Simama u tsimbila ka “Nzila yo Sawuleka”

1-2. Ngu txihi txisungo txa lisima atxi Vajudha ava va nga ti Bhabhilona va nga ti fanete ku txi maha? (Ezra 1:2-4)

MKOMA a ningete txiziviso. Vajudha ava va nga ti wukhumbini khe Bhabhilona kudingana 70 wa malembe va khulutwe ve tshumela mtini kwawe Israyeli. (Lera Ezra 1:2-4.) Phela i Jehovha a ndi no hetisisa atiya. Ngu kutxani hi txi womba tiya? Nguko Bhabhilona a si na kukhulula tikhumbi takwe. (Isaya 14:4, 17) Kambe Bhabhilona a xutwe ni ku mkoma wamphya a gete Vajudha ti to va ti fanete kuhuma ka ditiko dile. Eto ti mahile ti to Vajudha, ngutu-ngutu ava i nga ti misungo ya timwaya ve maha txisungo txo huma Bhabhilona mwendo kuzumba. Txisungo txonetxo txi si hehuki. Ngu kutxani?

² Ava va nga ti kute ngu tanga va woni to ti ndi na va karatela kuteka liendo lonelo. Aku Vajudha vo tala va nga ti veleketwe Bhabhilona, mtini kwawe i ti kona muleya, va si zivi wukhalo wumwani. Phela kwawe, ditiko da Israyeli i di marumbini ka vakokwani vawe. Vamwani Vajudha ti nga maha va ti ganyile Bhabhilona. Se ti ndi na va karatela kuleka mabhindu awe ni miti yawe yo zumbiseka kasi ku ve ya zumba ka ditiko adi va si di ziviko.

3. Ngu yahi makatekwa aya ma ndi no manwa ngu Vajudha ava va ndi no tshumela ve ya Israyeli?

³ Vajudha vo thembeka va txi ti ziva to i wuyelo ya hombe ngutu kutshumela ve tsula Israyeli kupinda kuzumba Bhabhilona. Wukhozeli wawe i ti ona makatekwa a hombe aya va ndi no ma mana. Bhabhilona ku ti ni mathepele a vamatiko o pinda 50, kambe ku si nga ni dithepele da Jehovha. Ku si nga ni txiluvelo atxi Vaisrayeli va ndi no ningela ka txona magandelo awe nga ha Mlayo wa Mosi wu nga txi womba ngu kona ni ku ku si nga ni vaphaxeli ava va ndi no hisa magandelo oneyo. Kuengetela keto, ava va nga txi khozela sizimu sa walo i ti vangi ngutu kupinda Vaisrayeli ni ku va si xoniphi milayo ya Jehovha. Vajudha vo tala ava va nga txi randa Jehovha, va ti ti emisete kutshumela ve ya mtini kasiku ve ya wuseta wukhozeli wa ditshuri.

4. Ngu txihi txivhuno atxi Jehovha a nga thembisa kuninga Vajudha ava va ndi no tshumela me ya Israyeli?

⁴ Liendo lo khukhela Bhabhilona kala Israyeli li ndi na teka kona mu ka 4 wa mitxima, kambe Jehovha a ti va thembisile ti to a ndi na thavisa sitsha asi si ndi no va vhalela nzila. Isaya a bhate tiya: “Longiselani nzila ya MKOMA; lulamiselani amu ka ligwangwa magondo a Txizimu txathu. . . . makhalo o gomboyeka ma na lulamiswa, ni makhalo a mikova ma na tatiselwa.” (Isaya 40:3, 4) Alakanya ngu tiya: Nzila ayi yi nga lulamiselwa kwati txiwulani, eto ti ndi na va makatekwa ka va va tsimbilako ka yona. Nguko ti ndi na va hehukela kutsimbila ka yona va si kweli mimango mwendo kurelela mikovani, ni ku i ndi na va nzila yo wila.

5. Ngu dihi ditina adi yi nga raywa nzila yo fanekisela ayi yi nga txi khukhela Bhabhilona ku ya Israyeli?

⁵ Nyamsi, tinzila to tala ti ziwa ngu matina mwendo tinumero. Nzila yo fanekisela ayi Isaya a nga yi womba yi ti ni ditina. Hi lera tiya: “Se, ahale ku nava ni nzila ya lisima, nzila yi yi no dhanwa ti to i Nzila yo Sawuleka; m’bihi kha na mbi tsimbila ngu yona.” (Isaya 35:8) Txithembiso txiya txi txi womba txani ka Vaisrayeli? Ni ku txi womba txani kwathu nyamsi?

“NZILA YO SAWULEKA” YA KALE NI YA KONKU

6. Ngu kutxani nzila yile yi ti dhanwi ku njo sawuleka?

⁶ “Nzila yo Sawuleka” ditina adi di nga ningwa nzila yiya di tshurile ngutu. Ngu kutxani yi di dhanwi ku i nzila yo sawuleka? Ka ditiko da Israyeli awu a nga wusetwa ku si nga ni wukhalo wa “vabihi” i ku Vajudha ava va nga ti ti emisete kumaha timhaka ta nzambwa, kukhozela sizimu sa walo ni sionho simwani sa hombe. Vajudha ava va nga huma Bhabhilona va ti fanete kuva “vathu vo sawuleka” ka Txizimu txawe. (Dhewut. 7:6) Eto kha ti wombi ti to vona va sa fanela kumaha to kari kasiku ve tsakisa Jehovha.

7. Ngu kuhi kutxitxa aku Vajudha vamwani va nga ti fanete ku ku maha? Ningela txikombiso.

⁷ Nga ha hi nga ti wona ngu kona makhatoni, Vajudha vo tala va veleketwe Bhabhilona, ni ku ti ti komba nga kutala kwawe va ti tolovete mapimiselo ni mahanyelo a kona khe. Msana ko Vajudha vo tala va di tshumete ve ya Israyeli, Ezra a tumbute to vamwani kwawe va ti txhadhile ni vavasikati vamatiko. (Eks. 34:15, 16; Ezra 9:1, 2) Msana keto, mfumeli Nehemiya nene a xamate ngutu mbimo yi a nga tumbula to vanana ava va nga velekwa Israyeli va si ti koti kuwomba-womba lidimi la Vajudha. (Dhewut. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Aku Dipswi da Txizimu di nga ti bhatwe ngu Txihebheru, va ndi na ti kotisa kutxani kuranda ni kukhozela Jehovha kuve va si li pfisisi lidimi lile? (Ezra 10:3, 44) Se ti txi lava Vajudha vale ve maha kutxitxa ko kari, kambe ti ndi na va hehukela va di khe Israyeli i ku ha wukhozeli wa ditshuri wu nga txi wusetwa kona.—Neh. 8:8, 9.

8. Ngu kutxani simahakalo asi si nga humelela malembe msana i ti sa lisima ngutu kwathu? (Wona mfota wa kapa.)

⁸ ‘Atiya ta xamatisa,’ ti nga maha vamwani ve pimisa tiya, ‘ina a ti ti nga humelela Vajudha kale ti ni txhamuselo kwathu nyamsi?’ Ina, nguko nathu hi tsimbila ka “Nzila yo Sawuleka.” Ti si nga ni mhaka to hi vasawuleki mwendo hi “tinvuta timwani,” ti lava hi simama hi tsimbila ka “Nzila yo Sawuleka” eto ti na hi vhuna kusimama hi thumela Jehovha konku ni mbimo yi yi tako aha Mfumo wa Txizimu wu no hi tisela makatekwa o tala.b (Joh. 10:16) Kukhukhela 1919 E.C. timiliyoni ta vavamna, vavasikati kupata ni vanana va humile ka Bhabhilona wa Hombe, i ku mzinda wa wukhongeli wa makuhu ve khata kutsimbila ka nzila yo fanekisela. I kale ngutu nzila yiya yi txi lungiselwa, kambe vathu va ti ta khata kutsimbila ka yona kona mu ka 100 wa malembe msana.

KULULAMISELA NZILA

9. Ngu kuya ngu Isaya 57:14, i ngu nzila muni mthumo wo lulamisela wu nga basisa “Nzila yo Sawuleka”?

⁹ Jehovha a thavisile sotshe sitsha asi si nga txi vhalela Vajudha ka nzila yo huma Bhabhilona. (Lera Isaya 57:14.) Ku wombwa txani ngu “Nzila yo Sawuleka” ka masiku a ngweno? Kukhukhela ka malembe a kale kala ku ya hoka ka 1919, Jehovha a thumisile vavamna vo thembeka ava va nga txi mu randa kasiku ve vhuneta ko basisa nzila yo huma ka Bhabhilona wa Hombe. (Fananisa ni Isaya 40:3.) Vona va mahile mthumo wa wunene ngu kumaha ti to ti koteka ku votshe vathu va timbilu ta tinene ve huma ka wukhongeli wa makuhu ve khozela Jehovha kota vathu vakwe. Se ti txi pata txani “kululamisela nzila”? He wone malulamiselo o tula nzila aya ma nga mahwa.

10-11. Mthumo wo ganja ni wo hunduluxela wu patekisile kutxani ko hangalasa wuzivi wa Bhiblia? (Wona ni mfota.)

¹⁰ Mthumo wo ganja. Ku ya hokela ka dilembe da 1450, Bhiblia yi txi bhalwa ngu manza. Mthumo wuwa wu txi teka mbimo yo lapha, ni ku ma Bhiblia na txi kala me tshumela me dhula ngutu. Kambe mbimo yi ku nga tumbulwa mitxhini yo bhala ngu yona ti txi hehuka kuganja Bhiblia ni ku yi ndi na manwa ngu vathu va vangi.

¹¹ Mthumo wo hunduluxela. Kudingana malembe o tala, Bhiblia yi txi maneka ngu lidimi la Txilatino, se yi ndi no pfisiswa ngu vathu va va nga di gondile dwe. Mbimo yi mitxhini yo ganja yi nga khata kumaneka ngutu, vathu ava va thavako Txizimu va thumile ngutu kasi kuhunduluxela Bhiblia ngu tidimi ati vathu vo tala va nga txi ti ziva. Se vathu va ndi na ti kota kuhambanisa ati va nga txi gondiswa ngu vathangeli va wukhongeli ni ti Bhiblia yi gondisako tona ngu ditshuri.

12-13. Ningela txikombiso txa nzila ayi vagondi vo hiseka va Bhiblia va nga veka ha kubasani ngu yona tigondo ta wukhozeli wa makuhu kona mu ka dilembe da 1835.

¹² Gondo ya Bhiblia yi vhunile. Vagondi vo hiseka ka Bhiblia va gondile timhaka to hiseka amu ka Dipswi da Txizimu. Kuhambana ni vathangeli vo tala va titxhetxhe, vagondi vava va Bhiblia va txi gela vamwani ati va nga txi ti gonda. Ngu txikombiso, kona mu ka dilembe da 1835 mtengonyana wa vavamna wu khatile kuhumisa siphephana asi si nga txi veka hakubasani tigondo ta wukhongeli wa mahuku.

¹³ Kona mu ka dilembe da 1835, Wamwamna mmwani wu a thavako Txizimu a dhanwako ku i Henry Grew, a humisile txiphephana atxi txi nga txi womba-womba ngu txiemo txa vafi. Ka txiphephana txonetxo, ene a seketete ati ti ku amu ka Bhiblia to kwambi fa i ningo ayi yi tako ngu ka Txizimu kuhambana ni ti titxhetxhe to tala ti nga txi womba to nda mavelekwa. Ngu 1937, mthangeli mmwani a dhanwako ku i George Storrs, a mani txiphephana txonetxo a di mu ka txitimela. Mbimo yi a nga txi lera ene a tumbute to a mani ditshuri da lisima, se a mahile txisungo txo gela vamwani ati a nga ti gonda. Ngu 1842 ene a txhamusete msungo mhaka awu wu ku: “Txiwotiso—Ina vabihi va nga mana kwa mbi fa?” Mmweyo wa va va nga gonda ati ti nga ti bhatwe ngu George Storrs, i Charles Taze Russell.

14. Mwanathu Russell ni vangana vakwe va wuyelisilwe kutxani ngu mthumo wo lulamisela nzila awu wu nga ti mahilwe ngu vamwani? (Wona ni mfota.)

¹⁴ Mwanathu Russell ni vangana vakwe va wuyelisilwe kutxani ngu mthumo wo lulamisela nzila awu wu nga ti mahilwe ngu vamwani? Ka tigondo tawe, ti ndi na va hehukela kumaha wuxolisisi ka léxicos, concordâncias ni ka wuhunduluxeli wo tala wa Bhiblia ayi yi nga ti lulamisetwe wu si se khata mthumo wawe. Va wuyetwe kambe ngu wuxolisisi awu wu nga mahwa ngu Henry Grew, George Storrs, kumweko ni vamwani. Mwanathu Russell ni vangana vakwe va patekile ko lulamisela nzila ngu kuhumisa mabhuku o tala ni siphephana asi si nga ti txhamusela ati Bhiblia yi ti gondisako.

15. Ngu tihi ta lisima ati ti nga humelela ngu 1919?

¹⁵ Ngu 1919 vathu va Txizimu va humile ka Bhabhilona wa Hombe, i ku wona mzinda wa wukhongeli wa makuhu. Ngu dilembe donedo, “txithumi txo thembeka na txi di ni wutxhari” txi thumile ngutu kasiku ava va timbilu ta tinene ve khata kutsimbila ka “Nzila yo Sawuleka.” (Mat. 24:45-47) Mthumo awu wu nga mahwa ngu vamwani wo lulamisela nzila wu vhuni ava va nga khata kutsimbila ka nzila yiya ti to ve gonda to tala ngu Jehovha ni sikongomelo sakwe. (Mav. 4:18) Se vona va ndi na hanya ngu kuya ngu ti Jehovha a ti lavako. Jehovha a si emeli ti to vathu vakwe va maha kutxitxa aku ku lavekako ngu dikhambi dimwedo. Kuhambana ni eto, ene a basisile vathu vakwe kudotho-kudotho. (Wona dibhokiso adi di ku “Jehovha e basisa vathu vakwe kudotho-kudotho.”) Hi nga wona litsako ali hi no ta va nalo mbimo yi hi no ta ti kota kutsakisa Txizimu ka totshe ati hi ti mahako.—Vakl. 1:10.

“NZILA YO SAWULEKA” YI NGA DI TULEKILE

16. Ku khukhela ngu 1919, yi khataleliswa kutxani “Nzila yo Sawuleka”? (Isaya 48:17; 60:17)

¹⁶ Totshe tinzila ti lava kukhatalelwa mbimo yotshe. Kukhukhela ngu 1919, “Nzila yo Sawuleka” yi simamile yi maha ti to vathu vo tala ve kota kuhuma ka Bhabhilona wa Hombe. Mtxawa wuwa wa wuphya wa txithumi txo thembeka na txi di ni wutxhari wu khatile kuthuma, ni ku ngu 1921 wu humisile dibhuku do vhuneta ko gonda Bhiblia adi di nga ti mahetwe ava i nga di kona kukhata kugonda Bhiblia. Dibhuku donedo di dhanwa ku A harpa de Deus, ku mahilwe kona mu ka 6 wa timiliyoni wa makopia a dona, di hunduluxelwa ngu 36 wa tidimi, ni ku vathu vo tala va gondile ditshuri ngu kuthumisa dona. Konku hi ni dibhuku do tsakisa ngutu adi di ku Hanya wutomi wo tsakisa kala kupinduka! di thumiswako kasi kutsimbitisa sigondo sa Bhiblia. Ka masiku awa o gwita, Jehovha a thumisa sengeletano yakwe kasi ku hi ninga sakudya sa moya ti to si hi vhuna kusimama hi tsimbila ka “Nzila yo Sawuleka.”—Lera Isaya 48:17; 60:17.

17-18. “Nzila yo Sawuleka” yi hi kongomisa hani?

¹⁷ Hi nga womba ti to yotshe mbimo yi m’thu a tumelako gondo ya Bhiblia, ene a mana mkhanjo wo tsimbila ka “Nzila yo Sawuleka.” Vamwani va tsimbila ka yona ta mbimonyana ve gwita ve huma ka yona. Vamwani va ti emisete kutsimbila ka yona kala aha yi no ya gwitela kona. Yi gwitela hani?

¹⁸ Ava va ku ni themba yo ya hanya nzumani, “Nzila yo Sawuleka” yi va kongomisa “paradhiseni ka Txizimu” nzumani. (Mtu. 2:7) Ka va va ku ni themba yo hanya hamafuni, nzila yiya yi va kongomisa ku va vo pelela ngu magwito ka 1.000 wa malembe. Ngako nyamsi u txi tsimbila ka nzila yiya, u nga woneteli msana. Ni ku u nga yi leke kala u hoka amu u yako kona, i ku ka mafu a maphya. Hi ku navelela “liendo la linene.”