Ang Dapit Diin ang mga Agila Manakdop ug mga Isdang Kan-onon
SILA mangabot sa linibo, nga matahom ug pamesti alang sa pangaon, nga nanglupad gikan sa tibuok Alaska, British Columbia, ug ingon ka layo sa estado sa Washington. Maanindot kaayo nga mga langgam, ambongan kaayo sa ilang puting mga ulo ug ang ikapasigarbong puting mga balhibo sa ikog mibukad alang sa pagpreno samtang sila molanding. Dagtomon nga kapeg-kolor nga mga lawas, nga motimbang sa aberids nga sayes kilos, ang mga baye dakog diyutay kay sa mga laki, molupad ug 50 ka kilometros sa usa ka oras, nga may gibukaron sa pako nga 6 ngadto sa 8 piye—apan kon makakita ang ilang abtik nga mga mata ug isda nga usa ka milya ang gilay-on, ilang sakdopan kana sa 160 kilometros por ora ug tuhakon kana!
Alang sa ilang salosalo sa Subang Chilkat, hinunoa, kining talagsaong mga abilidad sa paglupad wala kinahanglana. Ang ilang pagkaong salmon nagpundo ra. Kini gihukad sa atubangan kanila nga hilabihan ka daghan, nga naghulat lamang nga tukbon. Ang naghikay niining tanang kombira mao ang Alaska Chilkat Bald Eagle Preserve, nga natukod niadtong 1982 sa estado sa Alaska “sa pagpanalipod ug pagpadaghan sa kinadaghanang populasyon sa mga Bald Eagle sa kalibotan ug sa ilang nagkahanaw nga pinuy-anan.”
Ang reserbang lugar may gidak-ong 19,000 ka ektaryang yuta sa higdaan sa subang Chilkat, Klehini, ug Tsirku, ug ang mga lugar nga hinungdanon lamang sa mga agila ang nalakip. Ang linain nga lugar diin libolibong mga agila magtapok ug ang mga bisita magpanon sa pagtan-aw kanila maoy otso kilometros ubay sa Subang Chilkat sa daplin sa Haines Highway, nga natung-an sa Haines ug Klukwan.
Usa ka pulyeto sa gobyerno nga nag-ulohang “Alaska Chilkat Bald Eagle Preserve” nag-asoy kon nganong kining lima ka milyang gitas-ong suba makadalit sa mga agila ug lamiang nakapangitlog nga salmon.
“Ang kinaiyanhong hitabo nga maoy hinungdan sa lima ka milyang tubig nga wala mahimong yelo sa Subang Chilkat panahon sa mga bulan nga tingyelo gitawag ug ‘alluvial fan reservoir.’ Ang Tsirku fan, nga pormag-paypay nga tapok sa mga graba, bato, balas, ug mga tinulo gikan sa dagkong naglutawng bukid nga yelo, nga mag-abot sa mga Subang Tsirku, Klehini, ug Chilkat nagsilbing usa ka dakong pundohanag tubig.”
Kasagaran, ang suba mohinay pag-agos sa mosulod na kini sa laing dakong napundong tubig nga nagbilin ug lapok, nga mahimong usa ka wawa, apan walay pundohanag tubig ang mabilin. Apan, sa lugar diin ang Subang Tsirku mosulod sa Subang Chilkat, ang mga gibhang sa yuta ug ang paglihok sa dagkong naglutaw nga yelo mahimong usa ka dakong dal-as nga nalugit sa giladmong kapin sa 230 metros ubos sa lebel sa dagat. Sa dihang mosibog ang dakong yelong naglutaw, mabilin ang mga linugdang, ug ang mga suba nagdugang ug mga depositong balas ug graba hangtod sa kataposan ang dal-as adunay hugka, matuphang mga deposito nga kapin sa mga 230 ka metros ang gibag-on nga napundo sa higdaan niini.
Gipakita sa taho nga sa panahon sa mainit-init nga tingpamulak, sa ting-init, ug sayo nga tinghunlak, ang tubig gikan sa niyebe ug sa natunaw nga dagkong yelong naglutaw moagos paingon sa alluvial fan. Ang fan modawat ug tubig nga mas kusog kay sa ipaagos niini, nga nagmugna ug dako kaayong pundohanag tubig. Ang pulyeto bahin sa reserbang lugar alang sa agila nagpadayon: “Inig-abot sa tingtugnaw, mobugnaw ang panahon ug moyelo ang mga tubig sa palibot. Apan, ang tubig niining dako kaayong pundohanan magpabilin gikan sa 5 ngadto sa 10 grado Celsius nga labaw sa mga temperatura sa palibot nga tubig. Kining mainit-init nga tubig ‘moagos’ sa Subang Chilkat ug nagsanta sa pagkahimong yelo niini.
“Lima ka espisye sa salmon mamihod dinhi ug sa ubang duol nga mga sapa ug mga katampo sa suba. Ang kinabuhi sa salmon magsugod sa ting-init ug magpadayon hangtod sa ulahing bahin sa tinghunlak o sa sayo nga tingtugnaw. Ang salmon mamatay dili madugay human mangitlog ug ang ilang patayng mga lawas nagtaganag hilabihan ka daghang pagkaon alang sa mga agila.”
Ang pista sa salmon magsugod sa Oktubre ug matapos sa Pebrero, ug dili magdugay ang mga agila sa libolibo magsugod sa pagkatibulaag sa halayo ngadto sa kanait nga kabanikanhan. Apan, ang reserbang lugar maoy tibuok-tuig nga pinuy-anan sa mga 200 ug 400 ka agila. Dugang pa sa bisan unsang isda nga ilang masikop, ilang suplementohan ang ilang pagkaon ug mga langgam nga magkanunayan sa tubig, gagmayng mga mananap nga sus-an, ug dunot nga unod.
Makaiikag nga mga Pagpangulitawo, Dumalayong “mga Kaminyoon”
Usa ray ilang kapikas sa tibuok nga kinabuhi—mahimong makaabot sa edad nga 40—apan kasagaran mag-uban sila sa panahon lamang sa paglumlom. Ang batasan sa pagpangulitawo magsugod sa Abril ug “maglangkit ug matahom nga mga pasundayag sa pagpangulitawo sa mga agila nga nagapanakdop nga magsinipitayg mga kuyamoy ug magsirkosirko sa hangin,” sumala sa pulyetong Eagles—The Alaska Chilkat Bald Eagle Preserve. Kanang tanan ug paghawiray pa sa kamot? Pagkaromantiko kaayong pamation!
Nubentay-kuwatro ka salag ang nakit-an diha sa reserbang dapit. Gikan sa usa ngadto sa tulo ka itlog sagad mapusa tali sa ulahing bahin sa Mayo ug sa sayo nga Hunyo, human sa panahon sa paglumlom nga 34 o 35 ka adlaw. Ang kuyabog mobiya sa salag sa pagka-Septiyembre, apan kinahanglang matagbaw ra sila sa puntikpuntik nga kapeg-kolor ug puti nga balhibo. Dili sila matuboan ug maanindot nga puti nga mga ulo ug mga ikog hangtod nga sila makaabot sa edad nga upat o lima ka tuig!
Ang pulyeto naghatag usab ug pipila ka impormasyon bahin sa pangamas sa mga agila nga mabuhi ug tambag sa mga bisita kon sa unsang paagi kalipayan ang reserbang lugar nga luwas sa kapeligrohan:
“Ang Alaska Chilkat Bald Eagle Preserve adunay 19,000 ka ektarya nga gigahin alang sa pagpanalipod sa mga agila. Apan dili tanang panahon nga gipanalipdan ang mga agila; sila niadto gipamosil sa mga mangangayam nga may ganti. Sumala sa mga taho bahin sa dako kaayong gana sa agila ug buhi nga salmon ug gagmayng mga mananap, ang Alaska Territorial Legislature niadtong 1917 nagtugot sa pagpangayam sa mga agila nga may ganti. Ang mga beterano sa Ft. William H. Seward sa Haines naghinugilon ug mga estorya nga nadugangan ang ilang gamayng suweldo sa Army ug $1 (sa ulahi gipatas-an ngadto sa $2) nga maoy bayad alang sa matag usa ka parisang mga kuyamoy.
“Sa ulahi nakita sa mga imbestigasyon nga ang kadaot nga nahimo sa mga agila nganha sa salmon gipasobrahan, ug gidili na ang pagpangayam niadtong 1953. Niadtong panahona, kapin sa 128,000 ka agila ang naposilan sa pagpangayam nga may ganti. Ang populasyon sa agila sa Habagatan-sidlakang Alaska sa katuigang 1940, diin wala pa idili ang pagpangayam nga may ganti, gibanabana nga katunga niana nga populasyon sa agila sa katuigang 1970.
“Sa dihang ang Alaska nahimong estado sa 1959, ang upaw nga agila sa Alaska nailalom sa proteksiyon sa estado sa Bald Eagle Act sa 1940. Ang pagpatay ug agila maoy usa ka sala sa estado, ug ang pagbaton ug buhi o patayng mga agila o bisan unsang bahin (lakip ang mga balhibo!), gawas sa pipila ka linain nga mga kahimtang, supak usab sa balaod.
“Niadtong 1972 ang Alaska State Legislature nagtukod ug Chilkat River Critical Habitat Area, nga gidumala sa Alaska Department of Fish and Game, sa pagseguro nga mapanalipdan ang kinadaghanang panagtapok sa agila. Dagkong mga luna sa yuta nga kapuy-an sa agila nagpabiling walay proteksiyon, ug ang dugay ug sagad mapait nga panag-away gisangka tali sa mga puwersa sa mga tigpanalipod sa mga kalikopan ug sa dapig ug kauswagan may kalabotan sa mga isyu sa paggamit sa yuta sa Chilkat Valley. Human sa matukion nga pagtuon sa National Audubon Society ug sa gisuportahan sa estado nga Haines/Klukwan Resource Study, ang mga mamumutol ug troso, mangingisda, mga tigpanalipod sa kalikopan, mga negosyante ug lokal nga mga politiko sa kataposan nakadangat ug usa ka kasabotan. Niadtong 1982 gihimong balaod sa lehislatura sa estado kana nga kasabotan nga naghimo sa 19,000 ka ektarya nga Alaska Chilkat Bald Eagle Preserve.
“Gidili ang pagpamutol ug troso o pagmina diha sa Preserve, apan ang naandang paggamit sa yuta, sama sa pagpamupog berry, pagpangisda ug pagpangayam, makapadayon. Ang Preserve gidumala sa Alaska Division of Parks uban sa tabang sa 12 ka membrong hunta nga magtatambag nga gilangkoban sa lokal nga mga residente, mga opisyal sa estado, ug usa ka biyologo.
“Kon unsaon paggamit sa kinaiyanhong mga kahinguhaan sa walog nga dili makahatag kadaot sa kalikopan maoy usa ka nagpadayong isyu, ug ang mga isyu bahin sa paggamit sa yuta nagpukaw gihapon ug panaglalis sa Chilkat Valley. Apan ang lokal nga mga residente magarbohon nga nakita ang lokal nga solusyon sa pagpanalipod sa mga agila.”
Ang pangunang lugar diin makatan-aw ang mga bisita sa mga agila maoy sa Haines Highway, nga buyon sa Subang Chilkat, ug adunay mga tan-awanan nga gitagana alang niini nga katuyoan.
[Mapa sa panid 15]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
Subang Chilkat Subang Chilkoot
Subang Klehini KLUKWAN
Lugar nga Lantawanan sa Agila
(alluvial fan)
▴
▴
Haines Highway
Subang Tsirku ▾ Chilkoot nga Lanaw
Chilkat nga Lanaw ▾
Subang Chilkat ▾ Lutak Inlet
Subang Takhin ▾
HAINES
[Credit Line]
Mountain High Maps™ copyright © 1993 Digital Wisdom, Inc.
[Picture Credit Line sa panide 15]
Upaw nga mga agila sa mga panid 15-18: Dibisyon sa Turismo sa Alaska