tae vbekpa ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ mwẹ amusẹ nẹ. Ọna keghi rhie ilẹkẹtin ne ima wẹẹ, ni ghi dekẹ vbe ẹmwẹ akhasẹ na gha vbe mwẹ amusẹ. Ne ima mieke na rẹn otọ ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl uhunmwu ẹnrẹn 11, ọ khẹke ne ima kọe ye ekhọe wẹẹ, avbe arriọba ni khaevbisẹ vbe otọ ẹvbo ne eguọmwadia e Jehova nibun ye, ra avbe arriọba ni werriẹ aro nọ khọọ daa eguọmwadia e Jehova ẹre ẹmwẹ akhasẹ na dekaẹn. Ibozẹghẹ ẹre eguọmwadia e Jehova ni rre agbọn na khin, vbe a gha ya iran gie ọkhọngborrie emwa ni rre uhunmwu otagbọn na. Sokpan, vbọ ghi zẹe ne avbe arriọba na werriẹ aro nọ khọọ daa iran? Rhunmwuda, Esu kevbe agbọn nọ kha yan keghi hoo ne iran ya emwa hia ni ga e Jehova kevbe ni lele Jesu, khian otọ nọ gbẹvbi. (Gẹn 3:15; Arhie 11:7; 12:17) Emwi ọvbehe nọ khẹke ne ima kọ ye orhiọn ọre wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl na gua ẹmwẹ akhasẹ nikẹre ni rre Baibol ro. Rhunmwuda ọni, ma ghaa hoo ne ima rẹn otọ ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl, ọ khẹke ne ima yae taa ẹmwẹ akhasẹ nikẹre ni rre uwu e Baibol. w20.05 2 ¶1-2

Iziro ughughan ẹre emwa mwẹ, vbe nọ dekaẹn emwi nọ sunu daa ọmwa vbe a gha wu nẹ. De emwi ne Baibol tae vbekpa ọna? Emwa sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, ai khian sẹtin huẹn emwa ni wulo kpaegbe, rhunmwuda egbe iran kẹkua nẹ. Sokpan deghẹ Osanobua sẹtin yi agbọn vbe ẹrinmwi vbe ẹghẹ ne emwi rhọkpa ma na gha rrọọ, na do huẹn ọmwa nọ wu kpaegbe, na vbe rhie egbe ọgbọn nẹẹn, ẹre ọ khian ghi gha lọghọ ọre ra? (Gẹn 1:1; 2:7) Ukọ e Pọl keghi loo igiemwi nọ ya ima rẹn wẹẹ, Osanobua gha khian huẹn ọmwa nọ wu kpaegbe, ọ gha sẹtin rhie egbe ọgbọn nẹẹn. Ọ na ya “ikpẹ ọka” ru igiemwi. Ikpẹ ọka na kọe gha zọọ nẹ, ẹi re ikpẹ na ya kọ nii, ẹre a khian ghi gha bẹghe. Te Pọl loo igiemwi na, nọ ya gi ima rẹn wẹẹ, Ayi nọ yi emwi hia gha sẹtin rhie egbe ọgbọn ne emwa nọ khian huẹn kpaegbe, “zẹ vbene ọ hoo.” E Pọl vbe kha wẹẹ, “egbe ẹrinmwi rrọọ, egbe agbọn na vbe rrọọ.” Vbọ ya ọna kha? Ọna rhiema wẹẹ, egbe ọghe emwa nagbọn lughaẹn ne egbe ọghe emwa orhiọn ni rre ẹrinmwi, vbe na ghee avbe odibosa.​—1 Kọr 15:​36-41. w20.12 9-10 ¶7-9

Ai miẹn ọmwa nẹi hoo ne ẹkun sẹ ọre otọ. Sokpan ugbẹnso, emwi eso keghi kpokpo ima vbe orhiọn. Rhunmwuda ọni, ma sẹtin gha nọ egbe ọta ne Ọba e Devid nọ e Jehova vbe ako Evbagbẹn Nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ ke ladian. Emwi eso rrọọ nọ ya ima si osi, ne ima i sẹtin sọfurre yi. Vbe igiemwi, ma i sẹtin ru ẹre, ne igho evbare, igho ukpọn ra igho owa ghẹ ghi khian aghanghan. Ẹghẹ hia ẹre ima ya werriẹ aro daa edanmwẹ ọghe uyinmwẹ alamoghẹ ra na gha fi ibeleku vbe isiwinna ra owebe; ma i khian sẹtin ru ẹre ne edanmwẹ vberriọ ghẹ rre. Ma i khian vbe sẹtin da obọ re yi, uyinmwẹ ọkhọ nọ sunu vbe ẹdogbo ne ima ye. Evbọzẹe ne ima na werriẹ aro daa avbe isievẹn na ọre wẹẹ, emwa i ya ilele ọghe Baibol ru emwi vbe agbọn ne ima sẹ fi na. Deba ọni, Esu nọ re ọmwa nọ kha yan agbọn na, rẹnrẹn wẹẹ, “orhikhan agbọn” na gha sẹtin mu idobo ye emwa egbe, ne iran ghẹ ga e Jehova. (Mat 13:22; 1 Jọn 5:19) Ẹi khabe ne agbọn na, na vuọn ne emwi ughughan nọ si osi ye emwa egbe! w21.01 2 ¶1, 3

Ukọ e Jọn keghi rhie ibude ne ima, ne ima ghẹ gha khẹko etẹn ima. Ma ghaa khẹko iran, Esu sẹtin la evba la ima egbe. (1 Jọn 2:11) Ọna ọre emwi nọ sunu vbọ ghi bu ufomwẹ orre nokaro. Esu kegha hia vbe odẹ ke odẹ nọ ya etẹn gha khẹko egbe, ne ighaegbe mieke na gha rre uwu ẹkpo iran. Vbe ẹghẹ ne Jọn ya gbẹn elẹta ọghẹe, emwa eso ne Esu ghaa loo ghaa rre uwu iko. Vbe igiemwi, e Diotrẹfis kegha si ighaegbe vbe iko ọkpa nọ ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii. (3 Jọn 9, 10) Ọ ma gha rhie ọghọ ne ediọn ne ẹbu nọ su ghaa gie yo iko. Ọ gha miẹn etẹn ni ya obọ esi mu emwa ne irẹn khẹko ẹre, ọ ghi hia nọ khulo etẹn vbenian hin iko rre. Erriọ itengbemu ghi sẹ! Esu vbe hia nọ si ighaegbe ye uwu ẹkpo emwa Osanobua vbe ẹdẹnẹrẹ. Wa ghẹ gi ima kie ẹkpotọ nẹẹn hiehie. w21.01 11 ¶14

Vbe ẹghẹ na ya khọn Okuo Ọgbagbọn Nokaro, arriọba e Germany kevbe arriọba e Britain kegha kpokpo eguọmwadia Osanobua ni ma deba iran khọn okuo. Arriọba e United States na vbe munọ etẹn ni ghaa mu asanikaro vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ye eghan. Ọna keghi yae mwẹ amusẹ, ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Arhie Maan 11:​7-10. Vbe iyeke ukpo 1930, katekate vbe ẹghẹ na ya gha khọn Okuo Ọgbagbọn Nogieva, ọba ọghe okuọ ma gi egbe rọkhọ eguọmwadia Osanobua. Vbe ẹghẹ ne otu na tie ẹre Nazi ghi ya suẹn gha khaevbisẹ vbe Germany, e Hitler kevbe ikpayẹ ọre keghi mu awua ye iwinna ugamwẹ ọghe eguọmwadia Osanobua. Eguọmwadia e Jehova ne iran gbele vbe ẹghẹ nii gha sẹ odẹ 1,500, iran na vbe viọ etẹn ni sẹ arriaisẹn nibun ye agọ irrioya. Akhasẹ ighẹ e Daniẹl ka ta ena yotọ nẹ. Ọba ọghe okuọ keghi “ru awua vbuwe Ọgua Osa,” ọ na “dobọ izọese ẹdẹgbegbe yi.” Odẹ nọ ya ru ọna, ọre nọ na mu awua ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. (Dan 11:30b, 31a) Hitler nọ ghaa re ọka arriọba ọghe Germany vbe ẹghẹ nii keghi yan wẹẹ, te irẹn khian ya eguọmwadia e Jehova ni rre Germany khian otọ nọ gbẹvbi. w20.05 6 ¶12-13

Ma ghaa mwẹ agiẹngiẹn daa egbe, osuan i khian gha rre uwu iko. Yerre wẹẹ, e Jonatan ma gha gu e Devid suan, nọ gha ghee ẹre wẹẹ, te ọ khian do miẹn irẹn ukpo ọba. Igiemwi esi, ẹre ọna wa khin ne ima. (1 Sam 20:42) Ghẹ gha gbọvo etẹn rhunmwuda wẹẹ ọ mwẹ emwi eso ne iran sẹtin ru, ne uwẹ i sẹtin ru, sokpan gha mwẹ imuegberriotọ, ne u ghẹ gha roro ẹre wẹẹ, “wẹ maan sẹ ọmwa ọvbehe.” (Fil 2:3) Kọe ye ekhọe wẹẹ, ai miẹn ọmwa nẹi mwẹ esa nọ ye vbuwe iko. Ma ghaa mu egbe rriotọ, ma ghi sẹtin rhie aro tua eke ne etẹn ima na hia, ma ghi vbe gha hoo ne ima ya egbe taa iran. (1 Kọr 12:​21-25) Ma ghaa mwẹ agiẹngiẹn daa etẹn, ọ ghi gua ima kpa ya gha rhie ifuẹko ne iran, vbe iran ghaa rre uwu ibavbaro. Akugbe ghi gha rre uwu iko sayọ. Ma ghi vbe gha rhie ẹre ma wẹẹ, erhuanegbe Jesu ẹre ima gele khin; ọna rre usun emwi nọ si emwa ni mwẹ ekhọe ata la odẹ ẹmwata na. Sẹ ehia, agiẹngiẹn ne ima mwẹ keghi rhie uyi gie Jehova, nọ re “Erha ne ọ mwẹ itohan kevbe Osanobua ne iyobọ hia ke obọ ẹre rre.”​—2 Kọr 1:3. w21.01 24 ¶14; 25 ¶16

Vbe ẹdẹnẹrẹ, emwa eso keghi ghee ima sila sila, iran ya ima gbogiẹ, iran vbe ghee ima zẹvbe emwa ni ma rẹn emwi rhọkpa kevbe emwa ni ye vburriẹ vburriẹ. Vbọzẹe? Rhunmwuda, uyinmwẹ ọghe ima lughaẹn ne ọghe emwa ni rre uwu agbọn. Ma keghi hia ne ima gha mu egbe rriotọ kevbe ne ima gha lele uhi. Sokpan, emwa ni tọn egbe mu kevbe ni yin uyinmwẹ isọtẹ, ẹre emwa nagbọn mobọ rhie ọghọ na. Deba ọni, ma i mwẹ obọ vbe emwamwa otu azẹ, ma i vbe deba ivbiyokuo vbe ẹvbo ne ima ye. Rhunmwuda ne ima i na gua agbọn ru agbọn, iran i ka ima yọ. (Rom 12:2) Agharhemiẹn wẹẹ, emwa nagbọn ghee ima sila sila, te Jehova ye loo ima ya winna iwinna ne kpataki nibun. Ke na ya bu agbọn tua agbọn gha dee, ẹghẹ ne ima ye na, ẹre iwinna ikporhu iyẹn nọ maan he ya mu otọ sẹ. Ma ẹre Jehova loo ya winna iwinna na. Vbe ẹdẹnẹrẹ, vbe uhunmwu otagbọn hia, ebe iyẹn ọghomwa ọre ebe na ghi zedu ẹre sẹ, kevbe ebe nọ ghi vẹwa sẹ. Ma vbe loo e Baibol ya ru iyobọ ne ẹbo emwa nibun, ne arrọọ ọghe iran mieke na gha mwẹ evbọ demu. Ẹtin e Jehova ẹre ima ya sẹtin ru ena hia. Ma kpọnmwẹ e Jehova nọ na loo ima ya ru avbe iwinna ne kpataki na, agharhemiẹn wẹẹ, emwa nagbọn i ka ima yọ. w20.07 15 ¶5-6

Te Jesu wa gbe uhunmwu kotọ ne Jehova, sokpan ẹi re rhunmwuda wẹẹ ọ ma fiẹnro ra ẹi mwẹ ẹwaẹn. A gha wẹẹ na ghee ẹre, ọmwa nẹi mwẹ ẹwaẹn i khian sẹtin gha maa emwa emwi vbe odẹ ne khuẹrhẹ ne Jesu ya gha maa emwa emwi. (Jọn 7:​45, 46) Uhiẹn, e Jehova keghi kie ẹkpotọ ne Jesu ya deba re winna vbe ẹghẹ ne Jehova ya gha yi emwi hia ni rre agbọn vbe ẹrinmwi, rhunmwuda ọ rẹnrẹn wẹẹ Jesu gha sẹtin ru ẹre. (Itan 8:30; Hib 1:​2-4) Vbe Jesu ghi rhiọ kpaegbe nẹ, e Jehova keghi rhie asẹ nẹẹn, nọ gha mwẹ ọdakha yan ‘emwi hia ni rre ẹrinmwi kevbe agbọn.’ (Mat 28:18) Agharhemiẹn wẹẹ Jesu kakabọ mwẹ ẹwaẹn, te ọ ye gualọ adia vbe obọ e Jehova. Vbọzẹe? Rhunmwuda, ọ hoẹmwẹ Erhae. Ọ khẹke ne avbe ọdọ kọ ọna ye ekhọe wẹẹ, ne Jehova na wẹẹ ne ikhuo gha gbe uhunmwu kotọ ne ọdafẹn iran ma rhie ma wẹẹ, ikpia hiunsi sẹ ikhuo. Ne Jehova na zẹ ikhuo ba emwa ni khian deba e Jesu kha, so igiẹ ye ọna. (Gal 3:​26-29) E Jehova keghi rhie asẹ ne Jesu rhunmwuda, ọ rẹnrẹn wẹẹ Jesu i khian ya ekhue mu irẹn. Erriọ vbe nọ, ọdọ esi keghi rhie asẹ ne ọvbokhan rẹn ya gha ru emwi eso. w21.02 11 ¶13-14

Te Ẹmwẹ Osanobua yevbe ughegbe, nọ ru iyobọ ne ima ya rẹn ako nọ khẹke ne ima winna yan, kevbe vbene ima khian ya winna yan rẹn hẹ. (Jems 1:​23-25) Vbe igiemwi, deghẹ ọmwa ne ohu rherhe mu ẹre ima khin, ma gha tie ako eso vbe Baibol, ma sẹtin do bẹghe ẹre wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha gbe ibiẹ rrie. E Jehova gha sẹtin ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ ekhọe ọmẹhẹ vbe emwi eso gha ya ohu mu ima ra emwa gha ru emwi nọ sọnnọ ima. Ẹghẹ nii, ma ghi sẹtin mu ukpa mu uwerhẹn ghee emwi nọ sunu, ma ghi vbe sẹtin ru azẹ nọ khẹke. (Jems 3:13) U miẹn vbene ọ ru ekpataki hẹ ne ima kakabọ rẹn e Baibol! Ugbẹnso, abakuru ne ima ru gha ghi zẹ ẹbe nẹ, ẹre aro na do gha gbannọ ima, ẹghẹ nii, ma ghi do yae waan ne egbe. Te ọ khẹke ne ima gha ya egbe taa igiemwi esi ọghe emwa ọvbehe, ma ghi vbe ya abakuru ọghe emwa ọvbehe waan ne egbe. Ọna ẹre ọ zẹe ne Jems na rhie igiọdu ne ima, ne ima gha ya egbe taa igiemwi esi ọghe emwa ne okha ọghe iran rre Baibol, emwa vbe na ghee Ebraham, Rehab, Job, kevbe Ẹlaija. (Jems 2:​21-26; 5:​10, 11, 17, 18) Te eguọmwadia e Jehova na, wa zin egbe edanmwẹ nọ gha te ya iran khian nẹi ghi sọyẹnmwẹ. Igiemwi ọghe iran ya ima rẹn wẹẹ, e Jehova gha vbe ru iyobọ ne ima ya sẹtin zin egbe edanmwẹ ne ima rhirhi werriẹ aro daa. w21.02 29-30 ¶12-13

Ọtẹn nọ ya e Baibol maa ọmwa emwi, ẹre ọ bi yọ re egbe, nọ ru iyobọ ne ọmwa nọ maa re emwi ya rẹn otọ emwi ne Baibol khare. Ọtẹn gha wẹẹ ne u deba irẹn ya gu ọmwa ruẹ emwi, gha mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe wẹẹ, te u khian ru iyobọ ne ọtẹn nii. (Asan 4:​9, 10) De vbene u khian ya sẹtin ru iyobọ ne ọtẹn nii hẹ, ne iruẹmwi e Baibol nii mieke na biẹ ọmọ esi? Mu egbe iruẹmwi nii yotọ. U ghi wẹẹ ne ọtẹn nii tama ruẹ vbekpae ọmwa nọ khian ya gu ruẹ emwi. U sẹtin nọ rẹn wẹẹ: “De emwi eso ne u rẹnrẹn vbekpa ẹre? De ako ne uwa khian ziro yan? De uhunmwu ẹmwẹ ne u gha hoo ne u rhie ladian vbe ako nii? De emwi eso ne u gha hoo ne I ru, ra ne u gha hoo ne I ta, vbe I gha sẹ evba? Emwi eso rrọọ ne I gha ru, ra ne I gha ta, nọ gha sọnnọ ẹnrẹn ra? De emwi nọ gha ru iyobọ nẹẹn ya gha mwẹ alaghodaro?” Vbene ẹmwata, ẹi re emwi hia ẹre ọtẹn nii khian tama ruẹ vbekpae ọmwa nọ gu ruẹ e Baibol, sokpan emwi nọ rhirhi tama ruẹ vbekpa re, gha ya ruẹ rẹn vbene u khian ya ru iyobọ ne ọmwa nii hẹ. Ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Joy, nọ re arọndẹ na gie yo isi, khare wẹẹ: “I gha gu iran ziro vbenian, ọ keghi ru iyobọ ne iran ya rẹn, vbene iran khian ya ru iyobọ ne ọmwa ne I gu ruẹ e Baibol.” w21.03 9 ¶5-6

Ugbẹnso, emwi nọ ya agbọn na khẹko ima ọre wẹẹ, ilele ọghe Osanobua ẹre ima ya ru emwi. Ma i mwẹ obọ vbe uyinmwẹ dan ne emwa nagbọn na mwẹ obọ. Vbe igiemwi, uyinmwẹ nọ kẹkẹ ne Ivbi e Sodọm kevbe Gomorra ghaa yin nọ ya e Jehova fuẹn iran rua, ẹre emwa nagbọn ghi na fuẹn! (Jud 7) Te iran ghi kue ghee ẹre zẹvbe emwi nọ ma de emwi nọ rhiae. Rhunmwuda ne ima na ya ilele ni rre Baibol ru emwi, emwa nibun keghi ya ima gbogiẹ, iran keghi kha wẹẹ, ọghe ima tua gbe! (1 Pit 4:​3, 4) Vbọ khian ru iyobọ ne ima ya sẹtin zin egbe, vbe emwa ghaa khẹko ima kevbe iran ghaa ya unu kpamisikan ku ima? Ọ khẹke ne ima gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe wẹẹ, e Jehova gha ru iyobọ ne ima. Te amuẹtinyan ọghe ima yevbe asa nọ gbogba ga ima, ne “avbe ifẹnmwẹ erhẹn ne ọka ẹrhia nii filo” ghẹ mieke na kuan ima. (Ẹfis 6:16) Sokpan ẹi re amuẹtinyan ọkpa ẹre ọ khian ru iyobọ ne ima, ọ vbe khẹke ne ima gha mwẹ ahoẹmwọmwa. Vbọzẹe? Rhunmwuda “egbe i kaẹn” ọmwa nọ mwẹ ahoẹmwọmwa, ọ vbe zin egbe oya. (1 Kọr 13:​4-7, 13) Ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne Jehova, etẹn ne ima gba ga, kevbe eghian ima, gha ru iyobọ ne ima ya sẹtin zin egbe, vbe emwa ghaa khẹko ima. w21.03 21 ¶3-4

Ugbẹnso, ma ghaa hoo ne ima rhie ẹre ma wẹẹ, ma hoẹmwẹ etẹn ima, ọ mwẹ emwi eso nọ ma khẹke ne ima ru. Vbe igiemwi, ọ ma khẹke ne ima rherhe gha mu ohu rhunmwuda ẹmwẹ ne iran ta. Muẹn roro, emwi nọ sunu vbọ ghi bu ẹghẹ ne Jesu khian ya wu. Ọ na tama erhuanegbe ẹre wẹẹ, te ọ khẹke ne iran rri efun ọghe irẹn, ne iran vbe wọn esagiẹn ọghe irẹn, ne iran mieke na gha rrọọ vbe etẹbitẹ. (Jọn 6:​53-57) Ẹmwẹ na keghi kpa iran odin sẹrriọ wẹẹ, erhuanegbe ẹre nibun na sẹrae. Sokpan emwa ni gele hoẹmwẹ e Jesu ma kpa. Iran tobọ iran ma vbe rẹn otọ ẹmwẹ ne Jesu tae; ọ gha kẹ, ọ vbe ru iran ehọ gboo. Vbọrhirhighayehẹ, iran ma gha mu ohu, ne iran gha kha wẹẹ ẹmwẹ ne Jesu tae ma gba. Nọghayayerriọ, iran keghi mu ẹtin yan rẹn, rhunmwuda iran rẹnrẹn wẹẹ, ọmwa nọ ta ẹmwata ẹre nọ. (Jọn 6:​60, 66-69) Erriọ vbe ye, ne ima gha te ya gha rherhe mu ohu rhunmwuda ẹmwẹ ne etẹn ima tae, te ọ khẹke ne ima kie ẹkpotọ ne iran ya zẹ enunu iran.​—Itan 18:13. w21.01 11 ¶13