Ang Una Bang mga Kristohanon Naggamit sa Ngalan sa Diyos?
ANG ngalan sa Diyos makita linibo ka beses diha sa Hebreohanong Kasulatan, diin kini gihawasan sa upat ka konsonanteng יהזה (YHWH, ang Tetragrammaton). Ang mga kaplag sa arkeolohiya nagsugyot nga sa wala pa madestiyero ang Israel, sa wala pa ang 607 W.K.P., ang ngalan komon nga gigamit, ug sa human-sa-pagkadestiyero nga mga basahon sa Bibliya nga Esdras, Nehemias, Daniel, ug Malakias, kana kanunayng makita. Sa hinayhinay, hinuon, sa dihang ang panahon sa pagtungha sa Mesiyas nagkahiduol na, ang mga Hudiyo matuotuohong nagdumili sa paggamit sa ngalan.
Ang mga disipulo ba ni Jesus naggamit sa ngalan sa Diyos (kasagarang gihubad sa Ingles ingong “Jehovah,” o “Yahweh”)? Ang pamatuod nag-ingong oo. Si Jesus nagtudlo sa iyang mga sumusunod sa pag-ampo sa Diyos: “Pasagding balaanon ang imong ngalan.” (Mateo 6:9) Ug sa kataposan sa iyang yutan-ong ministeryo, siya mismo nag-ampo sa iyang langitnong amahan: “Ako nang gipaila ang imong ngalan ngadto sa mga tawo nga imong gihatag kanako gikan sa kalibotan.” (Juan 17:6) Gawas pa, ang unang mga kopya sa Septuagint, ang Gregong hubad sa Hebreohanong Kasulatan nga gigamit sa mga disipulo ni Jesus, naundan sa ngalan sa Diyos sa dagway sa Hebreohanong Tetragrammaton.
Komosta na man ang Mga Ebanghelyo ug ang uban sa Kristohanong Gregong Kasulatan (ang “Bag-ong Testamento”)? Gipangatarongan nga sanglit ang ngalan sa Diyos makita sa Septuagint, makita usab kana sa unang mga kopya niining kasulatana—labing menos kon diin gikutlo ang Septuagint. Busa, ang ngalang Jehovah makita kapin sa 200 ka beses sa New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Ang pipila nagsaway niini ingon nga dili makataronganon. Apan, morag adunay pagpaluyo sa New World Translation gikan sa wala-damha nga tinubdan: ang Babilonyanhong Talmud.
Ang unang bahin niining Hudiyohanong relihiyosong basahon nag-ulohag Shabbath (Sabbath) ug naundan sa daghang lagda nga nagmando sa kagawian panahon sa Igpapahulay. Sa usa ka bahin, may panaghisgot kon husto ba ang pagluwas sa mga manuskrito sa Bibliya gikan sa usa ka sunog sa panahon sa Igpapahulay, ug unya ang mosunod nga mensahe makita: “Gipahayag sa teksto: Ang blangkong mga luna [gil·yoh·nimʹ] ug ang Mga Basahon sa Minim, mahimong dili nato kini luwason gikan sa usa ka sunog. Si R. Jose nag-ingon: Sa mga adlaw sa semana gawas sa igpapahulay ang usa ka tawo kinahanglang maggunting sa Balaang mga Ngalan nga anaa sa mga manuskrito, tagoan kini sila, ug sunogon ang nahibilin. Si R. Tarfon nag-ingon: Hinaot nga ako ang maglubong sa akong anak nga lalaki kon dili nako sunogon kining mga manuskrito lakip na sa ilang Balaang mga Ngalan kon kini sila mapanag-iya nako.”—Hubad ni Dr. H. Freedman.
Kinsa ang mi·nimʹ? Ang pulong nagkahulogang “mga sumusunod sa sekta” ug mahimong magtumong sa mga Saduseo o mga Samaritanhon. Apan sumala kang Dr. Freedman, niining tekstoha kini kalagmitan kaayong nagtumong sa Hudiyong mga Kristohanon. Busa, unsa man ang gil·yoh·nimʹ, nga gihubad nga “blangkong mga luna” sumala kang Dr. Freedman? Adunay duha ka posibleng kahulogan. Kini sila mahimong mao ang mga blangkong panaplin sa linukot o bisan blangkong mga linukot. O—sa makantalitahong kapadapatan sa pulong—sila mahimong mao ang mga sinulat sa mi·nimʹ, nga daw nag-ingong kining mga sinulata sama ka walay-bili sa blangkong mga linukot. Sa mga diksiyonaryo kining ikaduhang kahulogan gihatag ingong “Mga Ebanghelyo.” Kaharmoniya niini, ang tudlingpulong nga makita sa Talmud sa wala pa ang gikutlo-sa-ibabaw nga bahin mabasa: “Ang Mga Basahon sa Minim sama sa blangkong mga luna [gil·yoh·nimʹ].”
Tungod niana, sa librong Who Was a Jew? nga sinulat ni Lawrence H. Schiffman, ang gikutlo-sa-ibabaw nga bahin sa Talmud gihubad ingon sa mosunod: “Kami dili magluwas gikan sa usa ka sunog (panahon sa Igpapahulay) sa Mga Ebanghelyo ug sa mga basahon sa minim (‘mga erehes’). Hinunoa, kini sunogon sa ilang dapit, kini ug ang ilang Tetragrammata. Si Rabbi Yose Ha-Gelili nag-ingon: Panahon sa semana, ang usa kinahanglang maggunting sa ilang Tetragrammata ug tagoan sila ug sunogon ang nahibilin. Nag-ingon si Rabbi Tarfon: Hinaot nga ako ang maglubong sa akong mga anak nga lalaki! Kon (kining mga basahona) mapanag-iya nako, sunogon ko kini sila lakip na ang ilang Tetragrammata.” Si Dr. Schiffman mipadayon sa pagpangatarongan nga ang mi·nimʹ dinhi mao ang Hudiyohanong mga Kristohanon.
Kini bang bahina sa Talmud naghisgot gayod mahitungod sa unang Hudiyong mga Kristohanon? Kon mao, nan kini lig-ong pamatuod nga ang mga Kristohanon naglakip gayod sa ngalan sa Diyos, ang Tetragrammaton, diha sa ilang Mga Ebanghelyo ug mga sinulat. Ug lagmit gayod kaayo nga ang Talmud naghisgot sa Hudiyong mga Kristohanon dinhi. Gipaluyohan sa mga eskolar ang maong panglantaw, ug sa Talmud ang konteksto morag nagdugang ug pagpaluyo. Ang seksiyon nga nagsunod sa gikutlo sa ibabaw gikan sa Shabbath nag-asoy sa sugilanon nga naglangkit kang Gamaliel ug sa usa ka Kristohanong huwes diin ang mga bahin sa Wali sa Bukid ang gipasabot.
Sa ulahi lamang, sa dihang ang apostatang Kristiyanidad mitipas gikan sa yanong mga pagtulon-an ni Jesus, nga ang ngalan sa Diyos wala na gamita sa nag-angkong mga Kristohanon ug gikuha pa gani gikan sa mga kopya sa Septuagint ug gikan sa Mga Ebanghelyo ug ubang mga basahon sa Bibliya.
[Picture on page 31]
Sa adlaw ni Jesus, ang ngalan sa Diyos makita sa “Septuagint”
[Credit Line]
Israel Antiquities Authority