«Ri axbʼal xtkʼastäj na pä»

1. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt jun kʼajol chë rukʼuqbʼan rukʼuʼx chë xkekʼastäj na pä ri kamnaqiʼ?

JUN kʼajol, ri Matthew rubʼiʼ, kʼo jun itzel yabʼil che rä y kan kʼïy mul bʼanon operar. Taq kʼo wä 7 rujunaʼ, kʼo jun xbʼanatäj ri kan ntel ruyiʼal awäch nakʼoxaj. Kʼo jun qʼij, ryä chqä ru-familia xkitzʼët ri programa rchë JW Broadcasting^®. Taq ya nkʼis ri programa, xkitzʼët jun video rkʼë bʼix ri akuchï xeqʼalajin jojun qachʼalal ri najin yekikʼül kichʼalal ri ye kamnäq äl.b Taq xkʼis ri Broadcasting, Matthew xjelun apü rkʼë ruteʼ rutataʼ, xchäp chkiqʼaʼ, y xuʼij chkë: «Mam, pap, ¿xitzʼët chë we rïn xkikʼäm xkikʼastäj na pä? Rïx xkiniyoʼej. Majun tiquʼ ta». ¿Achkë komä naʼij rït chë xkinaʼ ruteʼ rutataʼ taq xkikʼoxaj riʼ? Chwäch Matthew, ri kamnaqiʼ kan xkekʼastäj na pä.

2, 3. ¿Achkë rma ütz nqchʼobʼon chrij ri qʼij taq xkekʼastäj pä ri kamnaqiʼ?

² Jantäq, röj ütz nqchʼobʼon chrij ri qʼij taq xkekʼastäj pä ri kamnaqiʼ (Juan 5:28, 29). ¿Achkë rma? Rma röj ma nqanaʼej ta qakʼaslemal. Rkʼë jbʼaʼ xtqïl jun itzel yabʼil o xtkäm jun qachʼalal (Ecl. 9:11; Sant. 4:13, 14). Taq nqaquʼ rij ri qayoʼen apü, ya riʼ xtqrtoʼ rchë xkeqaköchʼ ri kʼayewal riʼ (1 Tes. 4:13). Le Biblia nuʼij chë ri Qatataʼ kʼo chkaj retaman qawäch y kowan nqrajoʼ (Luc. 12:7). Chqä, ryä nkʼatzin nutamaj qawäch rchë kan achiʼel qabʼanik komä chqä ri qanaʼoj kan ke riʼ qabʼanik xtqrkʼasoj pä. Ryä kowan nqrajoʼ, rma riʼ nrajoʼ nuyaʼ jun qakʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta. Chqä, tapeʼ xtqkäm, ryä xtqrkʼasoj na pä.

³ Chpan re tjonïk reʼ xtqatamaj achkë rma ütz nqayaʼ chwäch qan chë xkekʼastäj na pä ri kamnaqiʼ. Chqä, kan xtkʼuqbʼaʼ qakʼuʼx xtqanukʼuj rij ri xbʼanatäj taq xbʼix ri kʼo chpan ri texto rchë re tjonïk reʼ: «Ri axbʼal xtkʼastäj na pä» (Juan 11:23). Y, pa rukʼisbʼäl, xtqatzʼët achkë ütz nqaʼän rchë nqayaʼ más chwäch qan chë xkekʼastäj na pä ri kamnaqiʼ.

¿ACHKË RMA ÜTZ NQANMAJ CHË XKEKʼASTÄJ NA PÄ RI KAMNAQIʼ?

4. ¿Achkë nkʼatzin nqatamaj rchë nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij jun winäq ri kʼo jun nutzüj chqë? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

⁴ Rchë nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij jun ri ntzuj chqë, röj nkʼatzin nqatamaj chë ri winäq ri ntzjü ya riʼ chqë nrajoʼ chqä nkowin nuʼän ri xtzüj. Tqaquʼ rij ya reʼ. Tqabʼanaʼ che rä chë jun qʼeqäl jöbʼ kowan xtzʼlaʼ qachoch, y kʼo jun qachiʼil nuʼij chqë: «Rïn xkatintoʼ rchë xtaʼän rubʼanik awachoch». Röj qataman chë ryä kantzij ntzjon chqä chë nrajoʼ nqrtoʼ. Chqä, retaman nuyäk jay y kʼo jontir rusamajbʼal rchë nuʼän riʼ. Rma riʼ nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij. Ye kʼa komä qchʼobʼon chrij ri qʼij taq xkekʼastäj pä ri kamnaqiʼ. ¿Kantzij komä nrajoʼ Dios yerukʼasoj pä qachʼalal chqä kʼo ruchqʼaʼ rchë nuʼän riʼ?

5, 6. ¿Achkë rma qataman chë Jehová nrajoʼ yerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ?

⁵ ¿Kantzij komä nrajoʼ Jehová yerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ? Jaʼ, ryä kan nrajoʼ nuʼän riʼ. Ryä xyaʼ pa kijolon jojun achiʼaʼ ri xetzʼibʼan le Biblia rchë nkitzʼibʼaj qa ya riʼ chpan Ruchʼaʼäl (Is. 26:19; Os. 13:14; Apoc. 20:11-13). Y taq Jehová kʼo jun nutzüj kan nuʼän (Jos. 23:14). Jehová kan nurayij yerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ?

⁶ Tqaquʼ rij ri xuʼij qa Job. Ryä kan ruyaʼon wä chwäch ran chë, we xtkäm, Jehová kan xtrayij xtkʼasoj pä chik (Job 14:14, 15, nota). Jehová chqä ke riʼ nunaʼ chkij jontir rusamajelaʼ ri ye kamnäq äl. Ryä kʼo ta nrajoʼ yerukʼasoj pä y nrajoʼ chë ma ta yeyawäj chik chqä kiʼ kikʼuʼx nkiʼän. Ye kʼa, ¿achkë nunaʼ Jehová chkij ri winäq ri ye kamnäq äl ri ma xkitamaj ta ruwäch? Ri Qatataʼ kʼo chkaj nrajoʼ chqä yerukʼasoj pä (Hech. 24:15). Ryä nrajoʼ chë ryeʼ yeʼok rachiʼil chqä chë nkïl kikʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta (Juan 3:16). Rkʼë ya reʼ kan nqʼalajin chë Jehová nrajoʼ yerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ.

7, 8. ¿Achkë rma qataman chë Jehová nkowin yerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ?

⁷ ¿Nkowin komä Jehová yerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ? Jaʼ, ryä nkowin nuʼän riʼ. Ryä kʼo «ronojel ruchqʼaʼ pa ruqʼaʼ» (Apoc. 1:8). Jehová nkowin chrij xa bʼa achkë rukʼulel, yajün ri kamïk (1 Cor. 15:26). Y röj kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj riʼ. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ri qachʼalal Emma Arnold. Ryä chqä ru-familia kan kʼïy kʼayewal xkiqʼaxaj taq najin ri Segunda Guerra Mundial. Ryä xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx ral rma xekäm kʼïy kichʼalal chpan jun juyuʼ ri akuchï xyaʼöx kʼïy samaj pa kiwiʼ kimä ri nazis. Ryä xuʼij reʼ che rä ti ral: «We ri winäq ri ye kamnäq äl ma xkekʼasöx ta pä chik, ¿ma ntel ta chë tzij riʼ chë ri kamïk kʼo más ruchqʼaʼ chwäch Dios?». Ye kʼa, majun ta chik jun ri kʼo más uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ chwäch Jehová. Rkʼë ryä xtzʼuktäj wä pä ri kʼaslemal, rma riʼ nkowin nuyaʼ chik jmul kikʼaslemal ri ye kamnäq äl.

⁸ Jun chik rma ri nqanmaj chë Dios nkowin yerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ ya riʼ chë ryä majun ta nmestäj che rä. Le Biblia nuʼij chë ryä ruyaʼon kibʼiʼ jontir chʼumilaʼ (Is. 40:26). Jehová ma yerumestan ta jontir ri winäq ri ye kamnäq äl (Job 14:13; Luc. 20:37, 38). Ryä kan retaman kiwäch ri winäq ri xkerukʼasoj pä, retaman achkë kibʼanik, achkë kinaʼoj chqä achkë xkiqʼaxaj pa kikʼaslemal.

9. ¿Achkë rma nanmaj rït chë xkekʼastäj na pä ri kamnaqiʼ?

⁹ Ütz nqayaʼ chwäch qan chë ri kamnaqiʼ xkekʼastäj na pä, rma qataman chë Jehová nrajoʼ chqä nkowin nuʼän riʼ. Jun chik rma ri nqanmaj chë ryä kan xtuʼän riʼ ya riʼ chë yerukʼason chik jojun kamnaqiʼ ojer. Ojer qa, ryä xyaʼ ruchqʼaʼ pa kiwiʼ jojun achiʼaʼ, achiʼel Jesús, rchë xekikʼasoj jojun kamnaqiʼ. Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik Jesús xkʼasoj jun kamnäq. Ya riʼ nqïl chpan Juan capítulo 11.

NKÄM JUN UTZILÄJ RACHIʼIL JESÚS

10. ¿Achkë nbʼanatäj Betania taq Jesús jukʼan chik tinamït kʼo wä, y achkë nuʼän ryä? (Juan 11:1-3).

¹⁰ (Taskʼij ruwäch Juan 11:1-3). Jesús xejeʼ jojun rachiʼil Betania: Lázaro chqä ri kaʼiʼ ranaʼ, María chqä Marta (Luc. 10:38-42). Pa rukʼisbʼäl che rä ri junaʼ 32, Lázaro nyawäj. Ri ranaʼ kowan nchʼpü kikʼuʼx chrij (nkimäy) y nkitäq äl rutzjol che rä Jesús, ri kʼa jukʼan chik che rä ri raqän yaʼ Jordán kʼo wä; kaʼiʼ qʼij bʼey kikojöl (Juan 10:40). Ye kʼa Lázaro nkäm, rkʼë jbʼaʼ taq napon rutzjol rkʼë Jesús. Tapeʼ ryä retaman chë xa kʼa riʼ tkäm qa rachiʼil, nkanaj qa kaʼiʼ qʼij akuchï kʼo wä y chrij riʼ nbʼä Betania. Rma riʼ, taq napon chriʼ, Lázaro rukʼwan chik kajiʼ qʼij kamnäq. Ri nrajoʼ nuʼän Jesús ya riʼ yerutoʼ rachiʼil chqä ntoʼon rchë nyaʼöx ruqʼij Dios (Juan 11:4, 6, 11, 17).

11. ¿Achkë nqatamaj qa chrij kachbʼilanïk Jesús, Lázaro chqä ri kaʼiʼ ranaʼ?

¹¹ ¿Achkë nqatamaj qa chrij kachbʼilanïk Jesús, Lázaro, María chqä Marta? Taq María chqä Marta xkitäq äl rutzjol che rä Jesús, ryeʼ ma xkiʼij ta äl che rä chë ttzolin Betania. Ryeʼ xa xuʼ xkiʼij äl che rä chë yawaʼ rachiʼil (Juan 11:3). Taq Lázaro xkäm, Jesús xkowin ta xkʼasoj pä tapeʼ kʼa näj kʼo wä. Ye kʼa ryä xbʼä Betania rma xrajoʼ xjeʼ rkʼë María chqä Marta, ri kaʼiʼ utziläj taq rachiʼil. ¿Kʼo komä jun awachiʼil rït ri ma nukʼewaj ta yaturtoʼ tapeʼ ma nakʼutuj ta che rä? We ke riʼ, ataman chë kan xkaturtoʼ «taq kʼo kʼayewal yepë» (Prov. 17:17). We nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús, xtq-ok utziläj kichiʼil ri nkʼaj chik. Komä tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj taq Jesús xapon Betania.

12. ¿Achkë xtzüj Jesús che rä Marta, y achkë rma ryä ütz nunmaj chë Jesús kan xtuʼän riʼ? (Juan 11:23-26).

¹² (Taskʼij ruwäch Juan 11:23-26). Taq Marta nutamaj chë Jesús naqaj chik kʼo wä che rä Betania, kan chanin nbʼä chukʼulik. Y ryä nuʼij che rä: «Wajaw, xa ta rït yït kʼo ta aweʼ, ri nxbʼal ma ta xkäm» (Juan 11:21). Kantzij na wä chë ryä xkowin ta xknaj (xqʼomaj) Lázaro, ye kʼa kʼo jun ruchʼobʼon nuʼän ri kan kowan ruqʼij. Jesús nuʼij che rä Marta: «Ri axbʼal xtkʼastäj na pä». Chqä, xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx taq xuʼij che rä: «Rïn yïn ri kʼasojixïk chqä ri kʼaslemal». Dios ruyaʼon ruchqʼaʼ Jesús rchë yerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ. Chpan ri tiempo riʼ, Jesús rukʼason chik jun ti qʼopoj taq kʼa riʼ jbʼaʼ tkäm qa chqä jun kʼajol, ri rkʼë jbʼaʼ xkäm chpan ri qʼij ri xkʼasöx rma Jesús (Luc. 7:11-15; 8:49-55). Ye kʼa, ¿nkowin komä Jesús nukʼasoj jun winäq ri kajiʼ qʼij kamnäq chik chqä ya kʼo chik ruxlaʼ?

«¡LÁZARO, KATEL PÄ!»

13. Rkʼë ri nuʼij chpan Juan 11:32-35, ¿achkë nuʼän Jesús taq nutzʼët chë María chqä ri winäq najin yeʼoqʼ? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹³ (Taskʼij ruwäch Juan 11:32-35). Tqaquʼ rij ri xbʼanatäj. María, ri ranaʼ Lázaro, xjelun rkʼë Jesús y xkamluj ri xuʼij yän Marta che rä: «Wajaw, xa ta rït yït kʼo ta aweʼ, ri nxbʼal ma ta xkäm». María chqä ri winäq ri ye kʼo rkʼë kan poqän wä runaʼon kan. Taq Jesús xtzʼët chqä xkʼoxaj chë najin yeʼoqʼ, xpë jun bʼis pa ran. Rma xpoqonaj kiwäch rachiʼil, ryä chqä xoqʼ. Jesús kan nqʼax chwäch achkë nanaʼ taq nkäm jun awachʼalal y nrajoʼ nuchüp ruwäch re jun kʼayewal reʼ ri kowan nqatäj poqän rma.

14. Jesús xoqʼ rma María najin wä ntoqʼ, ¿achkë nukʼüt reʼ chqawäch chrij Jehová?

¹⁴ Jesús xoqʼ taq María najin ntoqʼ, ya reʼ nukʼüt chqawäch chë Jehová chqä nunaʼ ri nqanaʼ röj. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma, achiʼel xqatzʼët qa chpan ri jun qa tjonïk, Jesús xkʼüt achkë rubʼanik nchʼobʼon Rutataʼ chqä achkë nunaʼ ryä (Juan 12:45). Rma riʼ, taq nqatzʼët chë Jesús xoqʼ taq rachiʼil najin wä nkitäj poqän, qataman chqä chë Jehová kan poqän nunaʼ ran taq nutzʼët chë röj nqatäj poqän (Sal. 56:8). Taq röj nqatamaj riʼ más nqajoʼ junan nuʼän qawäch rkʼë ri Qatataʼ kʼo chkaj.

15. Rkʼë ri nuʼij chpan Juan 11:41-44, ¿achkë xbʼanatäj taq Jesús xapon akuchï xmuq wä Lázaro? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁵ (Taskʼij ruwäch Juan 11:41-44). Jesús napon akuchï xmuq wä Lázaro y nuʼij chë tesäx ri abʼäj ri rutzʼapin ruchiʼ ri jül. Ye kʼa Marta nuʼij che rä chë rkʼë jbʼaʼ Lázaro ya kʼo chik ruxlaʼ. Jesús nuʼij che rä: «¿Ma xinbʼij ta kʼa chawä chë we xtanmaj ri xinbʼij chawä xkakowin xtatzʼët ruchqʼaʼ Dios?» (Juan 11:39, 40). Chrij riʼ Jesús ntzuʼun chkaj y chkiwäch jontir nchʼö rkʼë Rutataʼ. Ryä nrajoʼ chë nyaʼöx ruqʼij Rutataʼ rkʼë ri xtuʼän. Jesús kan rkʼë kuw ruchʼaʼäl nuʼij: «¡Lázaro, katel pä!». Y Lázaro ntel pä chpan ri jül. Ri xuʼän Jesús, chkiwäch ri nkʼaj chik majun ta jun winäq nkowin nbʼanö rchë (tatzʼetaʼ ri nota de estudio rchë Juan 11:17).

16. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ Juan capítulo 11 rchë nqayaʼ más chwäch qan chë kʼo jun qʼij xkekʼastäj na pä ri kamnaqiʼ?

¹⁶ Ri nutzjoj Juan capítulo 11 nqrtoʼ rchë nqayaʼ chwäch qan chë ri qʼij ri xkekʼastäj pä ri kamnaqiʼ kantzij xtbʼeqä. Tnatäj chqë ri xuʼij Jesús che rä Marta: «Ri axbʼal xtkʼastäj na pä» (Juan 11:23). Achiʼel Rutataʼ, Jesús chqä nrajoʼ chqä nkowin nuʼän ri nutzüj chqë. Taq ryä xoqʼ xkʼüt chqawäch chë nrajoʼ nuchüp ruwäch ri kamïk, ri kan kowan nqatäj poqän rma. Taq Jesús xkʼasoj Lázaro, xkʼüt chë nkowin yerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ. Chqä ma tqamestaj ta ri xuʼij che rä Marta: «¿Ma xinbʼij ta kʼa chawä chë we xtanmaj ri xinbʼij chawä xkakowin xtatzʼët ruchqʼaʼ Dios?» (Juan 11:40). Kʼo kʼïy rma nqanmaj chë Dios xkerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ chqawäch apü. Ye kʼa, ¿achkë ütz nqaʼän rchë más xtqayaʼ chwäch qan chë xtbʼanatäj riʼ?

TQAYAʼ MÁS CHWÄCH QAN CHË KʼO JUN QʼIJ XKEKʼASTÄJ NA PÄ RI KAMNAQIʼ

17. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän taq nqaskʼij chkij ri winäq ri xekʼasöx ojer?

¹⁷ Tqaskʼij chkij ri winäq ri xekʼasöx ojer chqä qchʼobʼon chrij. Le Biblia yerutzjoj 8 kamnaqiʼ ri xekʼasöx aweʼ chwäch le Ruwachʼlew.c Tqayaʼ chqawäch nqanukʼuj rij ri xbʼanatäj kikʼë ri winäq riʼ. Taq xtqaʼän riʼ, ma tqamestaj ta chë ya riʼ kantzij xbʼanatäj, xbʼanatäj kikʼë achiʼaʼ, ixoqiʼ chqä akʼalaʼ. Chqä, tqatzʼetaʼ achkë nqatamaj qa chkij. Taq xtqaʼän riʼ, tqatzʼetaʼ achkë rma nqaʼij chë Dios nrajoʼ chqä nkowin yerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ. Ye kʼa, qchʼobʼon chqä chrij ri rubʼanik xkʼasöx pä Jesús, ri ya riʼ kʼo más ruqʼij chkiwäch jontir. Kan ye kʼïy winäq xkitzʼët Jesús taq xkʼasöx yän pä chkikojöl ri kamnaqiʼ. Ya riʼ nbʼanö chë nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë chqawäch apü xkekʼastäj na pä ri kamnaqiʼ (1 Cor. 15:3-6, 20-22).

18. ¿Achkë ütz nqaʼän kikʼë ri bʼix ri yetzjon chrij ri qʼij taq xkekʼastäj pä ri kamnaqiʼ? (Tatzʼetaʼ chqä ri nota).

¹⁸ Tqakʼoxaj ri «bʼix» ri yetzjon chrij ri qʼij taq xkekʼastäj pä ri kamnaqiʼ (Efes. 5:19).d Re bʼix reʼ kan nkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx; yojkitoʼ rchë nqayaʼ chwäch qan chë chqawäch apü xkekʼastäj pä ri kamnaqiʼ. Rma riʼ ütz yeqakʼoxaj, yeqabʼixaj chqä nqtzjon chrij ri nkikʼüt qa chqawäch taq nqayaʼ ruqʼij Dios pa qachoch. Tqayaʼ qa pa qajolon re bʼix reʼ chqä tqabʼanaʼ chë napon pa qan ri nkikʼüt. Rchë ke riʼ, taq xtqïl jun nüm kʼayewal o xtkäm jun qachʼalal, ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios xtnataj pä re bʼix reʼ chqë. Y ya riʼ kan xtkʼuqbʼaʼ qakʼuʼx.

19. ¿Achkë rubʼanik ütz nqaksaj ri nqkowin nqchʼobʼon? (Tatzʼetaʼ ri recuadro «¿Achkë kʼutunïk xtaʼän chkë?»).

¹⁹ Tqaquʼ chë yoj kʼo chik chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew. Ri qabʼanik xuʼän qa Jehová nqrtoʼ rchë nqkowin nqaʼän riʼ. Kʼo jun qachʼalal ixöq nuʼij: «Rma kan kʼïy mul nquʼ rij ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew rïn kan achiʼel ta yikowin chik nsäq kixlaʼ ri kotzʼiʼj ri xkejeʼ chriʼ». Tqaquʼ na peʼ achkë xtqanaʼ taq xtqatamaj kiwäch ri rusamajelaʼ Dios ri xejeʼ ojer. ¿Achkë chkë ryeʼ nawajoʼ natamaj kiwäch? ¿Achkë xtakʼutuj chkë? Tqaquʼ chqä achkë xtqanaʼ taq xkeqakʼül ri qachʼalal ri ye kamnäq äl. Taquʼ achkë tzij xtaʼij chkë, achkë rubʼanik xkeʼaqʼetej chqä achkë xtanaʼ taq xtatzʼët chik jmul kiwäch.

20. ¿Achkë ütz nqayaʼ chqawäch nqaʼän?

²⁰ Röj kan kowan qtyoxin che rä Jehová rma rubʼin chqë chë xkerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ. Qayaʼon chwäch qan chë ryä kan xtuʼän riʼ, rma ryä nrajoʼ chqä nkowin yerukʼasoj pä ri qachʼalal. Riʼ kan achiʼel ta Jehová najin nuʼij chqë: «Ri awachʼalal xkekʼastäj na pä». Rma riʼ tqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chrij ri rutzjun Jehová chqë. We röj xtqaʼän riʼ, más junan xtuʼän qawäch rkʼë.