Jehová xkaturtoʼ taq kʼo kʼayewal xtawïl

1. ¿Achkë qayaʼon chwäch qan?

RÖJ, ri rusamajelaʼ Jehová, qataman chë ryä nqrajoʼ chqä nrajoʼ chë ütz nqbʼä pa qakʼaslemal (Rom. 8:35-39). Chqä qataman chë nqïl utzil we yeqasmajij ri naʼoj ri ye kʼo chpan le Biblia (Is. 48:17, 18). Ye kʼa ¿achkë nbʼanatäj we chaq kʼateʼ nqïl jun kʼayewal pa qakʼaslemal?

2. ¿Achkë kʼayewal rkʼë jbʼaʼ yeqaqʼaxaj, y achkë rkʼë jbʼaʼ nqakʼutuj qa chqawäch?

² Jontir röj, ri rusamajelaʼ Jehová, yeqïl kʼayewal pa qakʼaslemal. Rkʼë jbʼaʼ kʼo jun qachʼalal pa qachoch kʼo jun nuʼij o nuʼän chqë ri nuyaʼ bʼis pa qan. Rkʼë jbʼaʼ ma nqkowin ta chik nqayaʼ más ruqʼij Jehová rma kʼo jun qayabʼil, najin nqaqʼaxaj kʼayewal rma jun qʼeqäl jöbʼ o jun mamaʼ slonel, o yaʼon kʼayewal pa qawiʼ xa rma nqayaʼ ruqʼij Dios. Taq yeqïl kʼayewal achiʼel reʼ, rkʼë jbʼaʼ nqakʼutuj qa chqawäch: «¿Achkë rma najin nqʼaxaj re kʼayewal reʼ? ¿Kʼo jun nmak nbʼanon? ¿Ntel chë tzij riʼ chë Jehová ma najin ta nuyaʼ utzil pa nwiʼ?». We kʼo jmul akʼutun qa ya riʼ chawäch, majun taquʼ ta. Kan ye kʼïy rusamajelaʼ Jehová kikʼutun qa ya riʼ chkiwäch (Sal. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3).

3. ¿Achkë nqatamaj qa chpan Salmo 34:19?

³ (Taskʼij ruwäch Salmo 34:19). Chpan re texto reʼ kʼo kaʼiʼ naʼoj nqatamaj qa: 1) ri chöj kikʼaslemal nkiqʼaxaj kʼayewal y 2) Jehová yerutoʼ chkiwäch ri kʼayewal riʼ. Jun chkë ri nuʼän Jehová rchë nqrtoʼ chkiwäch ri kʼayewal, ya riʼ nqrtoʼ rchë nqʼax chqawäch chë ma jontir ta ütz ntel chqawäch chpan re tiempo reʼ. Kantzij na wä chë Jehová nuʼij chqë chë kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän we nqayaʼ ruqʼij, ye kʼa reʼ ma ntel ta chë tzij chë ma ta jun kʼayewal xtqïl (Is. 66:14). Dios nrajoʼ chë nqayaʼ qan chrij ri qayoʼen apü; ya riʼ ri kʼaslemal ri nrajoʼ ryä chë nqïl (2 Cor. 4:16-18). Loman nbʼanatäj riʼ, ryä ronojel qʼij nqrtoʼ pä (Lam. 3:22-24).

4. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

⁴ Chpan re tjonïk reʼ, xtqanukʼuj kij jojun rusamajelaʼ Jehová ri xejeʼ ojer chqä ri ye kʼo komä. Achiʼel xtqatzʼët qa, rkʼë jbʼaʼ chaq kʼateʼ xtqïl jun kʼayewal. Ye kʼa, we nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová, ryä ronojel mul xtqrtoʼ pä (Sal. 55:22). Taq xtqanukʼuj kij ri winäq riʼ, tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Achkë ta xinbʼän rïn xa ta rïn xiqʼaxan ri kʼayewal riʼ? ¿Achkë rubʼanik yirutoʼ reʼ rchë nkʼuqbʼaʼ más nkʼuʼx chrij Jehová? ¿Achkë naʼoj ntamaj qa chrij reʼ?».

RUSAMAJELAʼ DIOS RI XEJEʼ OJER

5. ¿Achkë kʼayewal xyaʼ Labán pa ruwiʼ Jacob? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

⁵ Ye kʼo jojun rusamajelaʼ Dios ri xejeʼ ojer ri xkïl kʼayewal pa kikʼaslemal. Tqaquʼ rij Jacob. Ri rutataʼ xuʼij che rä chë tkʼleʼ rkʼë jun rumiʼal Labán, jun kichʼalal ri nuyaʼ chqä ruqʼij Jehová. Chqä xuʼij che rä chë Jehová xtyaʼ kʼïy utzil pa ruwiʼ (Gén. 28:1-4). Jacob xuʼän ri xbʼix che rä. Ryä xel äl Canaán y xbʼä akuchï kʼo wä Labán. Labán ye kʼo wä kaʼiʼ rumiʼal: Lea chqä Raquel. Jacob xbʼä ran chrij Raquel, y rchë nkʼleʼ rkʼë, kʼo wä chë nsamäj 7 junaʼ rkʼë Labán (Gén. 29:18). Ye kʼa ma ke riʼ ta xbʼanatäj. Labán xqʼöl Jacob y xa Lea xyaʼ che rä, ri naʼäy qʼopoj. Jun semana chrij riʼ xuʼij che rä chë ütz nkʼleʼ rkʼë Raquel we nsamäj chik 7 junaʼ rkʼë (Gén. 29:25-27). Ye kʼa ma xa xuʼ ta ya riʼ xuʼän Labán rkʼë Jacob. Ryä chqä kʼo ma pa rubʼeyal ta xuʼän rkʼë Jacob taq xsamäj rkʼë. ¡Ryä 20 junaʼ xwaʼ chrij Jacob! (Gén. 31:41, 42).

6. ¿Achkë nkʼaj chik kʼayewal xrïl Jacob?

⁶ Jacob kʼo nkʼaj chik kʼayewal xeruqʼaxaj. Ryä kan ye kʼïy wä ralkʼwal xejeʼ, ye kʼa ma ronojel ta mul ütz xkikʼwaj kiʼ. Kʼo jun qʼij, xkikʼayij äl José pa samaj. Y jun chik mul, Simeón chqä Leví, kaʼiʼ chkë rukʼajol Jacob, xkitzäq rukʼïx ki-familia chqä xkiyaʼ ruyoqʼbʼal Jehová. Chqä, Raquel xkäm taq xaläx ri rukaʼn ral. Y, rma kʼo jun tiempo kan kowan wayjal xjeʼ, Jacob xkʼatzin xbʼä äl Egipto tapeʼ ya kʼo chik rujunaʼ (Gén. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28).

7. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Jehová chwäch Jacob chë kiʼ rukʼuʼx rkʼë?

⁷ Tapeʼ Jacob xqʼaxaj jontir ri kʼayewal riʼ, ryä xyaʼ chwäch ran chë Jehová xtyaʼ ri xtzüj che rä. Y ma xa xuʼ ta riʼ, Jehová xkʼüt chwäch chë kan kiʼ rukʼuʼx rkʼë. Nqaʼij riʼ rma, tapeʼ Labán kan kʼïy mul xqʼöl Jacob, Jacob kan kʼïy rubʼeyomal xjeʼ rma yë Jehová xyaʼö che rä. Kantzij na wä chë Jacob kan kowan xtyoxin che rä ru-Dios taq xtzʼët chë José kʼäs, rma chwäch ryä kamnäq chik. Jacob xkowin xköchʼ jontir ri kʼayewal riʼ rma kan junan wä rubʼanon ruwäch rkʼë Jehová (Gén. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30). We röj chqä junan rubʼanon qawäch rkʼë Jehová xtqkowin xkeqaköchʼ ri kʼayewal.

8. ¿Achkë xrajoʼ xuʼän ri qʼatöy tzij David?

⁸ Ri qʼatöy tzij David ma xkowin ta xuʼän jontir ri xrajoʼ rchë nuyaʼ ruqʼij Jehová. Ryä xaläx pa ran nuʼän jun templo che rä Jehová. Y taq xtzjoj che rä ri profeta Natán ri nrajoʼ nuʼän, Natán xuʼij che rä: «Tabʼanaʼ ri nawajoʼ naʼän, rma ri kʼaslïk Dios kʼo awkʼë» (1 Crón. 17:1, 2). ¿Achkë komä xnaʼ David taq xkʼoxaj ya riʼ? Rkʼë jbʼaʼ kan chanin xchäp ruquʼik achkë rubʼanik xtuʼän che rä ri jay riʼ.

9. ¿Achkë xuʼän David taq xkʼoxaj chë ma xtkowin ta xtuʼän ri ruchʼobʼon?

⁹ Ye kʼa ru-profeta Jehová xtzolin pä rkʼë y kʼo jun ma ütz ta rutzjol xyaʼ che rä. Chpan ri aqʼaʼ riʼ, Jehová xuʼij che rä Natán chë ma yë ta David xtyakö ri jay, xa kan jun chkë rukʼajol xtbʼanö riʼ (1 Crón. 17:3, 4, 11, 12). ¿Achkë xuʼän David taq xkʼoxaj riʼ? Xjäl ri ruchʼobʼon wä nuʼän. Ryä xyaʼ chwäch numöl ri päq chqä jontir ri xtkʼatzin che rä Salomón rchë xtyäk ri templo (1 Crón. 29:1-5).

10. ¿Achkë utzil xyaʼ Jehová pa ruwiʼ David?

¹⁰ Taq Jehová kʼa riʼ jbʼaʼ tuʼij qa che rä David chë ma yë ta ryä xtyakö ri templo, xuʼän jun jikibʼäl tzij rkʼë: ryä xuʼij che rä David chë jun chkë rujatzul xtjeʼ ri qʼatbʼäl tzij pa ruqʼaʼ y majun ta jun xtesan che rä (2 Sam. 7:16). Chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew, chpan ri Mil Junaʼ ri Xtqʼät Tzij Cristo, David kan xttel rukʼuʼx taq xttzʼët chë ri Qʼatöy Tzij jun chkë rujatzul ryä. Ri xqatzjoj chrij David nukʼüt chqawäch chë, tapeʼ ma nqkowin ta nqaʼän jontir ri nqajoʼ rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová, ri qa-Dios xtyaʼ utzil pa qawiʼ.

11. ¿Achkë utzil xyaʼöx pa kiwiʼ ri cristianos pa naʼäy siglo tapeʼ ma xbʼanatäj ta ri kiyoʼen chrij Ruqʼatbʼäl Tzij Dios? (Hechos 6:7).

¹¹ Ri cristianos pa naʼäy siglo xkiqʼaxaj chqä kʼayewal. Ryeʼ kʼo ta xkajoʼ chë Ruqʼatbʼäl Tzij Dios xqʼät ta tzij pa kiwiʼ, ye kʼa ma kitaman ta wä ajän xtbʼanatäj riʼ (Hech. 1:6, 7). Rma riʼ, ri xkiʼän ryeʼ ya riʼ xkiyaʼ kan chrij rutzjoxik Ruchʼaʼäl Dios. Taq ryeʼ xkitzʼët chë más winäq najin nkikʼoxaj chrij Dios, xqʼalajin chkiwäch chë Jehová najin nuyaʼ utzil pa ruwiʼ kisamaj (taskʼij ruwäch Hechos 6:7).

12. ¿Achkë xkiʼän ri cristianos pa naʼäy siglo taq xjeʼ jun nüm wayjal?

¹² Pa naʼäy siglo kʼo jun nüm wayjal xjeʼ «chwäch jontir le Ruwachʼlew» (Hech. 11:28). Y ri cristianos chqä xkitäj poqän rma riʼ. Kantzij na wä chë ri tataʼaj xkʼatzin xkikanuj rubʼanik rchë xkitzüj ki-familia. Y ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ ri xkajoʼ xkiyaʼ más ruqʼij Jehová, rkʼë jbʼaʼ xqʼax pa kijolon ma nkiʼän ta na ri kichʼobʼon. Tapeʼ xa bʼa achkë na xbʼanatäj, ri cristianos xkïl achkë nkiʼän. Ryeʼ xkitäj kiqʼij rchë xkitzjoj ruchʼaʼäl Dios chqä xkiyaʼ chkë ri cristianos aj Judea ri xkʼatzin chkë (Hech. 11:29, 30).

13. ¿Achkë utzil xyaʼöx pa kiwiʼ ri cristianos tapeʼ najin wä nkiqʼaxaj wayjal?

¹³ ¿Achkë utzil xeyaʼöx pa kiwiʼ ri cristianos taq xkiqʼaxaj ri kʼayewal riʼ? Ri cristianos ri xeyaʼöx kitoʼik xqʼalajin chkiwäch achkë rubʼanik najin yechajïx rma Jehová (Mat. 6:31-33). Kantzij na wä chë ryeʼ más junan xuʼän kiwäch kikʼë ri xeyaʼö kitoʼik. Chqä, ri xeyaʼö kikchaj o xekiʼän jalajöj samaj rchë xekitoʼ ri nkʼaj chik cristianos kan kiʼ kikʼuʼx xkiʼän (Hech. 20:35). Jehová xyaʼ utzil pa kiwiʼ jontir tapeʼ xjalatäj rubʼanik kikʼaslemal.

14. ¿Achkë xbʼanatäj rkʼë Bernabé chqä ri apóstol Pablo, y achkë utzil xkïl? (Hechos 14:21, 22).

¹⁴ Ri naʼäy taq cristianos kan kʼïy mul xyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ, yajün taq ma kinaʼen ta wä. Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë Bernabé chqä Pablo taq najin wä nkitzjoj Ruchʼaʼäl Dios chpan ri tinamït Listra. Pa naʼäy, ri winäq kan xkiyaʼ kixkïn chkë. Ye kʼa chrij riʼ ye kʼo jojun winäq xetzjon itzel chkij chkiwäch ri nkʼaj chik, y jojun chkë ryeʼ xkikʼäq chqä abʼäj chrij Pablo y jbʼaʼ ma xkikamsaj (Hech. 14:19). Ye kʼa Bernabé chqä Pablo xebʼä jukʼan chik tinamït rchë xkibʼetzjoj ruchʼaʼäl Dios. ¿Achkë utzil xkïl? Más winäq xeʼok cristianos y xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri kichiʼil rkʼë ri xkiʼän chqä ri xkiʼij (taskʼij ruwäch Hechos 14:21, 22). Bernabé chqä Pablo ma xekos ta tapeʼ xeyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ, y ri xkiʼän ryeʼ kan xerutoʼ ri nkʼaj chik. Ke riʼ chqä röj, we ma nqkos ta chqä nqaʼän rusamaj Jehová, kan kʼïy utzil xtyaʼöx pa qawiʼ.

RUSAMAJELAʼ DIOS KOMÄ

15. ¿Achkë natamaj qa rït chrij ri xbʼanatäj rkʼë ri qachʼalal Alexander Macmillan?

¹⁵ Taq majanä tbʼeqä ri junaʼ 1914, ri rusamajelaʼ Jehová kan kʼïy wä kiyoʼen chë nbʼanatäj. Jun chkë ryeʼ ya riʼ ri qachʼalal Alexander Macmillan. Achiʼel xkiquʼ ye kʼïy, ryä chqä ruyoʼen chë ya xtbʼä chlaʼ chkaj. Chpan jun tzijonem ri xyaʼ pa septiembre rchë ri junaʼ 1914, xuʼij: «Rkʼë jbʼaʼ ya reʼ ri rukʼisbʼäl tzijonem xtinyaʼ». Ye kʼa ma ke riʼ ta xbʼanatäj. Jojun junaʼ chrij riʼ, ryä xuʼij: «Jojun chqë röj xqaquʼ chë ya xtqbʼä chlaʼ chkaj». Chqä xuʼij: «Ri nkʼatzin wä nqaʼän ya riʼ nqayaʼ qan chrij rusamaj Dios». Y kan ya riʼ xuʼän. Ryä xyaʼ ran chrij rutzjoxik le Biblia, xkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal ri xeyaʼöx pacheʼ xa rma nkiyaʼ ruqʼij Dios chqä majun bʼëy xyaʼ ta qa ri qamoloj tapeʼ ya kʼo chik rujunaʼ. Ryä xuʼän jontir ri xkowin loman xyoʼej ri kʼo wä chë nukʼül. ¿Achkë utzil xrïl rma xuʼän riʼ? Ryä xtzʼibʼaj qa reʼ chpan ri junaʼ 1966, taq jbʼaʼ wä nrajoʼ rchë nkäm: «Kan achiʼel nkʼuqbʼäl kʼuʼx ojer kan ke riʼ rubʼanon komä». Kantzij na wä chë ryä xkʼüt chqawäch achkë rubʼanik nqkochʼon, y más we kan kʼïy chik tiempo qayoʼen rchë yekʼis ri kʼayewal (Heb. 13:7).

16. ¿Achkë kʼayewal xqʼaxaj ri qachʼalal Jennings chqä rixjayil? (Santiago 4:14).

¹⁶ Kan ye kʼïy rusamajelaʼ Jehová kilon kiyabʼil. Jun chkë ryeʼ ya riʼ ri qachʼalal Herbert Jennings. Ryä xuʼij chë, ryä chqä rixjayil, kan kiʼ kikʼuʼx taq xeʼok misioneros chpan ri tinamït Ghana.b Ye kʼa chrij riʼ xuʼij chë xrïl ruyabʼil rujolon. Ri qachʼalal Jennings xuʼij chë ma ruyoʼen ta wä riʼ, achiʼel nuʼij Santiago 4:14 (taskʼij ruwäch). Ri qachʼalal riʼ xtzʼibʼaj: «Xqaʼän rubʼanik jontir rchë nq-el pä Ghana, yeqayaʼ qa ri qachiʼil y nqtzolin pä Canadá rchë yiknäx (yiqʼomäx)». Jehová xtoʼ ri qachʼalal Jennings chqä rixjayil rchë xkiyaʼ ruqʼij tapeʼ xkiqʼaxaj ri kʼayewal riʼ.

17. ¿Achkë rubʼanik yerutoʼon nkʼaj chik qachʼalal ri xqʼaxaj ri qachʼalal Jennings?

¹⁷ Ri xtzʼibʼaj qa ri qachʼalal Jennings kan xerutoʼ ri nkʼaj chik. Kʼo jun qachʼalal ixöq xuʼij: «Ri xqʼaxaj re qachʼalal reʼ kan xapon pa wan […]. Taq xintamaj chë ri qachʼalal Jennings xkʼatzin xyaʼ qa rusamaj pa rutinamit Jehová rchë xchajij riʼ, xirutoʼ rchë kan pa rubʼeyal xintzʼët ri najin wä nqʼaxaj rïn». Jun chik qachʼalal xuʼij: «Tapeʼ nkʼwan chik 10 junaʼ yïn ukʼwäy bʼey pa congregación, xkʼatzin xinyaʼ qa rma xinwïl ruyabʼil njolon. Rïn xinnaʼ chë majun chik yikʼatzin wä; kan nuyaʼ wä bʼis pa wan nskʼij ri kiqʼaxan nkʼaj chik qachʼalal […]. Ye kʼa ri xuʼän ri qachʼalal Jennings kowan xkʼuqbʼaʼ nkʼuʼx». Ya reʼ nukʼüt chqawäch chë röj chqä nqkowin nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nkʼaj chik taq yeqaköchʼ ri kʼayewal yeqïl. Rma riʼ, tapeʼ ma qlon ta ri kʼaslemal ri qayoʼen, nqkowin nqakʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik achkë rubʼanik yekochʼon (1 Ped. 5:9).

18. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri qachʼalal ixöq aj Nigeria? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri rukʼwan riʼ rkʼë re peraj reʼ).

¹⁸ Ri COVID-19 chqä nkʼaj chik kʼayewal kowan yerutzʼil-on ri rusamajelaʼ Jehová. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal ixöq aj Nigeria. Ryä malkaʼn chqä ma kan ta achkë kʼo rkʼë. Kʼo jun qʼij, taq xa xuʼ chik jbʼaʼ arroz kʼo rkʼë, ri ral xkʼutuj che rä achkë chik xtkitäj chrij riʼ. Ri qachʼalal xuʼij che rä chë majun ta chik kiway chqä kirajil, ye kʼa nkʼatzin wä nkikʼän kinaʼoj chrij ri malkaʼn ixöq aj Sarepta: nkiʼän rubʼanik kiway y nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Jehová (1 Rey. 17:8-16). Taq majanä wä nkichʼöbʼ achkë xtkitäj chë kiway paqʼij, ri qachʼalal xkibʼeyaʼ qa ri nkʼatzin chkë. Rkʼë ya riʼ xeruqʼiʼ más kaʼiʼ semanas rchë xewaʼ. Ya riʼ taq ri qachʼalal xqʼalajin chwäch chë Jehová xkʼoxaj ri xuʼij ryä che rä ral. Rkʼë ya reʼ nqatzʼët chë, we nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová, ri kʼayewal yeqaqʼaxaj xkojkitoʼ rchë más junan xtuʼän qawäch rkʼë ryä (1 Ped. 5:6, 7).

19. ¿Achkë xqʼaxaj ri qachʼalal Alexéi Yershov?

¹⁹ Chpan ri junaʼ ri ye qʼaxnäq pä, ye kʼïy qachʼalal yaʼon kʼayewal pa kiwiʼ. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ri qachʼalal Alexéi Yershov, jun qachʼalal aj Rusia. Taq ryä xqasäx pa yaʼ pa 1994, ri testigos de Jehová ma qʼaton ta wä chkiwäch nkiyaʼ ruqʼij Jehová. Ye kʼa taq xqʼax ri tiempo jontir xjalatäj. Pa 2020, jojun policías xkinukʼuj rachoch ri qachʼalal Yershov, y kʼïy ri achkë kʼo rkʼë xkimäj qa che rä. Jojun ikʼ chrij riʼ, ri qʼatbʼäl tzij kʼo kʼïy ri xqʼabʼaj chrij ri qachʼalal riʼ. Y ma xa xuʼ ta riʼ, ri qʼatbʼäl tzij xuʼän riʼ rma xtzʼët jun video ri xuʼän grabar jun winäq ri jbʼaʼ ma jun junaʼ xkʼüt chë nrajoʼ nutamaj chrij le Biblia, ye kʼa ma tzij ta. ¡Kan itzel ri xuʼän ri winäq riʼ!

20. ¿Achkë rubʼanon ri qachʼalal Yershov rchë más junan rubʼanon ruwäch rkʼë Jehová?

²⁰ ¿Kʼo komä utzil xrïl ri qachʼalal Alexéi Yershov rkʼë ri xqʼaxaj? Jaʼ, kʼo. Ryä más junan xuʼän ruwäch rkʼë Jehová. Ryä nuʼij: «Rïn chqä wixjayil chaq taqïl nqchʼö rkʼë Jehová. Xa xuʼ rkʼë rutoʼik Jehová rïn xkikowin xkiqʼax chwäch re kʼayewal reʼ». Chqä nuʼij: «Taq nskʼij ruwäch le Biblia ma yibʼison ta chik. Chqä nskʼij chkij ri rusamajelaʼ Jehová ri xejeʼ ojer. Kʼo kʼïy ri nutzjoj le Biblia ri akuchï nkʼatzin ma nchʼpü ta qakʼuʼx chqä nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová».

21. ¿Achkë xqatamaj qa chpan re tjonïk reʼ?

²¹ ¿Achkë xqatamaj qa chpan re tjonïk reʼ? Xqatamaj qa chë, tapeʼ ma nqanaʼej ta qakʼaslemal, we nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová, ryä ronojel mul xtqrtoʼ pä. Achiʼel nuʼij ri texto rchë re tjonïk reʼ, «kan kʼïy kʼayewal nuqʼaxaj jun winäq ri chöj rukʼaslemal, ye kʼa Jehová nuköl chkiwäch jontir ri kʼayewal riʼ» (Sal. 34:19). Rma riʼ, ma tqayaʼ ta qan chkij ri kʼayewal, xan kan tqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová, ri nkowin nqrtoʼ pä. Rchë ke riʼ xtqkowin xtqaʼij achiʼel xuʼij ri apóstol Pablo: «Xa bʼa achkë yikowin nbʼän rma ri nyaʼö pä wuchqʼaʼ» (Filip. 4:13).