Takʼamaʼ anaʼoj chkij ri ángeles

1, 2. a) ¿Achkë nbʼanö chë ma yoj jnan ta kikʼë ri ángeles? b) ¿Achkë nbʼanö chë yoj jnan jbʼaʼ kikʼë ri ángeles?

TAQ Jehová xaturkʼäm pä chpan rtinamit, ryä xyaʼ qʼij chawä rchë xatok chpan rfamilia ri akuchï jontir nqajoʼ qiʼ. Ri familia riʼ ma xa xuʼ ta qachʼalal ri ye kʼo chwäch jontir Rwachʼlew ye kʼo chpan, ye kʼo chqä kan pa millón ángeles (Dan. 7:9, 10). Taq nqchʼobʼon chkij ri ángeles, rkʼë jbʼaʼ npë pa qajalon jontir ri nbʼanö chqë chë ma yoj jnan ta kikʼë ryeʼ. Nqaʼij riʼ rma ryeʼ xebʼan taq majanä wä kebʼan ri winäq (Job 38:4, 7). Kʼo más kichqʼaʼ, más ye loqʼoläj y más chöj kikʼaslemal chqawäch röj, rma röj xa kʼo qa mak chqij (Luc. 9:26).

² Ye kʼa, tapeʼ kʼo nbʼanö chqë chë ma yoj jnan ta kikʼë ri ángeles, kʼo kʼïy nbʼanö chqë chë yoj jnan jbʼaʼ kikʼë ryeʼ. Nqaʼij riʼ rma ryeʼ y röj nqkowin nqakʼüt ri jaʼäl taq naʼoj ye kʼo rkʼë Jehová, röj nqchaʼö achkë nqajoʼ nqaʼän, kʼo qabʼiʼ, jalajöj qanaʼoj y jalajöj samaj nqaʼän chpan rtinamit Jehová. Y, achiʼel ri ángeles, röj chqä nqanaʼ chë nkʼatzin nqayaʼ rqʼij Qatat kʼo chkaj (1 Ped. 1:12).

3. ¿Achkë nkikʼüt qa ri ángeles chqawäch?

³ Rma kʼo kʼïy nbʼanö chë yoj jnan jbʼaʼ kikʼë ri ángeles, ri nkiʼän ryeʼ kowan yojkitoʼ chqä nkikʼüt kʼïy ütz taq naʼoj chqawäch. Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chkij ri ángeles, rma ryeʼ ma nkinaʼ ta kiʼ, yekajoʼ ri winäq, nkiköchʼ ri ma ütz ta yebʼan chwäch Rwachʼlew chqä yetoʼon rchë chʼajchʼöj njeʼ ri congregación.

RI ÁNGELES MA NKINAʼ TA KIʼ

4. a) ¿Achkë rbʼanik nkikʼüt ri ángeles chë ma nkinaʼ ta kiʼ? b) ¿Achkë rma ri ángeles ma nkinaʼ ta kiʼ? (Salmo 89:7).

⁴ Ri ángeles ma nkinaʼ ta kiʼ. Tapeʼ kan kʼïy kitaman, kowan kichqʼaʼ y kowan kinaʼoj, ryeʼ kan nkiʼän ri nuʼij Jehová chkë (Sal. 103:20). Ryeʼ nkiʼän ri samaj nuyaʼ Jehová chkë y ma nkinaʼ ta kiʼ rma ri samaj riʼ nixta rma kʼo yekowin nkiʼän ri ma yekowin ta nkiʼän ri winäq. Kan kiʼ kikʼuʼx nkiʼän ri nrajoʼ Dios tapeʼ majun bʼëy ntamatäj ta kibʼiʼ (Gén. 32:24, 29; 2 Rey. 19:35).a Ma nkajoʼ ta chë yë ryeʼ nyaʼöx kiqʼij pa rkʼexel Jehová. ¿Achkë rma ri ángeles ma nkinaʼ ta kiʼ? Rma nkajoʼ Jehová y ma nkajoʼ ta nkiqasaj rqʼij (taskʼij Salmo 89:7).

5. ¿Achkë rbʼanik xkʼüt jun ángel chë ma xnaʼ ta riʼ taq xqʼïl ri apóstol Juan? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁵ Tqatzʼetaʼ jun peraj chpan le Biblia ri nukʼüt chë ri ángeles ma nkinaʼ ta kiʼ. Chunaqaj ri jnaʼ 96, jun ángel ri ma qataman ta rbʼiʼ, xkʼüt jun visión chwäch ri apóstol Juan (Apoc. 1:1). ¿Achkë xuʼän Juan taq xtzʼët jontir ri xkʼut chwäch? Ryä xxkeʼ qa chwäch ri ángel rchë nuyaʼ rqʼij, ye kʼa ri ángel chanin xqʼät Juan y xuʼij che rä: «¡Kakatäj! ¡Ma taʼän ta ke laʼ! Rïn chqä xa yïn rsamajel Dios achiʼel rït chqä ri awachʼalal […]. ¡Yë Dios tayaʼ rqʼij!» (Apoc. 19:10). Ri xuʼij ri ángel xkʼüt chë ma nunaʼ ta riʼ. Ma xrajoʼ ta chë yë ryä nyaʼöx rqʼij, rma riʼ chanin xuʼij che rä Juan chë yë Jehová tyaʼ rqʼij. Chqä, ma xnaʼ ta chë ryä kʼo más rqʼij chwäch Juan. Tapeʼ kan kʼïy chik tiempo ryaʼon pä rqʼij Jehová chqä kʼo más rchqʼaʼ chwäch ri apóstol, ryä xqasaj riʼ chqä xuʼij reʼ che rä: «Rïn chqä xa yïn rsamajel Dios achiʼel rït». Y tapeʼ kʼo chë xqʼïl Juan, ri ya riʼj wä chik, ryä ma xchapon ta che rä nixta xerksaj kuw taq tzij taq xtzjon rkʼë. Pa rkʼexel riʼ, ryä kan jaʼäl rnaʼoj xuʼän rkʼë. Rkʼë jbʼaʼ ri ángel riʼ xtzʼët chë Juan xrajoʼ xyaʼ rqʼij rma jontir ri xtzʼët chpan ri visión.

6. ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chkij ri ángeles rchë ma nqanaʼ ta qiʼ?

⁶ ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chkij ri ángeles rchë ma nqanaʼ ta qiʼ? Jun rbʼanik, ya riʼ taq ma nqanaʼ ta qiʼ rma ri samaj yaʼon chqë chqä taq ma nqaʼän ta chë ri nkʼaj chik nkiquʼ chë yaʼon ri samaj riʼ chqë rma kʼo kʼïy nqkowin nqaʼän (1 Cor. 4:7). Chqä, ma ütz ta nqaquʼ chë röj kʼo más qaqʼij chkiwäch nkʼaj chik xa rma kan kʼïy chik tiempo qayaʼon pä rqʼij Jehová o rma kʼo jojun samaj yaʼon pa qaqʼaʼ. Pa rkʼexel riʼ, taq más samaj nyaʼöx pa qaqʼaʼ, ya riʼ taq más nkʼatzin nqaqasaj qiʼ (Luc. 9:48). Achiʼel xkiʼän ri ángeles, röj chqä nqajoʼ yeqatoʼ nkʼaj chik y ma nqajoʼ ta chë ryeʼ nkinaʼ chë kʼo más qaqʼij chkiwäch.

7. ¿Achkë rbʼanik nqakʼüt chë ma nqanaʼ ta qiʼ taq nqaqʼïl o nqayaʼ rnaʼoj jun chik?

⁷ Röj chqä nqkowin nqakʼüt chë ma nqanaʼ ta qiʼ taq nkʼatzin nqaqʼïl o nqayaʼ rnaʼoj jun chik, rkʼë jbʼaʼ jun qachʼalal o qalkʼwal. Kʼo mul, rkʼë jbʼaʼ xtkʼatzin xtqaʼij che rä jun chik achkë ma ütz ta najin nuʼän. Ye kʼa, achiʼel ri ángel ri kan ütz rnaʼoj xuʼän rkʼë Juan taq xqʼïl, röj chqä nqkowin nqaʼän riʼ taq ma nqaqasaj ta rqʼij jun chik taq nqayaʼ rnaʼoj. We röj ma nqanaʼ ta chë kʼo más qaqʼij chkiwäch nkʼaj chik, kan xtqaksaj le Biblia rchë xtqayaʼ kinaʼoj, kan ütz qanaʼoj xtqaʼän kikʼë chqä ma xtqaqasaj ta kiqʼij (Col. 4:6).

RI ÁNGELES YEKAJOʼ RI WINÄQ

8. a) Rkʼë ri nuʼij Lucas 15:10, ¿achkë rbʼanik nkikʼüt ri ángeles chë yekajoʼ ri winäq? b) ¿Achkë rbʼanik yojkitoʼ ri ángeles chutzjoxik le Biblia? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁸ Ri ángeles kan kʼo rqʼij chkiwäch ri achkë nkiqʼaxaj ri winäq rma kowan yekajoʼ. Ryeʼ kan kiʼ kikʼuʼx nkiʼän taq jun winäq ri xmakun nutzolij riʼ, ntel chë tzij, taq jun winäq ntzolin pä rkʼë Jehová o taq nutamaj ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia y nujäl rbʼanik rkʼaslemal rchë nuyaʼ rqʼij Dios (taskʼij Lucas 15:10). Ri ángeles chqä kan yetoʼon rkʼë ri samaj nbʼan chutzjoxik le Biblia (Apoc. 14:6). Tapeʼ ma yë ta ryeʼ yetzjon kikʼë ri winäq, yekowin yojkikʼwaj rkʼë jun winäq ri nrajoʼ nutamaj rwäch Jehová. Kantzij na wä chë ma nqkowin ta nqaʼij chë yë ri ángeles xetoʼö qchë rchë xqïl jun winäq ri nrajoʼ nutamaj rwäch Dios. Nqaʼij riʼ rma Jehová kʼo chik nkʼaj yerksaj —achiʼel ri loqʼoläj rchqʼaʼ— rchë yertoʼ ri winäq o rchë nukʼwaj kibʼey ri nkiyaʼ rqʼij ryä (Hech. 16:6, 7). Ye kʼa Jehová kan kowan yerksaj r·ángeles. Rma riʼ, taq nq·el chutzjoxik le Biblia, ütz nqayaʼ chwäch qan chë ryeʼ xkejeʼ qkʼë rchë xkojkitoʼ. (Tatzʼetaʼ ri recuadro «Kan xkïl ri xkikʼutuj che rä Dios»).b

9. ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chkij ri ángeles rchë yeqajoʼ ri winäq?

⁹ ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chkij ri ángeles rchë yeqajoʼ ri winäq? Jun rbʼanik, ya riʼ taq kiʼ qakʼuʼx nqaʼän taq nyaʼöx rtzjol pa congregación chë jun winäq xtzolin pä rkʼë Jehová. Kan ütz rkʼulik tqabʼanaʼ che rä qachʼalal riʼ chqä tqakʼutuʼ chwäch chë nqajoʼ (Luc. 15:4-7; 2 Cor. 2:6-8). Jun chik rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chkij ri ángeles, ya riʼ taq nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqatzjoj le Biblia (Ecl. 11:6). Y, achiʼel nkiʼän ri ángeles ri yojkitoʼ taq nqatzjoj le Biblia, röj chqä ütz nqakanuj rbʼanik rchë yeqatoʼ qachʼalal taq nkiʼän re samaj reʼ. Jun rbʼanik nqaʼän riʼ ya riʼ taq nq·el rkʼë jun kʼakʼakʼ publicador. O ütz chqä nqaʼij che rä jun qachʼalal ri kʼo chik rjnaʼ o yawaʼ chë nqajoʼ nq·el rkʼë chutzjoxik le Biblia.

10. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xbʼanatäj rkʼë ya Sara?

¹⁰ ¿Y si kwest chik nuʼän chqawäch nqatzjoj le Biblia? We ke riʼ, nqkowin nqakanuj nkʼaj chik rbʼanik rchë nqtoʼon kikʼë ri ángeles chubʼanik re samaj reʼ. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ya Sara,c jun qachʼalal aj la India. Taq ryä rkʼwan wä chik 20 jnaʼ oknäq precursora, xrïl jun yabʼil ri xqasaj pa chʼat. Ri qachʼalal riʼ kan kowan xbʼison. Ye kʼa rma qachʼalal xkitoʼ, xkikʼüt chwäch chë nkajoʼ y rma ronojel qʼij xskʼij rwäch rBiblia, eqal eqal kiʼ chik jmul rkʼuʼx xuʼän. Tapeʼ ke riʼ, xkʼatzin xkanuj nkʼaj chik rbʼanik rchë xtzjoj le Biblia. Rma ryä ma nkowin ta wä nixta ntzʼyeʼ rchë yertzʼibʼaj cartas, xa xuʼ xkowin xerskʼij äl ri winäq pa teléfono. Ryä yerskʼij wä äl ri winäq ri yerbʼetzʼetaʼ wä rbʼanon qa, y ryeʼ nkiyaʼ wä kibʼiʼ nkʼaj chik winäq che rä ri rkʼë jbʼaʼ nkajoʼ chqä nkitjoj kiʼ chrij le Biblia. ¿Achkë xbʼanatäj rma ryä xkanuj rbʼanik rchë xtzjoj Rchʼaʼäl Dios? Xa pa jun kayoxiʼ ikʼ, ya Sara najin wä chik yertjoj ye 70 winäq. Rma kan kowan ye kʼïy, ma xkowin ta xertjoj jontir, rma riʼ xuʼij chkë jojun qachʼalal pa congregación chë tkiyaʼ kitjonik jojun chkë ri winäq riʼ. Kʼïy chkë ri winäq riʼ ye bʼenäq pa qamoloj. Kantzij na wä chë ri ángeles kan kiʼ kikʼuʼx yetoʼon kikʼë qachʼalal achiʼel ya Sara, rma nkiʼän jontir ri kʼo pa kiqʼaʼ rchë nkitzjoj Rchʼaʼäl Dios.

RI ÁNGELES KAN KʼÏY KIKOCHʼON PÄ

11. ¿Achkë rbʼanik kikʼutun ri ángeles chë kan kʼïy kikochʼon pä?

¹¹ Ri ángeles nkikʼüt chqawäch achkë ütz nqaʼän rchë nqaköchʼ xa bʼa achkë nqaqʼaxaj pa qakʼaslemal. Ryeʼ kan pa mil jnaʼ kikochʼon pä ri itzelal chqä jontir ri ma pa rbʼeyal ta yebʼan. Xkitzʼët taq Satanás chqä ye kʼïy ángeles, ri jnan wä nkiyaʼ rqʼij Dios kikʼë, xkiyaʼ qa kij chwäch Jehová (Gén. 3:1; 6:1, 2; Jud. 6). Le Biblia nutzjoj jun ángel ri kʼo chë xpabʼaʼ riʼ chwäch jun demonio ri kowan rchqʼaʼ (Dan. 10:13). Chqä, kan xa xuʼ xebʼan ri winäq kʼa komä, ri ángeles kitzʼeton pä chë xa ye jbʼaʼ winäq nkichaʼ nkiyaʼ rqʼij Jehová. Tapeʼ kitzʼeton chqä kiqʼaxan jontir riʼ, ma kiyaʼon ta qa Jehová chqä kan kiʼ kikʼuʼx nkiyaʼ rqʼij. Ryeʼ kitaman chë Dios kan pa rqʼijul xtchüp rwäch jontir ri ma ütz ta yebʼan.

12. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xkeqaköchʼ ri kʼayewal chqä jontir ri ma pa rbʼeyal ta yebʼan?

¹² ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chkij ri ángeles? Rkʼë jbʼaʼ röj chqä kʼo jojun yeqatzʼët ri ma pa rbʼeyal ta yebʼan o nyaʼöx kʼayewal pa qawiʼ. Ye kʼa achiʼel ri ángeles, röj chqä qayaʼon chwäch qan chë Dios kan pa rqʼijul xtchüp rwäch ri itzelal. Rma riʼ achiʼel ryeʼ, «ma tqayaʼ ta qa rbʼanik ri ütz» (Gál. 6:9). Jehová rbʼin chë xtqrtoʼ pä rchë xkeqaköchʼ ri kʼayewal (1 Cor. 10:13). Rma riʼ, ütz nqaʼij che rä chë tyaʼ pä ri loqʼoläj rchqʼaʼ chqë, rma ya riʼ nqtoʼö rchë ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen chqä rchë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän (Gál. 5:22; Col. 1:11). ¿Y si rït najin nyaʼöx kʼayewal pan awiʼ? ¿Achkë ütz naʼän? Takʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij Jehová y ma taxiʼij ta awiʼ. Ryä ronojel mul xtjeʼ awkʼë chqä xtyaʼ pä awchqʼaʼ (Heb. 13:6).

RI ÁNGELES YETOʼON RCHË CHʼAJCHʼÖJ NJEʼ RI CONGREGACIÓN

13. ¿Achkë kisamaj ri ángeles chpan re rkʼisbʼäl taq qʼij reʼ? (Mateo 13:47-49).

¹³ Chpan re rkʼisbʼäl taq qʼij reʼ, Jehová ryaʼon jun samaj pa kiqʼaʼ ri ángeles (taskʼij Mateo 13:47-49). Chwäch jontir Rwachʼlew, kan pa millón winäq nkajoʼ nkitamaj chrij ri ütz taq rtzjol ri nqatzjoj chkë. Jojun chkë ryeʼ nkiʼän ri najowatäj rchë yeʼok cristianos, ye kʼa jojun chik ma ke riʼ ta nkiʼän. Ri ángeles yekijäch ri winäq ri chöj kikʼaslemal kikʼë ri itzel taq winäq. Ke riʼ rbʼanik yetoʼon rchë chʼajchʼöj njeʼ ri congregación. Reʼ ma ntel ta chë tzij chë taq jun winäq nuyaʼ qa ri congregación ma xtkowin ta chik xttzolin pä o chë majun ta chʼaʼoj xtjeʼ pa congregación. Ye kʼa, ri ütz nqayaʼ chwäch qan ya riʼ chë ri ángeles nkiʼän jontir ri kʼo pa kiqʼaʼ rchë chʼajchʼöj yejeʼ jontir ri congregaciones.

14, 15. ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chkij ri ángeles rchë nqtoʼon rchë chʼajchʼöj njeʼ ri congregación? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁴ ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chkij ri ángeles rchë nqtoʼon rchë chʼajchʼöj njeʼ ri congregación? Jun rbʼanik, ya riʼ taq nqakʼwaj jun chʼajchʼöj kʼaslemal chwäch Dios chqä ma nqatzʼilbʼisaj ta ryaʼik rqʼij ryä. Chqajujnal röj nkʼatzin nqachajij qiʼ, y rchë nqaʼän riʼ nkʼatzin yeqachaʼ ütz qamigos y ma nqaʼän ta xa bʼa achkë jun ri xa xtuʼän chë xtqayaʼ qa Jehová. Taq nqaʼän riʼ, nqtoʼon rchë chʼajchʼöj njeʼ ri congregación (Sal. 101:3). Chqä, nqkowin yeqatoʼ qachʼalal rchë nkinmaj rtzij Jehová. Tqaquʼ rij reʼ. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän we nqatamaj chë jun qachʼalal xuʼän jun nüm mak? Rma kowan nqajoʼ ri qachʼalal riʼ, nqaʼij che rä chë ttzjon kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey. We ryä ma xtuʼän ta riʼ, röj xtqbʼä kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey rchë xtqabʼeʼij chkë. Nqajoʼ chë ri qachʼalal riʼ nyaʼöx rtoʼik rchë jnan chik jmul nuʼän rwäch rkʼë Jehová (Sant. 5:14, 15).

¹⁵ Ye kʼa, jojun chkë ri yeqä chpan jun nüm mak kʼo chë yeʼelesäx qa pa congregación. Taq nbʼanatäj riʼ, röj ma nqakʼwaj ta chik qiʼ kikʼë (1 Cor. 5:9-13).d Ya reʼ ntoʼon rchë chʼajchʼöj njeʼ ri congregación. Chqä, taq röj ma nqakʼwaj ta chik qiʼ kikʼë ri xeʼelesäx qa pa congregación, nqakʼüt chkiwäch chë yeqajoʼ. Rkʼë jbʼaʼ ya riʼ xketoʼö rchë xtkitzʼët chë ma ütz ta ri xkiʼän. We ryeʼ xketzolin pä pa congregación, röj kan kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän, achiʼel Jehová chqä ri ángeles (Luc. 15:7).

16. ¿Achkë rbʼanik xtakʼän anaʼoj rït chkij ángeles?

¹⁶ Kan kowan nqtyoxin rma yaʼon qʼij chqë rchë nqatamaj achkë samaj nkiʼän ri ángeles y rma nqatolaʼ qiʼ kikʼë rchë nqaʼän rsamaj Dios. Tqatjaʼ qaqʼij rchë nqakʼän qanaʼoj chkij, rchë ke riʼ ma xtqanaʼ ta qiʼ, xkeqajoʼ ri winäq, xkeqaköchʼ ri kʼayewal qlon chqä xtqtoʼon rchë chʼajchʼöj xtjeʼ ri congregación. We xtqakʼän qanaʼoj chkij ri ángeles, xtqkowin xtqjeʼ chpan rfamilia Jehová chqä majun bʼëy xtq·el ta qa chpan.