Meyemé asu kalate bisulan

NGONE ZANGBWALE 5-11

BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | DEUTÉRONOME 11-12

“Avale Yéhôva a yi na bi kañe nye”

it-1 af. 93 ab. 7

Nsisim

E bo Yéhôva ésaé a nsisim ôse. Avale bi maneya yen, “nsisim” ô ne môt émien. Ve bifuse biziñe ya Bible bia jô na bi jeñe Zambe, a bo nye ésaé, a nye’e nye a nlem ôse, a nsisime wongan ôse. (Dt 4:29; 11:13, 18) Deutéronome 6:5 a jô na: “Wo ye nye’e Yéhôva Zambe wôé a nleme wôé ôse, a nsisime wôé ôse, a ngule jôé ése.” Wônaa Yésus ki, éyoñ a maneya jô na e ne mfi na bi kañe Yéhôva a nsisime wongan a ngule jangan ése, a nga kô’ôlane na bia yiane fe kañe nye a ‘nlô wongan ôse.’ (Mc 12:30; Lc 10:27) Môt a ne viane sili na: ‘Nge nsisim ô ne môt émien, amu jé ba lañe mam mese mevo’o ma, a too ke na me tii a môt?’ Mon éve’ane nyi a ne volô na bi tu’a wô’ô jam ete: Bi tame jô na môt a kuan émien (nsisim) be nyô mbok ane ôlo. Ataté éyoñ éte a nto jôme masa wé. Ve e ne kui na a bo te saane masa wé a nlem ôse, nge ke a mbamba nkômbane ya ve nye nleme mvaé. Nde ye bi ne ñhe jô na a bo masa wé ésaé a ngule jé ése, nge ke a nlô wé ôse? (Fombô’ô fe Beép 6:5; Beco 3:22.) Bible a late nsisim a mam mese mevo’o ma asu na Kristen é bo te vuane me nté a bo Yéhôva ésaé. Bi ne ba be Yéhôva, bi ne fe ba be Mone wé, nnye ate a nga ya’ane ntañ asu na a kôté bia. E bo Yéhôva ésaé a “nsisim ôse” a tinane ñhe na bia saane nye ngumba ngumba, teke na éfas éziñe ya be bia ja jemban, ja’ane ébu’a ya nyul, ja’ane ngule jangan, ja’ane nkômbane wongan, bia kañe nye a biôm bite bise, teke li’i jia.​—Fombô’ ô fe Mt 5:28-30; Lc 21:34-36; Beép 6:6-9; Beph 3:19; Beco 3:23, 24.

it-1 af. 231-232 ab. 10

Autel

Yéhôva a nga jô bone b’Israël na be mane bôé b’autel bivuse bezambe ya meyoñ, a ba’é mekône map. (Nk 34:13; Dt 7:5, 6; 12:1-3) A nga jô fe be na be bo te vu fatan ékaña’a meyoñ mete môs éziñ, nge ke di’i bone bap autel yôp avale bôte ya Canaan be mbe be bo’ok. (Dt 12:30, 31; 16:21) Be nji yiane lôñ abui b’autel, autel wua a mbe a yian asu na bone b’Israël be kañe nya Zambe, autel ate a mbe fe a yiane tebe vôme Yéhôva émien a nga top. (Dt 12:2-6, 13, 14, 27; e mbe e boba’an aval afe Babylone; e wôé be nga kôme b’autel 180 fo’o ve asu zambe minga wua wua: Ishtar.) Yéhôva a nga taté jô be na, nné ane ba dañe Jourdain, ba yiane lôñe nye autel mekok (Dt 27:4-8), Josué nnye a mbe a yiane’e lôñ autel ate Nkôl Ébal. (Jos 8:30-32) Mvuse ya valé nda bôte Ruben a Gad a éfase nda bôte Manassé be nga lôñe fe beta autel Jourdain; autel ate a nga ye bôé mbia étom, nte’e na be nga ji’a kate bone b’Israël bevo’o na be nji lôñe nye na ba bo éngana’a, ve asu na be bo be simesa’ane na Yéhôva nnye a ne nya Zambe.​—Jos 22:10-34.

Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe

it-1 1037

Garizim (Nkôl)

Éyoñ bone b’Israël be maneya jian Aï, be nga sulane Nkôle Garizim a Nkôl Ébal avale Moïse a nga jô. Josué nnye a mbe a wulu’u be. Be nga vô’ôlô ane ba lañe be bibotane bise bia yange be nge ba bo Yéhôva mewôk, a biyo’é bise bé tôbane bie nge ba bo nye melo. Nda bôte Siméon, Lévi, Juda, Issacar, Joseph, a Benjamin be nga tele ôsu Nkôle Garizim. Belévite be nga tele mbi’ili a éwolo élat. Wônaa menda me bôte mesamane mevo’o ki me nga tele ôsu Nkôl Ébal. (Dt 11:29, 30; 27:11-13; Jos 8:28-35) Menda me bôte me mbe me tele ôsu Nkôle Garizim me mbe me me’ete éyoñe ma wô’o bibotane be mbe lañe’ afôla ete. Menda me bôte mevo’o ki me mbe me me’ete éyoñe ba lañe biyo’é ôsu Nkôl Ébal. Bôte béziñe ba simesane na be nga lañe bibotan ôsu Nkôle Garizim amu ô mbe étua abeñ a atek, wônaa Nkôl Ébal ki ô mbe ô bili ayet akok, teke vu bidi. Ve Bible a nji jô jôm mfa’a ôte. Bia yeme ve na Josué a nga lañ Atiñe Moïse “ngum ésulane ya Israël  . . .  [ô too], a binga, a ayôme bongô, a mintabe mi nga too nsamba wop.” (Jos 8:35) Môt ase a mbe ngule ya wô’ô mejô me Josué vôm a mbe a tele. Éko éziñ amu évuñulu é mbe é be’e nkobô.​—Fombô’ô fe ÉBAL (MONT).

NGONE ZANGBWALE 12-18

BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | DEUTÉRONOME 13-15

“Atiñ e mbe e liti’i na Yéhôva a wô’ô minzôzoé mintaé”

it-1 af. 648 ab. 5

Ngab awômô

A ne ve ane bone b’Israël be mbe be yiane’e ve ngab awômô éfe. Akusa bo nsôñane ya ngab awômô éte ô nji be ve na be su’u beprêtre, Belévite be mbe fe be nyoñe’e ngab a je. Menda me bôte ya Israël mme me mbe me dañe’e bu’ubane ngab awôm éte éyoñ ma sulan asu mebô’ô ya ayoñ. Éyoñe zene ya Israël é mbe é too môt ôyap, a mbe ve fole ngab awômô ya biôme bié a moné, éyoñ éte a mbe a kele’e moné ate Jérusalem asu na ba nda bôte jé be kôme bu’uban abôk. (Dt 12:4-7, 11, 17, 18; 14:22-27) Wônaa mbu lale a mbu samane ôse, be mbe be bela’ane ngab awômô éte asu na be jalé miñyiane Belévite, mintabe, bobenyui, a minkus.​—Dt 14:28, 29; 26:12.

it-2 af. 843-844

Mbu Sabbat

Be mbe fe be loone mbu Sabbat na “mbu ya njô’ane biôm [hash·shemit·tahʹ].” (Dt 15:9; 31:10) Si é mbe é yiane’ wo’one mbu ôte, be nji be be yiane bé jôm été. (Nk 23:11) Nge mon Israélite a nga kôlé môte jôm, a mbe a yiane vuan ékôla éte mbu njô’ane biôm. A mbe “njô’ane ya biôm amu Yéhôva,” mboon ôte ô mbe ô va’a nye duma. Bôte béziñe ba simesane na mbu ôte, be nji be be tu’a vuane bikôla; ba viane jô na mbu Sabbat, mon Hébreu a nji be a yiane yemete mon Hébreu mfe ékôla, amu ésaé é mbe momo; ve a mbe ngule ya yemete mone bikul jôm a bili nye. (Dt 15:1-3) Sa ke nde befase Bible bese be ba yene mame nalé. Berabbin ba simesane na atiñ ete e mbe e fombô’ô ve minzôzoé. Nge môt a nga zu wo kôlé jôm asu makit, a mbe a yiane’e bulane wo je. Ba jô jô fe na ntete mimbu ôsu, Hillel a nga ve atiñe na, éyoñe bôte ba bo mam bikôla, ba yiane sane mefep ôsu bijôé.​—The Pentateuch and Haftorahs, edited by J. Hertz, London, 1972, af. 811, 812.

it-1 af. 794 ab. 2

Ôlo

Avale bemasa be mbe be yiane’e belane belo. Ôlo ô mbe mon Hébreu ô mbe ô selan a wu ô mbe mone bikul nge ke ntabe. Mone bikul a mbe a tabe ôlo mon Israélite ngum ényiñ, bone bé fe be mbe ve su’ulane veñesane belo be masa wé (Lv 25:44-46), ve bone b’Israël be mbe be yiane’e suu ôlo ô mbe mon Hébreu mbu zangbwale nge ke mbu mefôn. Masa wé a mbe fe a yiane’e belane nye ane mbo ésaé a yiane ma’an. (Nk 21:2; Lv 25:10; Dt 15:12) Nge mon Hébreu a nga kuan émien ane ôlo be mone bikul, a mbe ngule ya beta kôté émien nné ane a bi biôm bi mo, nge ke na ébu’a ya nda bôte jé é mbe ngule ya kôté nye éyoñ ése. Be mbe be tubu’u tañe nkôtan aya? Be mbe be yiane’e lañ abim mimbu e li’iya, ataté môs a kômbô kôtéban, akekui mbu zangbwale, nge ke mbu mefôn. (Lv 25:47-52; Dt 15:12) Masa ôlo ô mbe mon Hébreu a nji be a yiane suu nye minsoé mi mo. (Dt 15:13-15) Nge a nga so a bili minga, masa wé a mbe a yiane’e suu ba minga wé. Ve nge masa wé nnye a nga ve nye minga, minga ate a bone bese a nga biaé, be mbe be yiane’e li’i be masa wé (minga ba jôô nye va a mbe a yiane bo minga ya ayoñ éfe, amu bikul bi nji be bi bili éto fili mbu zangbwale). Avale biyoñ ete, ôlo ô mbe ve tyi’i na wo jibi ben éto fili jé. Éyoñ éte nje ñhe masa wé a mbe a soñetô ébaé nge ke ôlé, a tube nye alo, ndeme ya na é tabe ôlo wé nnôm éto.​—Nk 21:2-6; Dt 15:16, 17.

Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe

w06 1/4 af. 31

Minsili bôte ba sili

E kalate Nkôlan 23:19, Yéhôva a nga jô bone b’Israël na be bo te “yame mone kabate menyañe me nyia été,” jé atiñ ete e ne ye’ele bia?

Bia koon atiñ ete biyoñe bilale Bible. Da volô bia na bi yem avale Yéhôva a yene mam méziñ. Da liti na Zambe a ne mvam a nye’an. Ve da ngôné fe na a fem mam mese me tii a évus ékaña’a.​—Nkôlan 34:26; Deutéronome 14:21.

E yam mon ényaka menyañ me nyia été a luane ki a nta’ane mame Yéhôva éyoñ a nga té tit. Zambe a nga ve binyaka menyañ asu na bone bap be bi jôme ya di, ndembene be yaé mvo’é. Mfase Bible éziñ a jô na môt a mbe a yame’e mone kabat menyañe me nyia, a mbe “a biasé’é élate Zambe a nga bôndé a tele étyi zañe mbiaé ba mone wé.”

Bia wô’ô wô’ô fe na bôte béziñe be mbe be bo’o de melu mvus asu na be loone mveñ. Metum mete me mbe me tii a évus ékaña’a. Nge jam ete e ne été, wônaa atiñ ete e mbe e volô’ô bone b’Israël na be bo te vu mbia metume ya meyoñ me mbe me bôma’ane be, a njete jaba. Atiñ Moïse e mbe e jô’ô bone b’Israël na be sa’ale abo dulu ya meyoñe mete.​—Lévitique 20:23.

Atiñ ete da ye’ele fe bia na Yéhôva a ne Zambe a ne étua mvam. Metiñe mefe me mbe me liti’i na Yéhôva a kamane betit, a na a nji yi na be tyame minta’ane mi mam a nga bôndé éyoñ a téé biôm. Bone bive’ane bi: Be nji be be yiane’e ve tit éziñe metuna’a nge é mbe é ngenane te bo melu zangbwal a nyia wé, be nji be be yiane’e wôé tit ba mone wé môse wua, Yéhôva a mbe fe a kama’ane na môt a vaa ônone dumba a metyi mé nge a bone bé.​—Lévitique 22:27, 28; Deutéronome 22:6, 7.

Da kôme ñhe yené na Atiñe Moïse e nji be njalane ve a bityi a memvinda. Ve e mbe e bili miñye’elane mia volô na môt a bi mbamba ntaban a mefulu ma ve Yéhôva nleme mvaé.​—Besam 19:7-11.

NGONE ZANGBWALE 19-25

BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | DEUTÉRONOME 16-18

“Asu na ô yeme kobô mejô”

it-1 af. 410 ab. 2

Ndim

Atiñe Moïse e mbe e ve’e ébotezel a ndim. Jôm ete nje e mbe e va’a betyi’i mejô abui melep a lat a nkañesane metôm; e mbe fe e liti’i na be nji yiane ve môte mekabe fo’o ve amu ba wô’ô nye éngôngol, nge ke ve nye mekua teke taté vô’ôlô ajô dé, amu mam mete me mbe ve bo na be dimine tyi’i mejô. Éfus éziñe ya atiñe Moïse ja jô na ‘ébote zel ja ve bôte ba yene ndime mis.’ (Nk 23:8) Ji évo’o ja jô na “ébotezel ja ve mise beyeme mame ndim.” (Dt 16:19) E mbe ve kui na ntyi’i mejô a dimine kobô ajô éziñ, to’o a ne atyeñe meyen, fo’o ve amu môte wua ya ba be bili ajô a nga dasé nye jôm. Ve sa ke atôm étam nde e mbe ve vite nleme ntyi’i mejô. Atiñ e mbe e jô’ô na: “Te semé nyôle nzôzoé, nge wumu nyôl éwôlô môt.” (Lv 19:15) Ajô te ntyi’i mejô a nji be a yiane’e ve nzôzoé mekabe fo’o ve amu mise me bôt nge amu a wô’ô wô éngôngol, nge ke ve nkukume môte mekua fo’o ve amu a jô na ô bili biôm bi mo.​—Nk 23:2, 3.

it-2 af. 415 ab. 2

Benombo

Ébaé. Kalate Zambe a dañe belane nombo ébaé bifuse bia fombô nkobane mejô. Be nji be ve kôme bo’olô ajô éziñe nge teke bengaa bebaé. Atiñ e mbe e jô’ô na betyi’i mejô be nji be be yiane’e nyoñe ntyi’an teke na ba taté vô’ôlô bôte bebaé nge belal. Nne fe da bobane nalé akônda den. (Dt 17:6; 19:15; Mt 18:16; 2Bec 13:1; 1Tim 5:19; Beh 10:28) Yéhôva émien a nga semé atiñ ete éyoñ a nga lôme Mone wé na a zu kôté bia. Yésus a nga jô na: “Metiñe menan, e ne fe ntilane na: ‘Mejô bôte bebaé ba kat me ne été.’ Mamien ma kate foé jam, a Tate a nga lôme ma nye’e fe a kate foé jam.”​—Jn 8:17, 18.

it-2 af. 657 ab. 3

Prêtre

Beprêtre be mbe bôte b’ôsu be mbe be yiane’e ye’ele bôt ajô Zambe, be mbe fe be nyoñe’e beta ngabe nkobane mejô ayoñ Israël. Beprêtre be mbe be yiane’e su’u betyi’i mejô ya nlam be too. E mbe fe e kui na, nge ajô éziñe da kate bemvendé, be mbe be kele’e de be beprêtre a betyi’i mejô. (Dt 17:8, 9) Éyoñ e mbe e kui na môt a wu be teke yeme za a te wôé nye, beprêtre be mbe be yiane’e véé mise na bemvendé be kôme fa’a ajô te. (Dt 21:1, 2, 5) Éyoñ aban e mbe e bo’o na fam é buni na minga wé a te bo mejian, be mbe be yiane’e kee minga ate nda Zambe, éyoñ ete prêtre a mbe a yiane’e telé nye ôsu Yéhôva asu na be yemelane nge jame nnôm a jô e ne été. (Nb 5:11-31) Môt ase a mbe a yiane’e semé mintyi’ane mise beprêtre a betyi’i mejô ba nyoñ; môt a mbe a biasé’é mie, a mbe a yiane’e fonos.​—Nb 15:30; Dt 17:10-13.

Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe

it-1 af. 852

Ntyi’an

Be mbe be yiane’e lume môt a seb avale bitom biziñe mekok. Ve avale ntyi’an ete e mbe ve nyoñebane fo’o ve nge bengaa bebaé nge ke belal ba bo’olô na môt ate a te seb étom. (Dt 19:15) Bengaa bete mbe be mbe bôte b’ôsu ba to’é mekok na ba lume môt. (Dt 17:7) Nalé a mbe a liti’i na ba su’u mintyi’ane mi Yéhôva a nlem ôse; mboon ôte ô mbe fe ô kamane na môt a vañe bôte nyô mbo’o ajô.

NGONE ZANGBWALE 26–NGONE MWOMÔ 1

BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | DEUTÉRONOME 19-21

“Ényiñe môt é ne nya dia mise me Zambe”

it-2 af. 892

Metyi

Zambe a nga té môta biname na a bu’uban ényiñ. Môt a mbe a wôé’ nyô mbok a mbe a yiane’e yalan ajô te mise me Yéhôva. Mejô mé ma ma kôme de bo’olô, Zambe a nga jô Caïn na: “Tyiñe metyi me monyoñ ja so si été é loone ma.” (Met 4:10) Ve sa ke môt a kuli metyi étame nnye a ne ñwôé bôte mise me Zambe. Môt ase a yi monyañ awu amu a feme nye, nge ndamane nye éyôlé a telé nye minju’u été, a ne fe ve ñwôé bôte mise me Zambe.​—Lv 19:16; Dt 19:18-21; 1Jn 3:15.

Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe

it-2 af. 1106 ab. 1

Aba mejô

Aba mejô é mbe é tele mbé ya tison. (Dt 16:18; 21:19; 22:15, 24; 25:7; Ru 4:1) Be mbe be kobô’ô mejô nseñe zañ, anyiine ya tison. Bôte be mbe fe be sula’ane vôm ate na ba zu vô’ôlô ane ba lañ atiñ. (Néh 8:1-3) Mbé ya tison, e mbe tyi’ibi ya yene bôte be ne bo’olô ajô éziñ, ane ajô mesi akeke, amu bôte be mbe be so’o be kele’e tison ngume môs. E mbe fe tyi’ibi éyoñ éte na betyi’i mejô be kobô mejô zôsôô, amu be mbe be bo’o de abui bôt e lôô. Bi ne simesane na be nga kôme betyi’i mejô mbamba mon ébem fefele mbé ya tison na nde be kobô mejô valé. (Job 29:7) Samuel a mbe a bôma’ane bitisone ya Béthel, Gilgal, a Mizpah asu na a “tyi’i Israël mejô;” a mbe fe a tyi’i mejô Rama, vôm a mbe a too.​—1Sa 7:16, 17.

NGONE MWOMÔ 2-8

BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | DEUTÉRONOME 22-23

“Atiñ e mbe e liti’i na Yéhôva a nyoñe ngab a betit”

it-1 af. 868

Mbe’e

Melu mvus, bijakas bi mbe bi be’e bôte mimbe’e. Jé mon Israélite a mbe a yiane’e bo éyoñ a koon éjakase môt a feme nye é jô’ô si étom adite mbe’e? A nji be a yiane’ lôt, a mbe a yiane volô monyañe na a beta bete éjakase jé. (Nk 23:5) Éfia mbe’e é tii a biôm bise tit é mbe é yiane’ be’e. Kalate Bejôô bôt baa a kobô ajô abim mete’e bemulet bebaé be mbe ngule ya be’e ​—2Bb 5:17.

it-1 af. 635 ab. 2

Deutéronome

Kalate Deutéronome fe a liti na Yéhôva a mbe a nyane betit. Bone b’Israël be nji be be yiane’e bi ônone dumba jé été, asu na ô bo te wu éngôngol amu wo kate kamane bone bé. Be mbe ve nyoñe bon, be li’i nyia, asu na a bo ngule ya beta tye’e metyi mefe. (Dt 22:6, 7) Bebé mefup be nji be be yiane’e tiñeti nnôm ényaka a éjakas a bo na be saé nsamba. (22:10) Be nji be be yiane’ ka’ate nnôm ényaka anyu éyoñ a fite fes na a vaa je bikô’ôla. Amu jé? Asu na a bo te wô’ô zaé a too ke na a bili fese ya di.​—25:4.

w03 15/10 af. 32 ab. 1-2

Te mia bo avale bilat e ne te yian

NGA mi lôô na nnôm ényaka a chameau bia yene fôtô ba ju’ a ésaé? Amu jé? Amu éboñete ja late be é ne asu betit be bili abime ngule da. Zambe a nga ve bone b’Israël atiñe di amu a nji yi na be tibili betit: “Wo ye bo te senane si ô late’e nnôm ényaka a éjakas nsamba wua.” (Deutéronome 22:10) Nalé a tinane fe na be nji be be yiane’ late chameau a nnôm ényaka.

Abui bebé mefup é nji be é bo’o avale bilat ete. Ve éyoñe be nji be be bili binyaka bibaé, be mbe be late’e betit bebaé befe, to’o ba selan. A ne ve ane nne mbé mefup ya ntete mimbu 19 bia yene fôtô a nga bo nalé. Mbôle betite bé be nji bo abime da, nyi ja dañ atek ja saé ki jôm, mbe’e ôse ô bete bitule bi nyi a dañe ngul.

Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe

it-1 af. 629-630

Ékôla

Ba kobô ajô ékôla éyoñe môt a bili nyô mbo’o mvôla. Melu mvus bone b’Israël be mbe be nyoñe’e bikôla éyoñe be tele minjuk. Môt a mbe a sili’i ékôla a mbe éngôngol amu a mbe a veñesan ôlo. (Min 22:7) Jôm ete nje Yéhôva a nga jô bone b’Israël na be mvamane minzôzoé, a na be bo teke sili nsenge éyoñe ba kôlé mie moné. (Nk 22:25; Dt 15:7, 8; Bs 37:26; 112:5) Ve be mbe ve sili bikule nsenge. (Dt 23:20) Beyeme mam ba fas ényiñe Bejuif ya melu mete ba simesane na, bone b’Israël be mbe ve sili nsenge éyoñe môt a nyoñ ékôla na a bo makit, sa ke éyoñ a zu be yene na a tele minju’ été. Abui bikul e nji be é too Israël, be mbe be za’a za’a ve asu éwônga. Ajô te e nji be abé na môt a sili be nsenge, amu bebiene fe be mbe be sili’i nsenge éyoñ ba kôlé môte jôm.

NGONE MWOMÔ 9-15

BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | DEUTÉRONOME 24-26

“Atiñ e mbe e liti’i na Yéhôva a nyane binga”

it-1 af. 874 ab. 4

Minga

Ja’a metiñe bezimbi me mbe me liti’i na Zambe a nyane befam a binga avale da; mone bezimbi a mbe a ndeme luk a mbe a yiane bo mbu wua teke ke bita. Jam ete e mbe e va’a mimfefé beluk fane ya biaé mon, mon ate ki a mbe ve volô nyia nlem nge nnôm a ke wu bita.​—Dt 20:7; 24:5.

it-1 af. 994 ab. 8

Ntô’ane bidi

Nta’ane mam ôte ô mbe ô tindi’i bon b’Israël na be bo akap, a tabe ndi a bibotane bi Yéhôva. Ve ô nji be ô yiane tindi minzôzoé na mi mbo minleles. Nta’ane mam ôte wo bo na bi tu’a wô’ô mejô me David ma: “Me nji yene môt a ne zôsôô a liki’i, nge yene mvoñe bôte jé é jaké’é bidi.” (Bs 37:25) E nji be e yiane’e na minzôzoé a bone bap be ke ba ja’é bôte bidi nlame nlam; be mbe be yiane’ tôñe minta’ane mi mam mise Atiñ e nga nyoñe mfa’a wop, a ve ngule na be saé a mo map.

w11 1/3 af. 23

Ye wo too ô yemek?

Melu mvus, éyoñe môt a mbe a wo’o Israël teke li’i monafam, monyañ a mbe a yiane’ lu’u nkuse wé asu ya na mvoñe jé é bo te jañ. (Metata’a 38:8) Minga a mbe a li’i nkus aval ete a nji be a yiane’e ke alu’u nda bôt éfe. Ve e mbe fe ve kui na bobejañe be nnôme wé ôsu be’efe be mane wu. Jé be mbe be bo’o avale biyoñ ete? Môte mfe ya nda bôt a mbe ve nyoñe nkus to’o ba môt a nga wu be nji be bobenyañe ya abume da. (Deutéronome 25:5, 6) Nde Boaz a nga bo nalé.​—Ruth 1:3, 4; 2:19, 20; 4:1-6.

Jam ete e mbe fe e boba’ane melu me Yésus. Amu jé bia jô nalé? Besadducéen ba laane Yésus avale nlañ ete kalate Marc 12:20-22. Flavius Josèphe, ñyeme mame ya ntete mimbu ôsu, a jô na nta’ane mam ôte ô mbe ô volô’ô na élik a éyôlé môt bi bo teke jañ, a na bi li’i nda bôt été. Nta’ane mam ôte ô mbe fe mfi asu minga a li’i nkus, amu melu mete be nji be be va’a minga éli’i nnôme wé. Ve éyoñe monyañe nnôm a mbe a va’a nye mon, be mbe be va’a mon ate éli’i ésaa.

Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe

it-1 af. 657 ab. 5

Ntyaman aluk

Kalate nsuan. Éyoñ môt a yen ane befam be mbe be tibili’i binga éyoñ éte, a ne simesane na atiñ e mbe e va’a be mame tyi’ibi nde momo. A nji be mon ajô na fam é tyam aluk. Nnôm a mbe a yiane’e taté tili minga ngume kalate, “a ve nye nye mo, a suu nye a kôlô nda jé.” (Dt 24:1) E ne été na Bible a la’ase ki bia bone be mam bese be mbe be yiane’e boban, ve a ne ve ane fam é mbe é kômbô’ô suu nga, é mbe é yiane’ kaa ke yene bemvendé ya tison, a kate be amu jé a kômbô suu minga wé. Wônaa bemvendé ki be mbe be taté’é tabe si a fas aval avé be ne kôm ajô. Mam mete mese me mbe me nyoñe’e fam abui éyoñ, a nalé a mbe ve bo na a tu’a fas nge da sili na a suu minga wé. Fam é nji be é yiane’e suu ngal tuu-nlôô. Nta’ane mam ôte ô mbe ô te’e môt a kômbô vañe suu minga wé. Ô mbe fe ô kama’ane binga. Bible a kate ki bia jam e mbe ntilane “kalate nsuan.”

NGONE MWOMÔ 16-22

BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | DEUTÉRONOME 27-28

“Bibotane bina bise bia ye zu be wo”

w10 15/12 af. 19 ab. 18

Yéhôva a ne botane wo a zene ya Njôô wé

¹⁸ E vô’ôlô Yéhôva a tinane na bi kôme baa alo éyoñe bia lañe Bible a éyoñe bia di bidi ya nsisim a ve bia. (Mt. 24:45) Ve bia yiane fe bo ba Mone wé mewôk. Yésus a nga jô na: “Sa ke môt ase a jô ma na A Tat, A Tat, nnye a ye ke [Éjôé] ya yôp, ve nyô a bo ane Tate a ne yôp a nye’e.” (Mt. 7:21) E vô’ôlô Yéhôva a tinane fe na bi semé bemvendé a nga telé akônda na be wulu bia​—Beép. 4:8.

w01 15/9 af. 10 ab. 2

Ye bibotane bi Yéhôva bia ye fo’o zu be wo?

² Éfia ya kalate Deutéronome 28:2 be nga kôñelane na “vô’ôlô” é tii a jam môt a bo nté ényiñ. Mbo ésaé Yéhôva a nji yiane vô’ôlô nye ve biyoñ biziñ; nge a kômbô bi bibotane bi Yéhôva, a yiane bo nye mewôk ényiñe jé ya môs ôse. Bebo’o nsôme ya melu mvus mbe be mbe be dañe belane bifia ya nkobô Hébreu be nga kôñelane na “e zu be wo.” Atata’a, bifia bite bi mbe bi tina’ane na “e jimbi wo.”

w10 15/9 af. 7-8 ab. 4

Jeñe’e na ô bi ébotane Yéhôva

⁴ Yéhôva a mbe a yi na bone b’Israël be bo nye avale mewô’ô avé? A nga jô be na a vo’o wô’ô be mvaé nge be nji bo nye ésaé “a mevak.” (Lañe’e Deutéronome 28:45-47.) Bi nji yiane bo Yéhôva mewôk fo’o ve ane ba tindi bia nge ke ane bi tii nkol. Betit a mimbia minsinsim mbe ba bo avale mewô’ ete. (Marc 1:27; Jc. 3:3) Bia yiane bo Yéhôva mewôk amu bia nye’e nye a nlem ôse. Môt a bo avale mewô’ ete a ne mevak, amu émien a ne kôme bo’olô na metiñe me Yéhôva me nji ve’ele bo adit, a na Zambe ‘a ya’ane ba bese ba jeñe nye.’​—Beh. 11:6; 1 Jean 5:3.

Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe

it-1 af. 364

Minné

Atiñ e mbe e kama’ane na môt a sulu minné ya éza si. (Dt 19:14; fombô’ô fe Min 22:28.) E mbe e jô’ô na: “Biyo’é a nyô a vaa ndeme nné si ya môte ba nye be too.” (Dt 27:17) Melu mete, bôte be mbe be nyiñi’i a mesi map. Ajô te, môt a mbe a sulu’u nné ya éza si a mbe a wôse’e monyañe jôme ja volô nye na a nyiñ. Môt a mbe a bo’o avale jam ete a nji be a selane ñwuwup. (Job 24:2) Ve minkôbelé mi mbe mi bo’o de teke wô’ô ôson; kalate Osée a jô na bivete ya Juda bi mbe ane bôte ba sulu minné ya éza mesi.​—Os 5:10.

NGONO MWOMÔ 23-29

BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | DEUTÉRONOME 29-30

“E bo Yéhôva ésaé a nji tu’a bo ayaé”

w09 1/11 af. 31 ab. 2

Yéhôva a ve bia fili ya top

Ye e ne ayaé ya bo mame Zambe a sili bia? Moïse a nga jô na: “Atiñe ma tiñeti wo môse wu e nji dañe bo wo ayaé, nalé fe é nji bo ôyap.” (Éfus 11) Yéhôva a vo’o sili bia jôm bi vo’o bo. Nde fe mam a sili bia me nji bo ndimba. Da sili ki na bi ke koé me “yôp été,” nge ke na bi ke nyoñe me “mañe yat.” (Éfus 12, 13) Bible a kôme liti bia avale bia yiane nyiñ.​—Michée 6:8.

w09 1/11 af. 31 ab. 1

Yéhôva a ve bia fili ya top

Sita éziñ a nga tôban abui minjuk éyoñ a mbe mongô a jô na: “Me wô’ô kôme ko woñe ya bo jame da vindane Yéhôva nlem.” Ye mia buni na a yiane tyelé nleme yôp abim ete? Ye mam me nga kui bia ényiñe me ne kamane bia na bi bo nkômbane Yéhôva? Momo. Yéhôva a nga té bia a fili ya nyoñe mintyi’an, nde biabebiene bia top avale bia belan ényiñe jangan. Ve to’o nalé, a yi na bi nyoñe mbamba mintyi’an. Bible a liti bia avale bi ne bo de. Bi tame zu la’ase mejô me Moïse bia koone me kalate Deutéronome kabetôlô 30.

w09 1/11 af. 31 ab. 4

Yéhôva a ve bia fili ya top

Ye mintyi’ane miangan mia jô fo’o Yéhôva jôm? Ôwé! A nga jô Moïse na a kalane bone b’Israël foé nyi: “Tobe’ ényiñ.” (Éfus 19) Aval avé bi ne tob ényiñ? Moïse a nga ke ôsu a jô’ô na: “Mfa’a ya nye’e Yéhôva Zambe wôé, a [bo nye] mewôk, a kabetane be nye.” (Éfus 20) Nge bia kôme nye’e Yéhôva bia ye bo nye mewô’ô tyi’ibi a kabetane nye to’o bi tele été évé. Nde môt a tob ényiñ aval ete. Môt a bo de a taté bu’ubane mbamba ényiñe den, wônaa melu ma zu, a ye bi mvome ya nyiñe nnôm éto mfefé émo.​—2 Pierre 3:11-13; 1 Jean 5:3.

Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe

it-2 af. 453 ab. 3

Alo

Yéhôva a nga jô bekulu mejô bé na be kate bone b’Israël na melo map me nji bo ntyi’an. (Jr 6:10; Mam 7:51) A mbe ve ane be nga dibe be melo na be bo te ve’ele bo Yéhôva mewôk. Yéhôva nji kui be melo amu a bo de ve asu ba be ne mewôk, ve a jô’é na minkôbelé mi bo te wô’ô mame ya nsisim. (Dt 29:4; Bero 11:8) Nlômane Paul ô nga jô na melu ma zu, bôte béziñe ba ye lume benya mejôô mvus; bôte bete ba ye yi ve na be kate be mam ba kômbô wôk a lôte na be kañete be benya mejôô ya Bible. Jôm ete nje ba ye jibi vô’ôlô bivuse beye’ele. (2Tim 4:3, 4; 1Tim 4:1) E wô’ô fe kui na môt a wô’ô nyi’i melo, e dañedañ éyoñe ba te kate nye mbia foé.​—1Sa 3:11; 2Bb 21:12; Jr 19:3.

NGONE MWOMÔ 30–NGON ÉBULU 5

BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | DEUTÉRONOME 31-32

“Mame bifia ya jia éziñe bia ye’ele bia”

w09 1/5 af. 14 ab. 4

Ye wo wô’ô fo’o atinane ya bifia ya Bible?

Da bo é kui na Bible a ve’e Yéhôva a biôm bi nji bi ényiñ. Bifuse biziñe bia loone nye na “ako’o ya Israël,” nge ke “ôlem.” (2 Samuel 23:3; Besam 18:2; Deutéronome 32:4) Nja ôvé ô ne zañe bifunane bite? Fo’o ve ane ako’o e tele ne bip, teke fô’ôsan, ba be too Yéhôva mebun be ne mbamba asoé, vôme mbia jam a vo’o kui be.

w01 1/10 af. 9 ab. 7

Jeñe’e na ô vu Yéhôva éyoñ wo yañele benyo bon

⁷ Tame simesan abim avé Yéhôva a mbe a nye’e bone b’Israël. Moïse a nga nyoñe mbamba éve’an asu na a ngôné nye’an ôte. A nga jô na: “Aval ane ndôé ja ke ja fô’ô dumba dé, a lebelane bone bé yôp, A nga lamé mefabe mé, A nga nyoñe be, A nga be’e be mefabe mé yôp, Yéhôva étam a nga wulu [Jacob].” (Deutéronome 32:9, 11, 12) Ndôé ja fô’ô dumba dé asu na é ye’ele bon ane ba yele, a babelane mefap asu na a ve be nkômbane ya yôô dumba a yele. Éyoñe mone ndôé a kôlô dumba, nyia a taté na a “lebelane” nye yôp. Nge a yene na mon a ne sotan a ku si, a ji’a ke ka nye a bone mefabe mé. Nde fe Yéhôva a nga bo nalé a ayoñ Israël. A nga ve de Atiñe Moïse. (Besam 78:5-7) Yéhôva a mbe fe a véé mise na mbia jam a bo te kui be.

Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe

w04 15/9 af. 27 ab. 11

Miñye’elane ya kalate Deutéronome

31:12. Bone ba yiane kôme baa alo éyoñe be ne ésulan, asu na be kôme wôk a yé’é.