Meyemé ya Bidima bi mame ya Kalate Zambe asu Kalate bisulan
NGON ÔSU 6-12
BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | METATA’A 1-2
“Avale Yéhôva a nga té ényiñe si va”
(Metata’a 1:3, 4) Ane Zambe a nga jô na, Éfufup é bo’ok: ane éfufup é nga bo. 4 Ane Zambe a nga yen éfufup éte na, é mbe mvaé: ane Zambe a nga kandé éfufup ba dibi.
(Metata’a 1:6) Ane Zambe a nga jô na, Ñyem ô bo’ok zañe mendim, ñwô ôte ô kandé’é mendim a mendim.
(Metata’a 1:9) Ane Zambe a nga jô na, Mendim me ne yôpe si me kô’ane vôme wua, a nkôte si ô yené’é: ane e nga bo nalé.
(Metata’a 1:11) Ane Zambe a nga jô na, Si é kui’ ôbut, bilo’o bi wume fes, a bilé bi wum bibuma avale dap, mbie bi ne fese jap bibuma été, si nyô: ane e nga bo nalé.
it-1-F af. 563
Ntéane biôm
Môs Ôsu, éyoñe Zambe a nga jô na: “Éfufup é bo’ok,” ane éfufup é nga so minkut été, akusa bo éyoñ ete môt a nji be ngule ya yeme vôm éfufup éte ja so. E ne ve ane éfufup éte é nga so ôte’ete’ ôte’etek, jôm éte nje Bible J. W. Watts a jô éfus éte na: “Ane éfufup é nga taté na ja so ôte’ete’ ôte’etek.” (Met 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Zambe a nga kandé éfufup a dibi, nde a nga loone éfufube na Môs, dibi ke na Alu. Nalé a liti na si é mbe é tiñela’an é bôma’ane nlô jôbô asu ya na bevôm béziñ ya si be bo dibi si, éyoñ bevo’o be ne éfufup été.—Met 1:3, 4.
Môse Baa, Zambe a nga bo na ñyem ô bo zañe “mendim a mendim.” Mendim méziñe me nga li’i si va, ve ma ma dañ abui me nga ke yôp, ñyem ô too me zañ. Zambe a nga loone ñyem ôte na Yôp, na a liti nsela’ane a ne zañe ñyem a si, amu Bible a nji jô vôm éziñ na mendim me ne ñyeme yôp ma nambe atété.—Met 1:6-8; lañe’e fe ÉTENDUE.
Môse Lale, Zambe a nga bo étua jam, a nga tôkane mendime ya si vôma wua, ane si bia tibi a mebo é nga yené, nde a nga loone je na Si. Môs ôte fe ñwô a nga bo na beatome be bi ényiñ, nalé a nga bo na ôbut, bilo’o bia wume fes, a bilé bia wume bibuma bi faa; nalé a nji boban atemetem, Zambe émien nnye a nga bo de. Bilok a bilé bi mbe ngule ya fôé jôm ése ya été “avale dé” (mvoñe jé).—Met 1:9-13.
(Metata’a 1:14) Ane Zambe a nga jô na, Bifufup bi bo’ok ñyeme yôp été, bi kandé’é môs ba alu; bi bo’o fe mendem, a mimbu ya bidi, a melu a benya mimbuu.
(Metata’a 1:20) Ane Zambe a nga jô na, Mendim me jaék a bizu’u bi biôm bi vee, nalé fe anon e yele’e si nyô éngengeñ ñyeme yôp été.
(Metata’a 1:24) Ane Zambe a nga jô na, Si é kulu’u biôm bi vee avale dap, biyem, a biôm bi anyi’itan, a betite ya si nyô avale dap: ane e nga bo nalé.
(Metata’a 1:27) Ane Zambe a nga té môt éve’ela’a jé émien, éve’ela’a Zambe nje a nga té nye je; ngale ba nnôm a nga té be.
it-1-F af. 563-564 ab. 7-10
Ntéane biôm
E kalate Metata’a 1:16, Bible a nji belane éfia baraʼ ya nkobô Hébreu nje ja tinane na “e té.” Éfia éfus éte ja belane je é ne ʽasah, nje ja tinane na “e kôm.” Mbôle kalate Metata’a 1:1 a kobô ajô nlô jôbô, ngon a ateté éyoñ a kobô ajô “yôp,” nalé a liti na biôme bite bi nga téban ôsusua na Môse Nyini wo kpwan. Môse Nyini, Zambe a nga “kôme” biôme ya yôbe bite mfa’a ya na bi bo mfi asu si a ñyem. Éyoñ Kalate Zambe a jô na, “Zambe a nga telé bie ñyeme yôp été na, bi faé éfufup si nyô,” nalé a yiane tinane na, ataté môs ôte, biôme bite bi mbe ngule ya yené éyoñ ô tele si, fo’o ve ane bi tyele ñyeme yôp. Nde fe, beta bibe’e bifufube bite bi ne “mendem, a mimbu ya bidi, a melu a benya mimbuu,” nalé a tinane na bi ne ngule ya volô mona môt mimfa’a abui.—Met 1:14.
Môse Tane ñwô Zambe a nga té betit a biôme bia nyi’itane si. Ététéa éziñ é nji tyendé a veñesane biôm bife, Zambe nnye a nga té bizu’u bi biôm bise bi vee. Kalate Zambe a jô na: “Ane Zambe a nga té beta be biôme ya mañ, a jôm ése é vee j’awulu mendim été, mbie bi nga jaé mendim bizuk, avale dap, a ônon ôse ô bili mefap avale dé.” Mbôle Zambe A nga wô’ô bitétéa bié mvaé, nde a nga botane bie, a jô bie na bi “fôé.” Bi mbe ngule ya bo de amu éyoñ a nga té bie, a nga ve bie ngule ya fôé, ététéa ése “avale dé” (mvoñe jé).—Met 1:20-23.
Môse Samane “Zambe a nga té betite ya si nyô [mvoñe jap], a biyem [mvoñe jap], a jôm ése j’awulu si é nyi’itan [mvoñe jé],” biôme bite bi mbe mvaé aval ane bi Zambe a nga taté té.—Met 1:24, 25.
Memane ya ésaé a nga bo môse samane, Zambe a nga té ngum avale ététéa, é mbe é lôte’ bitétéa bivo’o bise, ô vaa ve beange. A mbe môta binam, Zambe a nga té nye éve’ela jé a éfunane jé. Nté Metata’a 1:27 a jô tyi’ibi na Zambe a nga té be “ngale ba nnôm,” kalate Metata’a 2:7-9 nye a liti na Yéhôva Zambe a nga kôme môt a mete’e ya si, a kute nye mvebe ya ényiñe jôé, ane môt a nga bo ététéa é vee; Zambe a nga ve nye mbamba étaba’a, a bidi. Asu na Yéhôva a té môt, a nga belane biôme ya si, mvuse ya valé a nga té minga a éba mvaé Adam. (Met 2:18-25) Fam é nga bo ngule ya fôé ve éyoñe minga a nga téban.—Met 5:1, 2.
Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe
(Metata’a 1:1) Atata’a Zambe a nga té yôp a si.
w15 1/6-F af. 5 ab. 2-3
Ye ñyemane mam ya bôt ô ne mfi asu dôé?
Si a émo minlañ be bili ôkala ôvé?
Beyeme mam ba jô na si é bili mimbu bebé milliard 4, a na bitétéa bise bi tabeya bebé milliard 13 nge 14. Bible a ku évô mfa’a ôte. Teke vôm éziñ Bible a jô na si é mbili ve betoyini mimbu. Éfus ôsu ya Bible ja jô na: “Atata’a Zambe a nga té yôp a si.” (Metata’a 1:1) Mejô mete mme ma tindi beyeme mam na be fas ôkala si a zene ya ñyemane mame wop.
(Metata’a 1:26) Ane Zambe a nga jô na, “Bi tame bo môt éve’ela’a jangan, a funane bia: mbe be nyoñe’ ngule ya jôô kose ya mañ, a anone ya yôp, a biyem, a si nyô ése, a jôm ése j’awulu si nyô é nyi’itan.”
it-2-F af. 16
Yésus Krist
A nji bo nté biôm ane Yéhôva. Zambe ba mone wé be nga saé nsamba éyoñe ya ntéane biôm, ve nalé a nji tinane na nnye fe a ne nté biôm ane Ésa wé. Zambe a nga belane mbamba nsisime wé, ngul a bo je mam na a té biôm. (Met 1:2; Bs 33:6) Mbôle Yéhôva nnye a ne anjeñe ya ényiñ, biôme bise bi vee, bi bi ne ngule ya yen a mis, a bi bi vo’o yen a mis, bise bi ne bitétéa bié. (Bs 36:9) Mone wé a nji be nté biôm ane nye, a mbe mbo ésaé wé, nyô Yéhôva, Nté biôm a nga belane nye na a té biôme bise. Yésus émien a nga jô na Zambe nnye a ne nté biôm avale mimfufube mintilane mia liti.—Mt 19:4-6; lañe’e fe CRÉATION.
Nlañane Kalate Zambe
(Metata’a 1:1-19) Atata’a Zambe a nga té yôp a si. 2 Ane si é mbe ne zametazametan a teke jôm; dibi e mbe édo’o yôp: a Nsisime Zambe ô nga wulu mendime yôp. 3 Ane Zambe a nga jô na, Éfufup é bo’ok: ane éfufup é nga bo. 4 Ane Zambe a nga yen éfufup éte na, é mbe mvaé: ane Zambe a nga kandé éfufup ba dibi. 5 Ane Zambe a nga yôlé éfufupe na, Môs, a yôlé ke dibi na, Alu. Mam me ngô’é a mam me tyé me nga bo, alu da. 6 Ane Zambe a nga jô na, Ñyem ô bo’ok zañe mendim, ñwô ôte ô kandé’é mendim a mendim. 7 Ane Zambe a nga té ñyem, a kandé mendim me mbe ñyeme si, a mendim me mbe ñyeme yôp: ane e nga bo nalé. 8 Ane Zambe a nga yôlé ñyeme na, Yôp. Mam me ngô’é a mam me tyé me nga bo, alu baa. 9 Ane Zambe a nga jô na, Mendim me ne yôpe si me kô’ane vôme wua, a nkôte si ô yené’é: ane e nga bo nalé. 10 Ane Zambe a nga yôlé nkôte si na, Si; a nkôane mendim vôme wua a yôlé ke wô na, Mañ: ane Zambe a nga yene na, e mbe mvaé. 11 Ane Zambe a nga jô na, Si é kui’ ôbut, bilo’o bi wume fes, a bilé bi wum bibuma avale dap, mbie bi ne fese jap bibuma été, si nyô: ane e nga bo nalé. 12 Nalé si é nga kui ôbut, bilo’o bi wume fes avale dap, a bilé bi wum bibuma, mbie bi ne fese jap bibuma été, avale dap: ane Zambe a nga yene na, e mbe mvaé. 13 Mam me ngô’é a mam me tyé me nga bo, alu lale. 14 Ane Zambe a nga jô na, Bifufup bi bo’ok ñyeme yôp été, bi kandé’é môs ba alu; bi bo’o fe mendem, a mimbu ya bidi, a melu a benya mimbuu: 15 mbie bite bi bo’o bifufup ñyeme yôp été, bi faé’ éfufup si nyô: ane e nga bo nalé. 16 Ane Zambe a nga té beta bifufup bite bibaé; ji é ne na, é jôô a môs, ji é too na, é jôô alu: a nga té fe ateté. 17 Ane Zambe a nga telé bie ñyeme yôp été na, bi faé éfufup si nyô,18 bi jôô a môs a jôô fe alu, a bi kandé éfufup a dibi: ane Zambe a nga yene na, e mbe mvaé. 19 Mam me ngô’é a mam me tyé me nga bo, alu nyini.
NGON ÔSU 13-19
BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | METATA’A 3-5
“Beta minjuk minsose mi ôsu mi nga soo mie”
(Metata’a 3:1-5) Betite bese ya fé Yéhôva Zambe a nga té, nyo nje é nga dañe fek. Ane é nga jô minga na, Ye Zambe a nga jô fo’o na, Te diane bibuma ya bilé bise ya afup? 2 Ane minga a nga jô nyo na, Bi ne ngule ya di bibuma ya bilé ya afup: 3 ve ébuma ya élé é ne zañ afup, Zambe a nga jô na, Te diane je, nalé fe te nambane je, mi za wu 4 Ane nyo é nga jô minga na, Mi aye ke tu’a wu: 5 amu Zambe a yeme na, môs mi aye di je, môs ôte mise menan m’aye kuiban, nalé mi aye bo ane Zambe, a yem mvaé a abé.
Ôvañe Yéhôva wo ye jaleban!
9 Satan Diable a nga belane nyo asu ya na, a tindi Ève na a bo Yéhôva melo. (Lane’ Metata’a 3:1-5; Nli. 12:9) Satan a nga liti Ève na, Zambe a nji ve mona môt “ngule ya di bibuma ya bilé” bise bi ne afup. A mbe ve ane a sili nye na: ‘Zambe a jô’é ki mia na mi bo jôm ése mia yi aa?’ Mvuse ya valé a nga laane mbia minsos éyoñ a nga jô na: “Mi aye ke tu’a wu.” Ane a nga jeñe na a liti Ève na e nji bo mfi ya vô’ôlô Zambe éyoñ a nga jô nye na: “Amu Zambe a yeme na môs mi aye di je, môs ôte, mise menan m’aye kuiban.” Satan a mbe a kômbô’ô jô na Yéhôva a kamane be ébuma ya élé, amu a yi na a ba’ale be ndiman été. Satan a nga su’ulane ve éfu’u ngaka’a: “Mi aye bo ane Zambe, a yem mvaé a abé.”
(Metata’a 3:6) Éyoñ minga a nga yene na, ébuma élé éte é mbe bidi, é mbe fe abeñe mis, [...] a nga faté ébuma ya été, a di; ane a nga ve fe je nnôme wé [éyoñ be nga too nsamba], nnye fe a nga di.
w00 15/11-F af. 25-26
Miñye’elane bia nyoñ éyoñe bia fas aluk ôsu
Ye Ève a nji be ngule ya sa’ale nsem ôte? Teke vaa nge beté, a mbe ngule ya sa’ale wô! Nge a mbe wo, ô nga ye bo aya? Nyo é nga laan Ève minsos, mam é nga kate nye me mbe me sela’an a ma Yéhôva ba Adam be nga kate nye. Ô ne wô’ôtan aya nge môte ya nseñ a zu yene wo a bolé éyôlé môt wo nye’e a nyô ô too nye ndi? Ève a nga yiane wô’ô nyo ôlun, a titane je, teke vô’ôlô je. Nya nsilii a ne na, nyo é mbe za na é zu kate Ève na Zambe a ne nlaa minsos, a sôane mame nnôme wé a nga kate nye? Ève a nga biasé môt a tele nye ôsu, a nga yiane taté sili nnôme wé melep ôsusua na a nyoñ ntyi’an. Nge môt éziñ a kate bia mame ma selan a ma ékôane Yéhôva é maneya ye’ele bia, bia yiane taté jeñe melep ôsusua na bia nyoñ ntyi’an éziñ. Ève a nga buni mame Diable a nga kate nye, émien a nga kômbô tyi’i mame me ne mvaé a ma me ne abé. Mbôl a nga ke ôsu a fase jam ete, jôm éte nje nkômban ôte ô nga nenenene nlem wé été. A nga bo fo’o angôndô ya mbia ékop amu a nga jô’é mbia minkômban mi zu jaé nye nlô, éyoñ a nga yiane titane mie, nge ke laane de a nnôme wé, nnye a mbe nlô ya nda bôte jé!—1 Becorinthien 11:3; Jacques 1:14, 15.
Adam a tôñe minga wé
Ève a nga tindi nnôme na nnye fe a bo nsem. Jé é nga bo na a bo nye mewô’ tyi’ibi tyi’ibi nalé? (Metata’a 3:6, 17) Mezene mebaé me mbe me tele nye ôsu. Ye a ye bo Nté biôme mewôk, nyô a nga ve nye mame mese a bili, to’o Ève minga a nye’e abui? Ye Adam a zu fo’o sili Zambe melep? Ye a zu viane bo Ève mewôk? Adam a mbe a kôme’e yeme na jam Ève a mbe a sôñe’ éyoñ a nga di ébuma é mbe ve befe’e. Nlômane Paul a nga tili na: “Adam a nji du’uban, ve minga a nga du’uban, ane a nga ku ntyaman atiñ été.” (1 Timothée 2:14) Nalé a liti na Adam a nga vañe bo Yéhôva melo. Adam a mbe a yeme’e na Yéhôva a ne beta kôme mam, ve mbôl a mbe a koo woñe ya beta li’i étam a dañ abim a mbe a too Yéhôva ndi, jôm éte nje a nga bo ngale mewôk.
(Metata’a 3:15-19) M’aye fe bo ziñ zañe mia minga, a zañ mvoñe jôé a mvoñe jé: a ye tibi wo nlô, wo, w’aye lôpe nye étimikili. 16 A nga jô fe minga na, M’aye dañe nene mintaé miôé, a nyoñan abum wôé; w’aye wô’ô mintaé éyoñ w’aye biaé bon; a jam w’akômbô d’aye so be nyo nnôm, nnye a ye jôô wo. 17 Ane a nga jô Adam na, Amu w’ate vô’ôlô tyiñe nyo nga, a di ébuma élé, ji me nga ve wo atiñe na, Te di je: si j’aye bo biyo’é amu ajô dôé; w’aye di bidi ya été ve amu ésaé, ngum nté ényiñe wôé ôse; 18 biyo a ndôé bi aye kui wo si; a w’aye di fe bilo’o ya fé; 19 w’aye di bidi a éduduk asu dôé, akekui w’aye timane si été; amu ô nga nyoñebane si été: amu ô ne metek, w’aye timane fe metek.
w12 1/9-F af. 4 ab. 2
Ye binga be ne fo’o mfi mise me Zambe?
Ye Zambe a nga yo’é binga?
Momo. “Nnôme nyo ôte, nyô a lobane na, Diable,” nnye Zambe a nga ‘yo’é.’ (Nlitan 12:9; Metata’a 3:14) Éyoñe Zambe a nga jô na Adam a ye “jôô” minga wé, a nji be a kômbô’ô jô na a kañese na nnôm a tibili nga. (Metata’a 3:16) A nga liti be ve mbia be mam ba ye tôbane me nda alu’u jap amu nseme wop.
w04 1/1-F af. 29 ab. 2
Miñye’elane ya kalate Metata’a: Ngap I
3:17—Zambe a nga yo’é si, nalé a tinan aya, a biyo’é bite bi nga tabe nté ôvé?
Biyo’é bite bi mbe bi tina’ane na, e bé bidi a ye bo nya ayaé. Biyo’é bite bi nga bo na biyo a ndôé bi ndeñele bebé mefup, jôm éte nje Lamech ésa Noé a nga kôbô ajô ya “nju’u ya mo mangan, . . . amu Yéhôva a maneya yo’é si.” (Metata’a 5:29) Mvuse Ndône mendim, Yéhôva a nga botane Noé a bone bé, nde a nga ba’alane nsôñané Wé na be jalé si. (Metata’a 9:1) Éko éziñ éyoñ éte nje biyo’é Yéhôva a nga yo’é si bi nga man.—Metata’a 13:10.
it-1-F af. 672
Mintaé ya abiaé
Minju’u mi tii a abiaé. Éyoñ Ève a boya nsem, Zambe a nga kate nye minju’u ya abiaé. Nge a nga ye ke ôsu a bo mewôk, Zambe a nga ye ke ôsu a botane nye, abiaé é nga ye soo nye ve mevak, amu na “Ébotane Yéhôva, nje j’ave akum; Nalé fe a ne te kô’ôlan ôlun été.” (Min 10:22) Ve mbôl a boya nsem nyule jé é nji beta bo mvo’é, ajô ete a ye wô’ô mintaé éyoñ a ye biaé. Amu nsem ôte, Zambe a nga jô nye na: “M’aye dañe nene mintaé miôé, a nyoñan abum wôé; w’aye wô’ô mintaé éyoñ w’aye biaé bon” (Éfuse ji ja liti mame Yéhôva a jô’é na me boban v’ane nge nnye a bo me).—Met 3:16.
Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe
(Metata’a 4:23, 24) Lamech a nga jô beyale na: Ada baa Tsilla, vô’ôla’ane tyiñe jam! Binga be Lamech, ke’an alo e nkobô wom! Me nga wôé môt asu aveñe dam a mon asu mimba’a miam. 24 Ba ye kune Caïn biyoñe zangbwa, a Lamech biyoñe mewôme zangbwa a zangbwa.
it-2-F af. 105 ab. 8
Lamech
Mame Lamech a nga kate binga bé (Met 4:23, 24 Mfefé Nkôñelan) ma lu’an a nsisime njet bôte ya den be bili. Lamech a nga kate binga bé na: “Ke’an alo e nkobô wom! Me nga wôé môt asu aveñe dam a mon asu mimba’a miam. Ba ye kune Caïn biyoñe zangbwa, a Lamech biyoñe mewôme zangbwa a zangbwa.” Lamech a nga jô na, a nji vañe wôé môt aval ane Caïn a nga bo, nye a nga kômbô kaman émien. Lamech a nga jô na a nga wôé môt ate amu a nga bibi nye a balé nye aveñ. Bi ne fo’o jo na, Lamech a mbe a yi na be kamane nye, nge môt éziñ a kômbô kune nyô a nga wôé.
(Metata’a 4:26) Seth fe a nga biaé monafam jôé na Énosch. Éyoñe te ñhe be nga taté na ba loone jôé [Yéhôva].
it-1-F af. 352 ab. 5
E biasé Zambe
E ne ve ane nloene bôte be nga taté na ba “loene jôé Yéhôva” ôsusua na Ndône mendim ja taté ô nji be wu wo yian. Amu na, teke vaa nge beté, ayap éyoñe mvus, Abel, a mbe a bela’ane jôé éte éyoñ a mbe a ye’elane Zambe. (Met 4:26; Beh 11:4) Nge nloene ôte ô mbe wu ô nji yian amu bôte ya éyoñ Noé be nga ve bôt nge ke bengulemelane jôé Yéhova, aval beyeme mam béziñ ba fase Bible ba simesan, wôna, bôte bete be nga biasé éyôlé Zambe.—Lañe’e fe ÉNOSH.
Nlañane Kalate Zambe
(Metata’a 4:17–5:8) Caïn a nga yeme ngal; nye ve bo abum a biaé Hénoc. Wôna a nga lôñe tison a yôlé je jôé monafame wé Hénoc. 18 Hénoc a nga biaé Irad, Irad a nga biaé Mehujaël, Mehujaël a nga biaé Metuschaël, a Metuschaël a nga biaé Lamech 19 Lamech a nga lu’u binga bebaé, wua jôé na Ada, nyô baa na Tsilla. 20 Ada a nga biaé Jabal: e nye a ne émvame beba’ale biyem be ne te tabe ngume vôm. 21 Monyañ a mbe jôé na Jubal; e nye a ne émvame ba bese ba bôme ntyam ateba a mfañ. 22 E mfa’a Tsilla, a nga biaé Tubal-Caïn, nyô a mbe a luik bivôl bise ya mvot a étyé. Kale Tubal-Caïn é mbe Naama. 23 Lamech a nga jô beyale na: Ada baa Tsilla, vô’ôla’ane tyiñe jam! Binga be Lamech, ke’an alo e nkobô wom! Me nga wôé môt asu aveñe dam a mon asu mimba’a miam. 24 Ba ye kune Caïn biyoñe zangbwa, a Lamech biyoñe mewôme zangbwa a zangbwa. 25 Adam a nga beta jô’ôbô nga; a nga biaé monafam a yôlé nye jôé na: Seth; amu ngal a nga jô na: Zambe a beteya ve ma mvoñe bôte fe éjiane Abel e nye Caïn a nga wôé. 26 Seth fe a nga biaé monafam jôé na Énosch. Éyoñe te ñhe be nga taté na ba loone jôé [Yéhôva].
5 Kalate mvoñe bôt Adam e nye nyô: E môse Zambe a nga té Adam, a nga bo nye a funa’ane Zambe. 2 Fam a minga a nga té be, a nga botane be a loone be na Môt, éyoñe be nga téban. 3 Adam a too mimbu 130, a nga biaé monafam a funa’ane nye, aval éyeka’a jé é ne, a a nga yôlé nye jôé na Seth. 4 Mimôs mi Adam, mvus abialé Seth, mi mbe mimbu 800; a a nga biaé bobefam a bobebinga. 5 E nté ôse y’ényiñe jé ô mbe mimbu 930; wôna a nga wu. 6 Seth a nga biaé Énosch a too mimbu 105. 7 E mvus abialé Énosch, Seth a nga nyiñe mimbu 807, a a nga biaé bobefam a bobebinga. 8 E nté ôse y’ényiñe jé ô mbe mimbu 912; wôna a nga wu.
NGON ÔSU 20-26
BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | METATA’A 6-8
“Aval ete nde Noé a nga bo”
(Metata’a 6:9) Mina mi ne miaé mi Noé. Noé a mbe môte ya zôsô, a môte ya te bijô miaé mié: a Noé ba Zambe be nga wulu.
(Metata’a 6:13) Ane Zambe a nga jô Noé na, Asu’ulane ya minsône mise e kuiya be ma; amu si nyô é jaéya a évô amu be; ô lô, m’aye jiane be, ba be si nyô.
Emvuané mewô’ô a mbunane Noé, Daniel, a Job
4 Minju’u Noé a nga tôbane mie. Melu m’Énoch, émvam ésaa Noé, bôt be mbe be bo’o angôndô ya mbia be mam. Be mbe be biasé’ ja’a Yéhôva émien, be ‘kobô’ô nye abé.’ (Jude 14, 15) Évô é mbe vôm ase. Bible a jô na, melu me Noé, “évô é nga jaé si nyô ne lut.” Mbia beéngele be nga nyoñe menyule me bôt, a zu lu’u binga ya si, a biaé bizilengane bi bon a binga bete. (Met. 6:2-4, 11, 12, Mfefé Nkôñelan) Ve Noé a mbe mbamba môt. “A nga yen mvam mise me Yéhôva. . . . Noé a mbe môte ya zôsô, a môte ya te bijô miaé mié: Noé ba Zambe be nga wulu.”—Met. 6:8, 9.
(Metata’a 6:14-16) Lôñe’ arche a élé ya gopher; bo’o fe bitune menda arche été, a yañe nye meyañ mfa’a ya été a atan. 15 Avale di nde w’aye lôñe nye: nté arche menyi’i me mo mintete mila, ndam menyi’i me mo mewôm metan, a nté ya yôp menyi’i me mo mewôm mela. 16 W’aye bo fe arche mon mbé, a kôme nye nté anyi’i wo da mfa’a ya yôp; w’aye bo mbé arche zañ mfin; w’aye lôñe nye menda mela; nyô ya si, nyô baa zañ, a nyô lale yôp.
w13 1/4-F af. 13-14 ab. 1
“Ba Zambe be nga wulu”
Arche a nga lôñebane tañe mimbu 40 nge 50. Noé a nda bôte jé be mbe be yiane ba’é bilé, a kee bie nlam, a sebe bie abime nté da yian, a kôme mekôn, a bômôlô me nsamba. Arche a mbe avale nda yôp e bili menda mela, abui bitune bi nda, a mbé fefel. Bevundu be mbe mbôma’ane mfa’a ya yôp fefel andil. Andil e mbe nsoñ mfa’a ya ézezañ asu na mendim me siliki mvo’é mimfa’a mise.—Metata’a 6:14-16.
(Metata’a 6:22) Aval ete Noé a nga bo; mam mese Zambe a nga jô nye, nalé a nga bo.
w11 15/9-F af. 18 ab. 13
Kele’e mbil a mbane ya jibi
13 Jé é nga volô bebo bisaé be Yéhova bete na be bo mban ya jibi minjuk miap a dañe mie? Tame yene jam Paul a nga tili a lat a Noé. (Lañe’e Behébreu 11:7.) “Ndône mendim si nyô, [é nga] jiane minsône mise mi bili mvebe ya ényiñ,” Noé a mbe a ngenan teke tame yen aval jam ete. (Met. 6:17) Ndône medim é mbe é ngenan teke tame kui si nyi môs éziñ, môt éziñ a nji be ngule ya yem aval jam ete da ye boban. Ve Noé a nji simesane na jam ete e vo’o boban. Amu jé? Amu a mbe a buni’i mejô mese ma kui anyu Zambe, a mbe a buni’i mam mese Zambe a bo. Noé a nji simesane na jame Zambe a jô nye na a bo e ne angôndô ya ayaé. Ve, “aval ete nde Noé a nga bo.” (Met. 6:22, Mfefé Nkôñelan) Tame fas ésaé ése Noé a mbe a yiane bo: a mbe a yiane lôñ arche, a mbe yiane tôkane betit, a tôkane bidi asu bôt a betit, a mbe a yiane kañete foé ya ve bôt abendé, a wônô mbunan nda bôt jé; e nji be tyi’ibi ya bo fo’o ve “nalé.” Ve mbunan Noé a ôjibi wé mbie bi nga kôté a botane nye a nda bôt jé.
Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe
(Metata’a 7:2) W’aye nyoñe tit ése é ne mfuban zañbwa a zañbwa, ngale ba nnôm; w’aye nyoñe fe tit é ne te mfuban, bebaé, ngale ba nnôm:
w04 1/1-F af. 29 ab. 7
Miñye’elane ya kalate Metata’a: Ngap I
7:2—Nsela’ane mbé a mbe zañe betit be mbe mfuban a ba be mbe te mfuban? Nsela’an ate a mbe a fombô’ô betit be ne ve metuna’a asu ékaña’a, sake ba môt a ne di nge momo. Ôsusua ndône medim, bôte be nji be be ja’a betit. Be nga taté na ba jô na betit béziñ be ne “mfuban,” bevo’o ke “te mfuban” ve éyoñ Atiñ Moïse e nga taté, éyoñ Atiñ ete e nga man, njôane ôte fe ô nga man. (Mam Minlôman 10:9-16; Beéphésien 2:15) E ne v’ane Noé a mbe a yeme’e betit be ne mvo’é asu metuna’a. Nné ane be nga kui arche, ane “a nga lôñe Yéhôva autel, a nyoñe biôm bivok mfa’a ya tit ése é ne mfuban, a mfa’a ya ônon ôse ô ne mfuban, ane a nga tyi’i bie Zambe mimvean b’adi’i nduan autel yôp.”—Metata’a 8:20.
(Metata’a 7:11) Mbu mintete misamane ya ényiñe Noé, éyoñ ngone baa é nto melu awôm a zañbwa, môs ôte, menjeñe mese ya beta mañ me nga bôlé, a mimbé ya yôp mi nga kuiban.
w04 1/1-F af. 29 ab. 8
Miñye’elane ya kalate Metata’a: Ngap I
7:11—Mendime Yéhôva a nga belane me ndône mendim me nga so vé?
“Môs” baa ya éyoñ Yéhôva a nga té biôm, éyoñ a maneya té “ñyem,” mendim méziñ me mbe “ñyeme yôp”, mevo’o ki “ñyeme si.” (Metata’a 1:6, 7) Mendim me mbe ñyeme “si” me nga li’i si. Ve ma me mbe ñyeme “yôp” me mbe ndutuu, mme me nga bo “beta menjeñ.” Mendime ya yôp mete mme me nga noñ melu me Noé.
Nlañane Kalate Zambe
(Metata’a 6:1-16) A nga bo na, éyoñ bôt be nga fôé si nyô, a bobe binga be nga bialé be be, 2 éyoñ éte bone be Zambe be nga yene na, bengone be bôt be nto abeñ; ane be nga lu’u binga be be, ba bese bebien be nga nye’e. 3 Ane Yéhôva a nga jô na, Nsisime wom w’aye suñe môt nnôm éto, amu nnye fe a ne minsôn: ve melu mé m’aye bo mimbu ntet a mewôm mebaé. 4 Melu mete Benephilim be nga to si nyô, nalé fe éyoñ melu mete me lôteya, éyoñ éte bone be Zambe be nga zu bômbô bengone be bôt, a be nga biaé be bon: mbe bete be mbe biwôlô bi bôte ya melu kôa, bôte ya duma. 5 Ane Yéhôva a nga yene na, abé ya môt e nto anene si nyô, a fe’ ése ya minsimesane ya nleme wé é nga bo ve abé melu mese. 6 Nalé Yéhôva a nga jôban amu a nga té môt si nyô, ane a nga wô’ô jam ete ôlun nlem. 7 Ane Yéhôva a nga jô na, M’aye jiane môt me nga té, a vaa nye si nyô; môt, a tit, a biôm bi anyi’itan, a anone ya yôp; amu m’ajôban amu me nga té bie. 8 Ve Noé a nga yen mvam mise me Yéhôva. 9 Mina mi ne miaé mi Noé. Noé a mbe môte ya zôsô, a môte ya te bijô miaé mié: a Noé ba Zambe be nga wulu. 10 Ane Noé a nga biaé bobe fam bela, Sem, Cham, a Japhet. 11 A si nyô é nga to ndaman mise me Zambe, a évô é nga jaé si nyô ne lut. 12 Ane Zambe a nga fombô si nyô, a yene na, é nto ndaman; amu minsône mise mi maneya ndamane mezene map si nyô. 13 Ane Zambe a nga jô Noé na, Asu’ulane ya minsône mise e kuiya be ma; amu si nyô é jaéya a évô amu be; ô lô, m’aye jiane be, ba be si nyô. 14 Lôñe’ arche a élé ya gopher; bo’o fe bitune menda arche été, a yañe nye meyañ mfa’a ya été a atan. 15 Avale di nde w’aye lôñe nye: nté arche menyi’i me mo mintete mila, ndam menyi’i me mo mewôm metan, a nté ya yôp menyi’i me mo mewôm mela. 16 W’aye bo fe arche mon mbé, a kôme nye nté anyi’i wo da mfa’a ya yôp; w’aye bo mbé arche zañ mfin; w’aye lôñe nye menda mela; nyô ya si, nyô baa zañ, a nyô lale yôp.
NGON ÔSU 27–NGONE BAA 2
BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | METATA’A 9-11
“Si ése é mbe é kobô’ô avale nkobô da”
(Metata’a 11:1-4) Si se é nga to ôyeme via a nkobô wua. 2 A nga bo na, éyoñ be nga ke dulu mfa’a jôp d’atôô, be nga kui nje’ese si, si ya Schinéar; ane be nga tabe vôm ate. 3 Ane bebiene bebien be nga jô na, Nkelan, bi tame bo brique, a kôme di’i je. Nalé be nga bili brique éjiane mekok, a mbotok éjiane jôm j’alate mekok. 4 Ane be nga jô na, Nkelan, bi tame lôn nlam, a ôzomezome nda, ñvie susu’a ya été j’aye kui yôp, a bi tame nyoñe duma; bi za mane tyamelane si se.
it-1-F af. 255
Beta Babylon
Avale Babylon ya melu mvus a mbe. Tisone Babylon é nga téébane minje’ese ya Schinéar éyoñe bôte be nga kômbô lôñ ôzomezome nda ya Babel. (Met 11:2-9) Bôte be nga lôñ ôzomezome nda ôte be nji de bo na be ve Zambe duma, nsôñane wop ô mbe na be “tame nyoñe duma.” E ne v’ane minkume ba loone na Beziggourat beyeme mam be nga some bili’i ya Babylon, a Mésopotamie mia liti na bôte be nga lôñ ôzomezome nda ôsu be nga bo de asu ékaña’a. Da yené fo’o na Yéhôva a nga telé nlôñane ya ôzomezome nda ôte amu ô mbe ô su’u évus ékaña’a. Nkobô Hébreu, Babel, éyôlé be nga ve tison éte ja tinane na “e zametan,” nkobô Sumérien (Ka-dingir-ra) a nkobô Akkadien (Babilou), éyôlé éte ja tinane na “Mbé Zambe.” Bôte be nga su’ulane nyiñe tison éte be nga tyendé atinane ya éyôlé éte asu na be solé jam e nga bo na tison éte é be’e éyôlé éte. To’o nalé, mfefé éyôlé be nga ve tison éte wo liti na é mbe é wumulu’u évus ékaña’a.
it-2-F af. 111 ab. 6
Nkobô
Nkañete ya kalate Metata’a wo liti na mvuse ndône mendim, abime bôt éziñ e nga beta tôkan a wosane nkômbane Yéhôva, be nji beta bo avale Zambe a nga jô Noé a nda bôte jé na be bo. (Met 9:1) Nkômbane Yéhôva ô mbe na be mialane si a ‘jalé je,’ bôte bete ki be nga tyi’i na ba zu tôkane mvoñe bôt ése vôme wua, vôm ate nnye be nga su’ulane loone na minje’ese ya Schinéar e Mésopotamie. Da yené fo’o na nsôñane wop ô mbe na tison éte é bo vôme ba kañe zambe wop, ôzomezome nda ôte ki ô too nda zambe jap.—Met 11:2-4.
(Metata’a 11:6-8) Ane Yéhôva a nga jô na, Ô lô, be ne ayoñe da, a bese be ne nkobô wua; tame yene jam b’ataté bo di: éyoñe ji teke jam b’aye beta kame be de, nge b’abôndé de fe’e na, b’aye bo. 7 Nkelek, bi tame sise si, a zametan nkobô wope wôé, ajô te b’aye bo te wô’ane minkobô bebien b’akobô. 8 Nalé Yéhôva a nga tyame be vôm ate, be miala’ane si se: ane be nga jô’é nlôñan nlam.
it-2-F af. 111 ab. 7
Nkobô
Zambe ya ngul ése a nga bo na ôvañe wop ô bo teke tôéban éyoñ a nga zametane nkobô wop; nalé a nga tyame be. Be nji fe be ngule ya wô’an asu na be kee ésaé ôsu, ane be nga jiba mane mialane si ése. Mbôle be nji beta kobô nkobô wua, nalé a nga kamane be na be beta ji’a lat mfa’a ya lume Zambe mvus. Amu be nji fe be ngule ya tôkan vôme wua a bôndé fek nsamba (ñyemane mame môna môt sa ke wu Zambe), a fulane ngule jap asu na be tôé minsôñane miap (Ve’e ôsimesan ôte a wu ya Éc 7:29; Dt 32:5.) E ne fo’o été na, éyoñe Zambe a nga zametane minkobô nalé a nga soo nkandane mengame zañe bone be bôt, ve nalé a nga volô fe, amu a nga kamane bone be bôte na be saé nleme wua mfa’a ya tôé mbia minsôñane miap. (Met 11:5-9; ve’e ôsimesan ôte a wu ya És 8:9, 10.) Éyoñe wo yen avale bôte ya den ba belane ñyemane mam ya émo ji, a bo mbia be mam, wo yeme wôk amu jé Yéhôva a nga tyi’i na a tyame mbôndane fe’e ya Babel, a jam e nga ye kui nge a nga bo te bo de.
(Metata’a 11:9) Ajô te be nga yôlé wô jôé na, Babel; amu vôm ate Yéhôva a nga zametan nkobô ya si se: nalé fe vôm ate Yéhôva a nga tyame be, be miala’ane si se.
it-2-F af. 375
Meyoñ
Éyoñe Zambe a maneya zametane nkobô, teke fe jam e mbe e late’e be. Ane nsamba bôt ôse ya nkobô wua ô nga té metume mé, fatane mboane mame jé, a ñyebe wé, nsamba bôt ôse ô nga bo fo’o mam avale dé. (Lv 18:3) Mbôle be nga lume Zambe mvus, minsamba mi bôte mite mise mi nga taté na mia té bengulemelane bap, ndeme ya bezambe bap.—Dt 12:30; 2Bb 17:29, 33.
Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe
(Metata’a 9:20-22) Ane Noé a nga taté bo mba’ale afup, a bé afupe mindik: 21 ane a nga nyu [meyok] bibuma mindik, nde te a nga sok; nalé a nga bô soé nda éndelé jé été. 22 A Cham, ésa Canaan, a nga yen ésa wé soé, ane a nga ke kate bobenyañe bé bebaé be nga to atan.
(Metata’a 9:24, 25) Ane Noé a nga vee ôyo ya [meyok] bibuma, a yeme jam mona fame wé a ne mongô a te bo nye. 25 Ane a nga jô na, Canaan a nyoñe’ biyo’é: A ye bo mbo ésaé ya bebo bisaé be bobenyañe bé.
it-1-F af. 421 ab. 4
Cham
E ne v’ane Canaan émien nnye a nga bo mbia jam ate, ve Cham ésa wé a nji foñesô nnye. Nge ke na Noé a nga bi ñyenan ô liti’i na mvoñe bôte Canaan ja ye bi mbia mefulu me Cham, mbia mefulu me mbe me nga yené be mone wé Canaan. Biyo’é bite bi nga jaléban abim éziñ éyoñe Becananéen be nga bo belo ya bone b’Israël, mvoñe bôte Sem. Becananéen ayoñe Israël e nji jiane be ane bôte ya Gabaon (Jos 9), be nga bo be belo. Biyo’é bite bi nga ke ôsu a jaléban mvuse mintete mimbu, éyoñe mvoñe bôte Canaan é nga bo belo ya bijôé Bemède a Beperse, Grèce, a Rome mbie bi mbe mvoñe bôte Japhet.
(Metata’a 10:9, 10) A mbe éwôlô mboo minsôm asu [Yéhôva]: ajô te ba jô na: Ane Nimrod, éwôlô mboo minsôm asu [Yéhôva]. 10 A nga taté bo njô bôt e Babel, Érec, Accad a Calné e sii Schinéar.
it-2-F af. 403
Nimrod
Atata’a, Nimrod a mbe a jôé Babel, Érec, Accad a Calné, bitisone ya si Schinéar. (Met 10:10) Éko éziñ nlôñane ya tisone Babel a ôzomezome nda wé ô nga taté éjôé jé si. Jam ete da lu’an a ôsimesane Bejuif. Josèphe a nga tili na: “Ôte’ete’ ôte’etek, [Nimrod] a nga taté na a tibili bôt. A mbe a simesa’ane na, asu na bôte be bo teke beta koo Zambe woñ, nnye étam ba yiane tabe nye ndi. A nga bo be ngaka’a na a ye kamane be nge Zambe a beta soo ndône mendime si. Ane a nga taté na a lôñ ôzomezome nda wo kui yôp asu na mendim me bo teke kui abôbône ya nda. A nga bo fe be ngaka’a na a ye kune bemvamba bap be nga mane wu ndône mendim. Bôte be mbe be too nkômesane ya tôñe mejô me [Nimrod], a taté na ba yene na e bo Zambe mewôk a ne v’ane be ne mimbôk; ane be nga taté na ba lôñe ôzomezome nda . . . Be nga lôñe wô angôndô ya avôl.”—Antiquités judaïques, I, 114, 115 (IV, 2, 3).
Nlañane Kalate Zambe
(Metata’a 10:6-32) Bobefame be Cham be mbe na: Cusch, Mitsraïm, Puth a Canaan. 7 Bobefame be Cusch: Saba, Havila, Sabta, Raema a Sabteca. Bobefame be Raema: Séba a Dedan, 8 Cusch a nga biaé Nimrod: e nye a mbe môt ôsu a nga taté bo éwôlô môt e si nyô. 9 A mbe éwôlô mboo minsôm asu [Yéhôva]: ajô te ba jô na: Ane Nimrod, éwôlô mboo minsôm asu [Yéhôva]. 10 A nga taté bo njô bôt e Babel, Érec, Accad a Calné e sii Schinéar. 11 E nne Assyrie a nga so si éte; a nga lôñe Ninive, tisone Rehoboth, Calach 12 a Résen, beta tison e zañe Ninive a Calach. 13 Mitsraïm a nga biaé Ludim, Anamim, Lehabim, Naphtuhim, 14 Patrusim, Kasluhim e vôme Bephilistin be nga so a Caphtorim. 15 Canaan a nga biaé Sidon, ntôle mone wé, a Heth; 16 a Bejébusien, Beamoréén, Beguirgasien, 17 Behévien, Bearkien, Besinieñ, 18 Bearvadieñ, Besemarieñ, Behamatieñ. Wôna mebume Becananéen me nga mialan. 19 Minné Becananéen mi mbe ataté Sidon mfa’a ya Guérar, a kui Gaza, a mfa’a ya Sodome, Gomorrhe Adma a Tseboïm, a kui Léscha. 20 Bobefam be Cham e mbe le, ane mebume map me né, ane minkobô miap mi né, mesi map a meyoñe map. 21 Sem fe a nga biaé bobefam, a too ésaa bobefam be Héber a monyañe Japhet a ne ntô. 22 Bobefame be Sem be mbe na: Élam, Assur, Arpacschad, Lud, Aram. 23 Bobefam be Aram: Uts, Hul, Guéter a Masch 24 Arpacschad a nga biaé Schélach, a Schélach a nga biaé Héber. 25 Héber a nga biaé bobefam bebaé, jôé ntôl é mbe Péleg, amu éyoñe jé si é nga kaban, a jôé monyañ é mbe Jokthan. 26 Jokthan a nga biaé Almodad, Schéleph, Hatsarmaveth, Jérach, 27 Hadoram, Uzal, Dikla, 28 Obal, Abimaël, Séba. 29 Ophir, Havila a Jobab. Balé bete bese be mbe bobefam be Jokthan 30 Be nga tabe ataté Méscha, mfa’a ya Sephar, a kui minkôle ya jôbe da tôô. 31 Be too bobefam be Sem ane mebume map me né, ane minkobô miap mi né, e mesi map a ane meyoñe map me né. 32 Mebum me bobefam be Noé e mme le, ane bindane ya meyoñe map bi né. Ataté be be e nye meyoñ me bôt me nga kabane si nyô mvuse ndôn [mendim].