Tqachajij qiʼ rchë ma nqqä ta chpan jun mak

1, 2. a) ¿Achkë xuʼij Jesús chë nkʼatzin nqaʼän? b) ¿Achkë rma rtzeqelbʼëy Jesús ma xkiʼän ta ri xkiʼij pa naʼäy? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

JESÚS xuʼij: «Rïx niwajoʼ niʼän ri ütz, ye kʼa ri ichʼakul xa majun rchqʼaʼ ta» (Mat. 26:41b). Kikʼë re tzij reʼ, ryä xkʼüt chë rtaman wä chë röj, ri winäq, xa kʼo qa mak chqij chqä chë kʼo mul xa nqsach, ye kʼa xuʼij chqä chë nkʼatzin nqachajij qiʼ rchë ma nqakʼuqbʼaʼ ta qa qakʼuʼx chqij. Jun kayoxiʼ horas taq majanä tuʼij riʼ, ri rtzeqelbʼëy xkiʼij che rä chë majun bʼëy xtkiyaʼ ta qa ryä (Mat. 26:35). Ryeʼ nkajoʼ wä nkiʼän ri ütz, ye kʼa ma kitaman ta wä chë, taq nawïl jun kʼayewal, kʼo mul ma chaq bʼaʼ ta nuʼän chawäch naʼän ri xaʼij pa naʼäy. Rma riʼ Jesús xuʼij ya reʼ chkë: «Ma kixwär ta chqä chaq taqïl kixchʼö rkʼë Dios rchë ma yixqä ta pa mak» (Mat. 26:41a).

² ¿Achkë xkiʼän rtzeqelbʼëy Jesús taq ryä xchap äl kimä ri winäq? Rma ryeʼ ma xkiʼän ta ri xuʼij Jesús chkë, xa xkiʼän ri xkiʼij pa naʼäy chë ma xtkiʼän ta. Ryeʼ ma xkinaʼej ta taq xpë kʼayewal chkij y xkiyaʼ qa Jesús (Mat. 26:56).

3. a) We röj nqajoʼ nqanmaj rtzij Jehová, ¿achkë rma ma ütz ta nqakʼuqbʼaʼ qa qakʼuʼx chqij? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ Röj chqä ma ütz ta nqakʼuqbʼaʼ qa qakʼuʼx chqij. Tapeʼ qayaʼon chwäch qan chë ma xtqayaʼ ta qʼij chë kʼo jun nbʼanö chqë chë nqayaʼ qa Jehová, röj xa kʼo qa mak chqij, rma riʼ kʼo mul xa xtqajoʼ xtqaʼän ri ma ütz ta (Rom. 5:12; 7:21-23). Rkʼë jbʼaʼ chaq kʼateʼ xtkʼüt pä riʼ jun mak chqawäch ri akuchï kʼayewal xtuʼän chqawäch xtqaqʼät qiʼ chwäch. We röj nqajoʼ nqanmaj rtzij Jehová chqä Rkʼajol, nkʼatzin nqaʼän ri xuʼij qa Jesús; nkʼatzin nqachajij qiʼ rchë ma nqaʼän ta jun mak. Ya riʼ xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ. Naʼäy xtqatzʼët achoq chwäch nkʼatzin wä nqachajij qiʼ. Chrij riʼ, achkë rbʼanik nqachajij qiʼ rchë ma nqqä ta chpan jun mak. Y, pa rkʼisbʼäl, achkë nkʼatzin nqaʼän rchë ronojel mul xtqachajij qiʼ.

¿ACHOQ CHWÄCH NKʼATZIN WÄ NQACHAJIJ QIʼ?

4, 5. ¿Achkë rma nkʼatzin nqachajij qiʼ rchë ma yeqaʼän ta jojun mak ri ma ye nmaʼq taq mak ta?

⁴ Ye kʼo jojun mak ma ye nmaʼq taq mak ta, tapeʼ ke riʼ, rkʼë jbʼaʼ nkiʼän chqë chë ma jnan ta chik nuʼän qawäch rkʼë Jehová. Chqä, rkʼë jbʼaʼ nkiʼän chqë chë yeqaʼän nmaʼq taq mak.

⁵ Jontir röj nkikʼüt pä kiʼ jojun mak chqawäch, ye kʼa chqajujnal qataman achkë mak más kʼayewal nuʼän chqawäch nqaqʼät qiʼ chwäch. Rkʼë jbʼaʼ ye kʼo jojun najin nkitäj kiqʼij rchë ma yeqä ta chpan jun nüm mak, achiʼel ri tzʼil taq bʼanobʼäl. Jojun chik kʼayewal nuʼän chkiwäch nkiqʼät kiʼ chkiwäch nkʼaj chik tzʼil taq bʼanobʼäl, achiʼel ri nkichäp qa kichʼakul o nkitzʼët pornografía. Y nkʼaj chik, rkʼë jbʼaʼ najin nkitäj kiqʼij rchë ma nkinaʼ ta kiʼ, ma nkixiʼij ta kiʼ chkiwäch ri winäq chqä rchë ma chanin ta nkatäj kiyowal. Komä nqʼax chqawäch achkë rma Santiago xuʼij chë «yë jun winäq nkanun qa kʼayewal chrij taq nuyaʼ qʼij chë ri nurayij nqʼolö rchë chqä nchʼakon chrij» (Sant. 1:14).

6. ¿Achkë nkʼatzin nqʼax chqawäch?

⁶ ¿Ataman rït achoq chwäch kʼayewal nuʼän chawäch naqʼät awiʼ? Ma ütz ta nqaquʼ chë xtqkowin xtqapabʼaʼ qiʼ chwäch xa bʼa achkë mak ri xtkʼüt pä riʼ chqawäch o nqaquʼ chë majun bʼëy xtqqä ta chpan jun (1 Juan 1:8). Pablo xuʼij chë yajün ri ye kʼo naʼoj kikʼë ri ye kʼo rkʼë Dios nkʼatzin nkichajij kiʼ rchë ma nkiʼän ta ri ma ütz ta (Gál. 6:1). Rma riʼ, más ütz ma tqaqʼöl ta qiʼ y tqʼax chqawäch chë ye kʼo jojun mak kʼayewal nuʼän chqawäch nqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch (2 Cor. 13:5).

7. ¿Ajän riʼ taq nkʼatzin nqachajij más qiʼ? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

⁷ We röj qataman chik achkë kʼayewal nuʼän chqawäch nqapabʼaʼ qiʼ chwäch, ¿achkë kʼo chë nqaʼän? ¡Kʼo chë nqatäj qaqʼij rchë nqatamaj achkë rbʼanik nqapabʼaʼ qiʼ chwäch ya riʼ! Tqaquʼ rij ya reʼ: ojer qa, xejeʼ jojun tinamït ri kʼo wä tzʼaq chkij. Ye kʼa kʼo jojun peraj chkë ri tzʼaq riʼ ri akuchï rkʼë jbʼaʼ kan chaq bʼaʼ yeʼok kikʼulel ri winäq chpan, y ya riʼ kipuertas. Ya riʼ nkʼatzin wä yechajïx más. Ke riʼ chqä röj, nkʼatzin nqachajij qiʼ taq qataman chë rkʼë jbʼaʼ kʼayewal xtuʼän chqawäch xtqaqʼät qiʼ chwäch jun mak (1 Cor. 9:27).

¿ACHKË ÜTZ NQAʼÄN RCHË NQACHAJIJ QIʼ?

8, 9. ¿Achkë ta xkʼatzin xuʼän ri kʼajol ri nutzjoj Proverbios capítulo 7 rchë ma ta xqä chpan jun nüm mak? (Proverbios 7:8, 9, 13, 14, 21).

⁸ ¿Achkë ütz nqaʼän rchë nqachajij qiʼ chwäch jun mak? Tqatzʼetaʼ achkë naʼoj nqatamaj qa chpan ri capítulo 7 rchë Proverbios. Ri capítulo riʼ ntzjon chrij jun kʼajol ri xeruʼän tzʼil taq bʼanobʼäl rkʼë jun ixöq ri rkʼwan jun tzʼil kʼaslemal. Ri versículo 22 nuʼij chë ryä «chaq kʼateʼ» xbʼä chrij ri ixöq riʼ. Ye kʼa chpan jojun qa versículos nuʼij chë ryä kʼo jojun xeruʼän ri xkiʼän che rä chë eqal eqal xqä chpan ri mak riʼ.

⁹ ¿Achkë xeruʼän ri kʼajol riʼ? Naʼäy, taq ya ntok qa aqʼaʼ, ryä «naqaj nqʼax wä äl che rä akuchï njeʼ wä ri ixöq riʼ». Chrij riʼ, xbʼä chpan ri bʼey ri nbʼä chrachoch ri ixöq (taskʼij rwäch Proverbios 7:8, 9). Y, taq xtzʼët ri ixöq riʼ, ryä ma xanmäj ta äl chwäch, xa xyaʼ qʼij chë xtzʼmaj rchiʼ chqä xtzjoj che rä chrij ri sacrificios ri yerbʼanon chik, rkʼë jbʼaʼ rchë xrajoʼ xkʼüt chwäch chë ryä ma itzel ixöq ta (taskʼij rwäch Proverbios 7:13, 14, 21). Xa ta ri kʼajol ma ta xuʼän riʼ, xkowin ta xqʼät riʼ chwäch ri mak.

10. Achiʼel xuʼän ri kʼajol ri nutzjoj Proverbios, ¿achkë rkʼë jbʼaʼ xtuʼän jun rsamajel Dios pa qaqʼij komä?

¹⁰ Ke riʼ chqä rkʼë jbʼaʼ xtbʼanatäj rkʼë jun rsamajel Jehová. Rkʼë jbʼaʼ nqä chpan jun nüm mak y chrij riʼ nunaʼ chë chaq kʼateʼ xbʼanatäj jontir. Rkʼë jbʼaʼ nuʼij ya reʼ: «Ma ntaman ta achkë rma xinbʼän riʼ». Tapeʼ ke riʼ, taq ryä majanä tuʼän ri mak riʼ, rkʼë jbʼaʼ kʼo jojun xeruʼän ri xkiʼän che rä chë ma xkowin ta chik xqʼät riʼ chwäch. Rkʼë jbʼaʼ xkʼwaj riʼ kikʼë itzel taq ramigos, xkʼastan chrij ri ma ütz ta, xbʼä akuchï ma ütz ta wä nbʼä y xok chkipan páginas pa internet ri akuchï ma ütz ta ntok. Chqä, rkʼë jbʼaʼ ma nchʼö ta wä chik rkʼë Jehová, ma nuskʼij ta wä chik rBiblia, ma nbʼä ta wä chik pa qamoloj ni chutzjoxik le Biblia. Rkʼë jbʼaʼ ma «chaq kʼateʼ» ta xkʼüt pä riʼ jun mak chwäch chqä xqä chpan, achiʼel xbʼanatäj rkʼë ri kʼajol ri nutzjoj Proverbios.

11. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän we ma nqajoʼ ta nqqä chpan jun mak?

¹¹ ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa chrij ri xqatzjoj qa? Chë ma xa xuʼ ta nkʼatzin nqaqʼät qiʼ chwäch jun mak, xa nkʼatzin chqä ma nqaʼän ta xa bʼa achkë jun ri nuʼän chqë chë nqqä chpan ri mak riʼ. Ya riʼ ri naʼoj xkʼüt Salomón taq xtzjoj yän ri xbʼanatäj rkʼë ri kʼajol chqä ri ixöq ri rkʼwan jun tzʼil kʼaslemal. Ryä xuʼij reʼ chrij ri ixöq riʼ: «Ma kabʼä ta chpan ri bʼey ri rkʼwan ryä» (Prov. 7:25). Chqä xuʼij: «Ma kajelun ta rkʼë ri ixöq riʼ y ma kajelun ta chuchiʼ rachoch» (Prov. 5:3, 8). Reʼ ntel chë tzij chë, we ma nqajoʼ ta nqqä chpan jun mak, nkʼatzin nqachajij qiʼ rchë ma nqaʼän ta xa bʼa achkë jun ri nuʼän chqë chë nqqä chpan ri mak riʼ.a Jojun chkë ri yeqaʼän rkʼë jbʼaʼ ma xajan ta yeqaʼän röj ri cristianos, ye kʼa rkʼë jbʼaʼ nkiʼän chqë chë nqqä chpan jun mak (Mat. 5:29, 30).

12. ¿Achkë chʼobʼoj xuʼän Job, y achkë rbʼanik xtoʼ ya riʼ rchë ma xqä ta chpan jun mak? (Job 31:1).

¹² We röj nqajoʼ nqachajij qiʼ chwäch xa bʼa achkë jun ri nuʼän chqë chë nqqä chpan jun mak, ütz nqakʼän qanaʼoj chrij Job. Ryä xyaʼ chwäch ran majun bʼëy xtrayij ta kiwäch nkʼaj chik ixoqiʼ. Job xuʼij: «Rïn kan nbʼanon jun chʼobʼoj kikʼë ri rnaqʼ nwäch» (taskʼij rwäch Job 31:1). Rma ryä xuʼän ri chʼobʼoj riʼ, ya riʼ xtoʼö rchë ma xkanuj ta rkʼexel rkʼlaj. Röj chqä ütz nqayaʼ chwäch qan ma nqaʼän ta xa bʼa achkë jun ri nuʼän chqë chë nqqä chpan jun mak.

13. ¿Achkë rma nkʼatzin nqachajij qiʼ rkʼë ri yeqaquʼ? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹³ Nkʼatzin chqä nqachajij qiʼ rkʼë ri yeqaquʼ (Éx. 20:17). Ye kʼo jojun nkiʼij chë majun ta rbʼanon yekiquʼ tzʼil taq bʼanobʼäl xa xuʼ we ryeʼ ma yekiʼän ta ri bʼanobʼäl riʼ pa kikʼaslemal. Ye kʼa xa kiyonïl najin nkiqʼöl qa kiʼ. Taq más nqaquʼ nqaʼän jun ri ma ütz ta, más xtqarayij xtqaʼän riʼ. Reʼ xa achiʼel ta röj najin nqkanun rchë ri mak y komä nkʼatzin nqaqʼät qiʼ chwäch. Kantzij na wä chë kʼo mul chaq kʼateʼ yepë tzʼil taq chʼobʼonïk pa qajolon. Ye kʼa ¿achkë nkʼatzin nqaʼän? Nkʼatzin chanin yeqesaj äl pa qajolon y nqchʼobʼon chrij ri nkiʼän chqë chë ma yeqaquʼ ta chik ri tzʼil taq chʼobʼonïk riʼ. Achiʼel nqaʼän taq nqakʼüq jun itzel qʼayis rchë ma nkʼïy ta pä chik, ke riʼ chqä nkʼatzin nqaʼän kikʼë ri itzel taq chʼobʼonïk, nkʼatzin yeqesaj äl pa qajolon rchë ma nkiʼän ta chqë chë nqqä chpan jun nüm mak (Filip. 4:8; Col. 3:2; Sant. 1:13-15).

14. ¿Achkë más xtqtoʼö rchë ma xtqqä ta chpan jun mak?

¹⁴ ¿Achkë más xtqtoʼö rchë ma xtqqä ta chpan jun mak? Röj nkʼatzin nqayaʼ chwäch qan chë taq nqasmajij rpixaʼ Jehová ronojel mul kʼo utzil nqïl pa qakʼaslemal. Kʼo mul, rkʼë jbʼaʼ ri yeqaquʼ chqä ri yeqarayij ma rkʼwan ta riʼ rkʼë ri nrajoʼ Jehová rchë nqaʼän, ye kʼa we nqatäj qaqʼij rchë nqaʼän ri nrajoʼ ryä, kan kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän.

15. ¿Achkë nqrtoʼ wä nqarayij nqaʼän ri ütz?

¹⁵ Röj kʼo chë nqarayij nqaʼän ri ütz y nqatzelaj ri ma ütz ta (Amós 5:15). We xtqaʼän riʼ, más xtqayaʼ chwäch qan xtqaʼän ri ütz chqä xtqachajij qiʼ chkiwäch ri nkiʼän chqë chë nqqä chpan jun mak. Y, ma xa xuʼ ta riʼ, xa xtqkowin chqä xtqaqʼät qiʼ rchë ma xtqaʼän ta xa bʼa achkë mak ri xtkʼüt pä riʼ chqawäch.

16. ¿Achkë rma jontir ri nqaʼän chuyaʼik rqʼij Jehová yojkitoʼ rchë ma nqaʼän ta jun mak? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁶ ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqarayij xtqaʼän ri ütz? Ri xtqtoʼö ya riʼ nqaʼän jontir ri nqkowin chuyaʼik rqʼij Jehová. Ri qamoloj chqä rtzjoxik le Biblia yojkitoʼ rchë más xtqarayij xtqaʼän ri nqä chwäch Jehová, y taq najin nqaʼän riʼ ma npë ta pa qajolon nqaʼän jun ri ma ütz ta (Mat. 28:19, 20; Heb. 10:24, 25). Ri nqaskʼij rwäch Rchʼaʼäl Dios chqä nqchʼobʼon chrij ri nqaskʼij chpan nqrtoʼ chqä rchë nqajoʼ nqaʼän ri ütz y nqatzelaj ri itzelal (Jos. 1:8; Sal. 1:2, 3; 119:97, 101). Y, tnatäj chqë chë Jesús xyaʼ re naʼoj reʼ chqë: «Chaq taqïl kixchʼö rkʼë Dios rchë ma yixqä ta pa mak» (Mat. 26:41). Taq nqajäm qawäch rchë nqchʼö rkʼë Qatat kʼo chkaj, ma xa xuʼ ta nqakʼül ri toʼïk ri nuyaʼ pä ryä chqë, xa nqrtoʼ chqä rchë más xtqarayij xtqaʼän ri nqä chwäch ryä (Sant. 4:8).

RONOJEL MUL TQACHAJIJ QIʼ

17. ¿Achkë kʼayewal xuʼän chwäch Pedro xyaʼ qa rbʼanik?

¹⁷ Rkʼë jbʼaʼ jojun chkë ri xeqaʼän ojer ri ma ye ütz ta, komä ma yeqaʼän ta chik. Ye kʼa jojun chik, kʼayewal nuʼän chqawäch nqayaʼ qa kibʼanik. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ri apóstol Pedro. Rma ryä xxiʼij riʼ chkiwäch ri winäq, oxiʼ mul xuʼij chkë chë ma rtaman ta rwäch Jesús (Mat. 26:69-75). Ye kʼa jbʼaʼ chrij riʼ, ryä ma xxiʼij ta riʼ xtzjon chkiwäch ri ye kʼo chpan ri Sanedrín. Achiʼel ta xqʼalajin chë ryä ma xxiʼij ta chik riʼ chkiwäch ri winäq (Hech. 5:27-29). Tapeʼ ke riʼ, jojun jnaʼ chrij riʼ, ryä ma xwaʼ ta chik kikʼë ri cristianos ri ma ye judíos ta «rma nuxiʼij wä riʼ chkiwäch ri judíos» (Gál. 2:11, 12). Pedro xuʼän chik jmul ri xyaʼ yän qa rbʼanik. Ma qataman ta we ryä majun bʼëy chik xxiʼij ta riʼ chkiwäch ri winäq.

18. Tapeʼ jojun chkë ri xeqaʼän ojer xqayaʼ yän qa kibʼanik, ¿achkë rkʼë jbʼaʼ xtbʼanatäj?

¹⁸ Ke riʼ chqä röj, rkʼë jbʼaʼ nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë ma nqaʼän ta chik jun ri xqaquʼ röj chë xqayaʼ yän qa rbʼanik. Tqatzʼetaʼ ri xuʼij jun qachʼalal: «Rïn 10 jnaʼ xinyaʼ qa rtzʼetik pornografía, y chi nwäch rïn xikowin xinyaʼ qa rtzʼetik, ye kʼa kʼo mul kan xinwajoʼ xintzʼët chik jmul». ¡Kan ütz chë ri qachʼalal riʼ xtäj rqʼij rchë ma nutzʼët ta chik pornografía! Ryä xqʼax chwäch chë, rchë ma nuʼän ta chik ya riʼ, ronojel qʼij nkʼatzin wä nuchajij riʼ, rkʼë jbʼaʼ chpan ri tiempo ri xtkʼaseʼ. Rxjayil chqä ri ukʼwäy taq bʼey kitoʼon pä rchë nuchajij riʼ chwäch rtzʼetik pornografía.

19. ¿Achkë ütz nqaʼän we kʼo jun ri kan kʼayewal nuʼän chqawäch nqayaʼ qa rbʼanik?

¹⁹ We röj kʼo jun ri kʼayewal nuʼän chqawäch nqayaʼ qa rbʼanik, ¿achkë xtqtoʼö rchë ma xtqayaʼ ta qʼij chë ya riʼ xtbʼanö chqë chë xtqqä chpan jun mak? Ri xtqtoʼö ya riʼ nqaʼän ri xuʼij Jesús. Ryä xuʼij: «Ma kixwär ta». Tapeʼ rït nanaʼ chë ma xkeʼaʼän ta chik ri ma ütz ta xeʼaʼän ojer, tachajij awiʼ rchë ma naʼän ta xa bʼa achkë jun ri nuʼän chawä chë yaqä chpan jun mak (1 Cor. 10:12). Ma tayaʼ ta qa rbʼanik ri achkë yaturtoʼon pä rchë naqʼät awiʼ chwäch ri ma ütz ta. Proverbios 28:14 nuʼij: «Kan kiʼ rkʼuʼx nuʼän ri winäq ri ronojel mul nuchajij riʼ» (2 Ped. 3:14).

¿ACHKË NQRTOʼ WÄ NQACHAJIJ QIʼ?

20, 21. a) ¿Achkë nqrtoʼ wä nqachajij qiʼ? b) We röj nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqaqʼät qiʼ chwäch jun mak, ¿achkë xtuʼän Jehová? (2 Corintios 4:7).

²⁰ ¿Kʼo nkʼatzin wä nqatäj qaqʼij rchë nqachajij qiʼ rchë ma nqqä ta chpan jun mak? Jaʼ, kan kʼo nkʼatzin wä. Ri nqanaʼ taq nqmakun ma njunmatäj ta rkʼë ri nqanaʼ taq nqasmajij ri naʼoj yeryaʼ Jehová chqë, rma ya riʼ nuʼän chqë chë kan kiʼ qakʼuʼx nqaʼän (Heb. 11:25; Sal. 19:8). Y, ma tqamestaj ta chë Jehová xqr·än rchë nqaʼän ri nrajoʼ ryä (Gén. 1:27). We xtqaʼän riʼ, chʼajchʼöj xtjeʼ qaconciencia y xtqkowin xtqïl qakʼaslemal ri ma xtkʼis ta (1 Tim. 6:12; 2 Tim. 1:3; Jud. 20, 21).

²¹ Kantzij na wä chë ri qachʼakul xa «majun rchqʼaʼ ta», ye kʼa reʼ ma ntel ta chë tzij chë ma xtqkowin ta xtqaqʼät qiʼ chwäch jun mak, rma Jehová xtqrtoʼ pä (taskʼij rwäch 2 Corintios 4:7). Chpan ri texto nuʼij chë ryä xtyaʼ ri uchqʼaʼ chqë ri petenäq rkʼë ryä. Ye kʼa röj nkʼatzin chqä nqaksaj qachqʼaʼ, ntel chë tzij, nqatäj qaqʼij ronojel qʼij rchë ma nqqä ta chpan jun mak. We röj nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqaqʼät qiʼ chwäch jun mak, tqayaʼ chwäch qan chë Jehová xtyaʼ pä qachqʼaʼ taq xtqakʼutuj che rä (1 Cor. 10:13). Rkʼë rtoʼik ryä, röj xtqkowin xtqachajij qiʼ rchë ma xtqqä ta chpan jun mak.