Mga Batan-on Nangutana . . .

Unsay Daotan sa Pagdawat sa Usa ka Hagit?

“SIGE na,” mipugos ang mga kasaring ni Lisa. “Sultihi ang maestra nga baho ang iyang gininhawa!” Dili, ang panglimpiyo sa baba dili mao ang isyu. Ang katorse-anyos nga Lisa gihagit sa pagdawat sa usa ka hagit—ug peligroso pang hagit!

‘Pangitag away!’ ‘Haloki ang usa ka dalaga!’ ‘Yuhot sa paggawas sa klase!’ ‘Pangawat ug relo!’ ‘Lukso sa riles sa tren.’ Kana ang pag-awhag sa mga batan-ong makabatog hiwi nga kahimuot sa paghagit sa uban nga buhaton ang mga buhat nga nagkadaiya gikan sa pagminaldito ngadto sa yanong paghikog.

‘Mopusta akog $10 nga mahadlok kang molukso sa tubig,’ usa ka batan-on mihagit sa iyang 14-anyos nga kauban. Kay nadaog sa pagpugos, ang iyang higala milukso gikan sa lantsang ilang gisakyan. Wala siya makaamgong kusog ang sulog sa tubig. Ug kon dili pa sa kamatuorang nakit-an sa usa ka trabahante sa lantsa ang paglukso ug siya milukso sa pagluwas sa iyang kinabuhi, ang batang lalaki tingalig patay na nga dili makasugid niana.

Human sa pag-inom ug ubay-ubayng serbesa, ang 17-anyos nga si James nagbubog gasolina sa iyang kaugalingon ug naghagit sa usa sa iyang mga higala sa pagduslit kaniya. Usa kanila midawat sa hagit. Nakaagom si James ug grabeng mga paso sa 30 porsiento sa iyang lawas. Sa pagsuma nga maayo sa hitabo, ang amahan ni James miingon: “Sa gisulti kanako sa akong anak, ang mga bata nagtiaw lamang. Kini yanong binuang.” Unsay imong hunahuna?

Ang usa ka “dare” o paghagit, sumala sa 1984 American Journal of Public Health mao ‘ang palakaw nga niana ang usa hagiton sa pagbuhat sa nagkalainlaing kalihokan.’ Hinuon, ang mga hagit sa kaugalingon dili daotan. Batoni ang ubos nga grado sa matematika ug ang imong mga ginikanan tingali mobaod, ‘Tun-i karon dayon ang talaan sa multiplikasyon!’ Ug imong hisayrang dawaton dayon nimo kanang hagita!

Apan kon hagiton ka sa pagbuhat sa butang binuang, dili-maluluton, o peligroso gayod, panahon na sa paghunahunag maayo bahin sa pagdawat niana. Matud sa usa ka tawong manggialamon: “Ang mga langaw nga patay mao ang makapabaho o makapaawas sa lana sa magbubuhat ug pahumot. Mao usab ang diyutayng binuang modaot sa usa si kinsa bililhon tungod sa kaalam ug himaya.” (Ecclesiastes 10:1) Sa karaang panahon, ang mahal nga lana o pahumot madaot sa butang sama ka gamay sa patayng langaw. Sa susama, ang gihagoan pag-ayong dungog sa usa madaot lamang sa “diyutayng binuang.” Buot ba nimong batonan kanang riyesgoha?

Kon Nganong Lisod ang Pag-ingong Dili

Bisan pa niana, nasayran sa mga tigdukiduki nga si Charles ug Mary Ann Lewis nga halos usa sa tulo ka batan-on mopalabi sa pagdawat sa usa ka hagit inay tawgong talawan. Sa walay duhaduha, gamhanan ang tinguha nga dawaton sa mga isigkaingon. Ang librong The American Teenager nagasitar sa usa ka surbi nga nagpakita nga bisan ang mga batan-on dato o pobre, “ang ilang kabalaka mao nga sila magustohan.”

Busa ang usa ka hagit basin magbutang kanimo sa lisod nga kahimtang. Buot nimong magustohan, mao nga ang pagbalibad sa hagit daw dakong kapildihan. Sumala sa giingon sa batan-ong si Mike: “Ang imong mga higala makapabati kanimong sama ka sa pinalagpot.” Apan ang paghimo sa hagit mahimong peligroso.

Gawas pa, kon imong dawaton ang ilang hagit, lapason ba nimo ang mga sukdanan sa Bibliya o kadtong gitudlo sa imong mga ginikanan? Kon mao, buot ba gayod nimong ang mga sukdanan sa mga batan-ong gustog lingawlingaw maoy magbuot sa imong kinabuhi? Gawas pa, ang mga batan-ong nagapameligro sa imong kinabuhi ug dungog tinuod bang mga higala? Ang usa ka proverbio nagaingon: “Adunay mga kaubang makiling sa pagdugmok sa usag usa, apan adunay usa ka higala nga mopabiling mas suod kay sa usa ka igsoon.” (Proverbio 18:24) Ang tinuod nga higala dili gayod maghunahuna sa pagbutang kanimo sa peligrosong kahimtang.

Siya Nagpatalinghog sa “mga Batan-ong Lalaki”

Ang kapeligrohan sa pagpahiuyon sa batan-ong mga isigkaingon gihulagway pag-ayo sa kasinatian ni Haring Rehoboam sa karaang Israel. Sayo sa iyang paghari ang iyang mga ginsakpan mihangyo nga iyang pagaanon ang mga luwang gibutang sa iyang amahan ibabaw kanila. Sa sinugdan gipangayo ni Rehoboam ang tambag gikan sa mga tigulang lalaki nga maalamong nagsulti kaniyang “pakigsulti kanila uban ang maayong mga pulong; ug sila mahimong imong mga alagad sa tanang panahon.” (1 Hari 12:7) Makataronganong tambag, dili ba? Apan, kay wala matagbaw sa ilang gisulti, si Rehoboam miadto sa mga batan-ong lalaki nga nagtubo kauban niya alang sa tambag.

Ang iyang mga higala, sa pagkamatuod, miawhag kaniya sa pagpamatuod kon unsa siya ka gahian. Sila miawhag kaniya sa pag-ingon: “Ang akong amahan, sa iyang bahin, nagbutang ibabaw kaninyo sa mabug-at nga yugo; apan ako, sa akong bahin, magdugang niana nga yugo. Ang akong amahan, sa iyang bahin, nagbunal kaninyo pinaagi sa mga latos, apan ako, sa akong bahin, magabunal kaninyo pinaagi sa mga hampak.”—1 Hari 12:10, 11.

Gipili ni Rehoboam ang tambag sa iyang mga batan-ong higala. Apan, nasuko ang iyang mga ginsakpan. Miulbo ang rebelyon ug 10 sa 12 ka tribo sa Israel mipilig laing hari! Ang tanan tungod kay si Rehoboam ‘nakigsabot sa mga batan-ong lalaki nga nagtubo kauban niya.’—1 Hari 12:8-17.

Ugmara ang Pag-ila

Tin-aw, maayo pang ikaw “magkiling sa imong igdulongog ug magpatalinghog sa mga pulong sa mga manggialamon.” (Proverbio 22:17) Kana basin magkahulogan sa pagpangitag mas maayong mga kauban. “Siya nga nagalakaw uban sa mga tawong manggialamon mahimong manggialamon, apan siya nga nakiglabot sa mga buang-buang mosangpot sa kadaotan,” nagaingon ang Proverbio 13:20.

Kana mahimong maglangkit usab sa pagtuon sa pag-ila tali sa mapuslanong tambag ug sa ilhanan sa pagbinilyako—tingali makadaot—“nga mga tinguhang iya sa batan-on.” (2 Timoteo 2:22) Kon may mohagit kanimo sa paghimog usa ka butang, palandonga ang mga sangpotanan sa pagsunod niana. Tinuod, sumala sa giingon sa usa ka batan-ong ginganlang si André, ang mga batan-on kadaghanan mosulay sa pagdani kanimo sa pag-ingong “walay makakita.” Bisan pa niana, ‘imong anihon ang imong ginapugas.’ (Galacia 6:7) Ug ang binata nga mga pagbinilyako kadaghanan mosangpot sa ubos nga mga grado, pagkasuspender gikan sa tunghaan, ug bisan pag-aresto!

Pagtuon sa Pag-ingong Dili

Nan, sa unsang paagi makalikay ka sa lit-ag sa mga hagit? Ang usa ka magsusulat sa Bibliya miingon: “Ang matag tawo kinahanglang mag-matulin sa pagpatalinghog, mahinay sa pagsulti [o pagtubag].” (Santiago 1:19) Hunahunaa kon kinsay nagasulti ug kon unsay ginapabuhat kanimo. Makataronganon ba kana? Mahigugmaon ba? Nagapadayag ba sa kalulot ug dili-mahakogong kabalaka sa uban? Kon dili, ayaw pagtagda ang hagit. Tinuod, sumala sa pagpahayag niini sa laing batan-on, si Maurice, “ikaw ilang pabationg sama sa katingad-an.” Apan si kinsa ba ang tinuod “katingad-an”? Ang tawong maayog panimuot o ang usang nagapasiugdag binuang?

Busa makasulay ka sa pagpangatarongan sa mga batan-ong manghagit. Ang disiotso-anyos nga si Terry moangay nga “himoon kanang dili kataw-anan” pinaagi sa pagsuknag mga pangutana sama sa ‘Nganong buhaton ko kana?’ ‘Unsay pamatud-an niana kon akong buhaton kana?’ ‘Unsay akong makuhang kaayohan niana?’ Tingali epektibo ang paggamit sa Bibliya. Ipahibalo nga ikaw may tinong mga sukdanan nga buot nimong sundon sa kinabuhi. Ang usa ka dalaga nga misulay sa paghagit sa usa ka ulitawo sa pagbuhat sa imoralidad, miingon, “Wala ka mahibalo kon unsay nasayloan nimo.” “Oo, nahibalo ako,” mitubag ang batan-ong lalaki. “Herpes, gonorea, sipilis . . . ” Tinuod gayod nga ang paggamit sa binansay-sa-Bibliya nga konsensiya makatabang kanimo sa paglikay sa pagbuhat sa butang imong pagabasolan sa ulahi!—Itandi ang Genesis 39:7-12.

Bisan pa niana, ang batan-ong si Lisa miingon: “Dihang masayran nilang dili ka moduyog kanila, pasagdan ka lang sa kadaghanang batan-on. Ugaling, adunay pipila nga motental ug motental pag-usab kanimo.” Samtang nag-inusara sa kamingawan sulod sa 40 ka adlaw, si Kristo Jesus gipanulay sa Yawa sa tulo ka higayon. Si Satanas mihagit: ‘Himoang mga tinapay ang mga bato!’ ‘Lumukso ka gikan sa paril sa templo!’ ‘Hapa sa akong atubangan!’ Ang tubag ni Jesus mao, “Pahilayo ka, Satanas!” (Mateo 4:1-10) Bisan pa niana, ang Lucas 4:13 midugang: “Ang Yawa, kay nahuman sa tanang pagpanulay, mipahilayo gikan kaniya hangtod sa laing maayong higayon.” Ang pagsukol sa balikbalikon nga panghagit tingali magkinahanglag susamang pagkamalahutayon sa imong bahin. Ayaw itugot nga bation nimong ikaw mahagit sa binuang nga mga hagit. Batoni ang kaisog sa pagbarog dapig sa matarong!

Karon kanay tinuod nga hagit, dili ba?

[Letrato sa panid 19]

Ang pagsunod sa imong binansay-sa-Bibliya nga konsensiya mopugong kanimo sa pagbuhat sa butang imong pagabasolan sa ulahi