Kikʼutunïk ri yeskʼin ruwäch qawuj
¿Achkë riʼ ri winäq ri ye ajbʼanöy taq utzil xutzjoj Jesús ri aqʼaʼ taq majanä wä tkamsäx, y achkë rma ke riʼ xbʼix chkë?
Ri aqʼaʼ taq majanä wä tkamsäx, Jesús xuʼij chkë rutzeqelbʼëy chë ma tkinimirsaj ta kiʼ chqä ma tkikanuj ta rubʼanik rchë nnimirsäx kiqʼij kimä ri nikʼaj chik rusamajelaʼ Dios. Ryä xuʼij chkë: «Ri qʼatöy taq tzij ri ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew nkiʼän chë achiʼel ta kan yekajaw ri winäq, y ri yeqʼatö tzij pa kiwiʼ ri winäq, ajbʼanöy taq utzil nbʼix chkë. Ye kʼa rïx ma tiʼän ta riʼ» (Lucas 22:25, 26).
¿Achkë riʼ ri winäq ri ye ajbʼanöy taq utzil xerutzjoj Jesús? Chkiwäch jojun tzʼaq, monedas chqä wuj ri xebʼan ojer, nkikʼüt chë ri romanos chqä ri griegos nkinimirsaj wä kiqʼij jojun qʼatöy taq tzij chqä jojun winäq. Y rchë nkikʼüt riʼ nkiʼij ye ajbʼanöy taq utzil chkë (pa griego, euerguétes o evérgetes). Ke riʼ wä nbʼix chkë rma yekiʼän wä nimaʼq taq utzil pa kiwiʼ ri winäq.
Kan ye kʼïy wä qʼatöy taq tzij ri ke riʼ xbʼix chkë, achiʼel ri kaʼiʼ qʼatöy taq tzij rchë Egipto Tolomeo III Evérgetes (chnaqaj ri junaʼ 247 kʼa 222 taq majanä wä taläx Jesús) y Tolomeo VIII Evérgetes II (chnaqaj ri junaʼ 147 kʼa 117 taq majanä wä taläx Jesús). Ke riʼ chqä xbʼix chkë jojun qʼatöy taq tzij rchë Roma, achiʼel Julio César (junaʼ 48 kʼa 44 taq majanä wä taläx Jesús) y Augusto (junaʼ 31 taq majanä wä taläx Jesús kʼa junaʼ 14 taq xaläx yän Jesús). Herodes el Grande, ri qʼatöy tzij rchë Judea, ke riʼ chqä xbʼix che rä, rkʼë jubʼaʼ rma xuyaʼ trigo chkë ye kʼïy winäq taq xpë jun wayjal pa rutinamit chqä xuyaʼ kitzyaq ri ye kʼo pa mebʼaʼïl.
Adolf Deissmann, jun biblista rchë Alemania, xuʼij chë ri tzij ajbʼanöy taq utzil kan ye kʼïy winäq xeʼuksan rchë. Ryä xuʼij: «Xa ta nqakanuj chkiwäch ri tzʼaq, ma kʼayewal ta xtuʼän chqawäch xkeqïl más 100 mul [ri tzij riʼ]».
Rma riʼ, ¿achkë xrajoʼ xuʼij Jesús chkë rutzeqelbʼëy taq xuʼij chkë chë ma tkiʼän ta achiʼel ri winäq riʼ? ¿Xrajoʼ komä xuʼij chkë chë ma tkiʼän ta utzil pa kiwiʼ kiwinaq? Ma ke ta riʼ. Rkʼë jubʼaʼ Jesús xuʼij riʼ rma ri winäq ri xbʼix ajbʼanöy taq utzil chkë ma rkʼë ta ronojel kan xespan.
Pa ruqʼij qa Jesús, ri bʼeyomaʼ yekiyaʼ wä kʼastanen chkiwäch ri winäq chqä yekiʼän wä parques y templos. Ye kʼa ri winäq riʼ, ma rkʼë ta ronojel kan xkiʼän riʼ. Ronojel riʼ xkiʼän xa rma nkajoʼ wä nyaʼöx kiqʼij chqä yetzʼetetäj kimä ri winäq. Jun wuj nuʼij reʼ chkij ri winäq riʼ: «Tapeʼ kʼo mul kan rkʼë ronojel kan xespan, kʼïy mul xkiʼän xa rma xkajoʼ xnimirsäx kiqʼij». Ya riʼ ri naʼoj ma xrajoʼ ta Jesús chë xjeʼ kikʼë ri rutzeqelbʼëy, naʼoj achiʼel ri nimirsanem o ri xa xuʼ rït nachʼöbʼ qa awiʼ.
Kayoxiʼ junaʼ chrij riʼ, ri apóstol Pablo xuʼij chqä chë janina ruqʼij chë kan rkʼë ronojel qan nqspan o nqaʼän jun utzil. Chkë ri cristianos aj Corinto, ryä xtzʼibʼaj reʼ: «Chë ijujnal rïx kan tuyaʼ ri achkë naläx pa ran, ma rkʼë ta kaʼiʼ rukʼuʼx nixta rma nchaqtiʼïx, rma Dios kan nrajoʼ ri winäq ri nuyaʼ rkʼë kiʼkʼuxlal» (2 Corintios 9:7).