Unsa ang Masoretikong Teksto?

DIHA sa bisan unsang pinulongan nga imong mabasa ang Bibliya, ang bahin sa basahon lagmit gihubad nga direkta o dili-direkta gikan sa Masoretikong teksto, nga naundan sa Hebreohanong Kasulatan, o ang “Karaang Tugon.” Sa tinuod, dili kay usa ra ang Masoretikong teksto. Busa hain niini ang gipili, ug ngano? Sa pagkatinuod, unsa ang Masoretikong teksto, ug sa unsang paagi kita masayod nga kini kasaligan?

Ang Pulong ni Jehova

Ang pagsulat sa Bibliya nagsugod sa Bukid sa Sinai sa 1513 W.K.P. Ang Exodo 24:3, 4 nagtug-an kanato: “Si Moises miabot ug gisugilon niya sa katawhan ang tanang mga pulong ni Jehova ug ang tanang hudisyal nga mga desisyon, ug ang tanang katawhan mitubag sa usa ka tingog ug nag-ingon: ‘Pagabuhaton namo ang tanang mga pulong nga giingon ni Jehova.’ Mao nga gisulat ni Moises ang tanang mga pulong ni Jehova.”

Ang Hebreohanong Kasulatan padayong girekord sa kapin sa usa ka libo ka tuig, gikan sa 1513 W.K.P. hangtod sa mga 443 W.K.P. Sanglit ang mga magsusulat dinasig sa Diyos, makataronganon nga giyahan niya ang mga butang aron ang iyang mensahe mapreserbar ug maayo. (2 Samuel 23:2; Isaias 40:8) Ugaling, kini ba nagpasabot nga dili ilakip ni Jehova ang tanang tawhanong sayop aron nga walay usa ka letra ang mausab samtang nagkopya?

Ang Ganghaan sa mga Sayop Nabuksag Gamay

Bisan tuod ang nagkopya niini sa daghang kaliwatan maoy mga lalaki nga may halalom nga pagtahod sa Pulong sa Diyos, ang pipila sa tawhanong kasaypanan anam-anam nga nasal-ot diha sa mga manuskrito. Ang mga magsusulat sa Bibliya dinasig, apan ang mga tigkopya wala maghimo sa ilang buluhaton ubos sa pagdasig sa Diyos.

Human nakabalik gikan sa pagkabihag sa Babilonya sa 537 W.K.P., ang mga Hudiyo misagop ug bag-ong estilo sa pagsulat nga migamit ug kuwadradong mga letra nga nakat-onan sa Babilonya. Kining dakong kausaban misangpot ug naandang problema nga ang pipila ka letra nga parehas ug porma masaypan sa usag usa. Sanglit ang Hebreohanon maoy pinulongan nga gipasukad sa mga konsonante, uban sa vowel nga tunog nga idugang sa magbabasa sumala sa iyang pagsabot sa konteksto, ang kausaban sa usa ka konsonante makausab sa kahulogan sa usa ka pulong. Sa daghang kaso, hinunoa, ang maong mga sayop nakita ug natul-id.

Ang kinabag-an sa mga Hudiyo wala mobalik sa Israel human malaglag ang Babilonya. Busa, ang mga sinagoga nahimong espirituwal nga mga sentro alang sa Hudiyohanong mga komunidad sa tibuok Tungang Sidlakan ug Uropa.a Ang matag sinagoga nagkinahanglag mga kopya sa mga linukot sa mga Kasulatan. Samtang nagdaghan ang mga kopya, nagdaghan usab ang posible nga sayop sa tigkopya.

Mga Pagsulay sa Pagsira sa Ganghaan

Sugod sa unang siglo K.P., ang mga eskriba sa Jerusalem misulay sa paghimog usa ka sumbanang teksto nga pinaagi niini ang tanan pang ubang linukot sa Hebreohanong Kasulatan matul-id. Ugaling, wala gayoy tin-aw nga sistema sa pagtul-id sa orihinal nga teksto ug sa mga manuskrito nga may mga sayop sa tigkopya. Gikan sa ikaduhang siglo K.P. padayon, ang konsonante nga teksto sa Hebreohanong Kasulatan nakaabot nag diyutay sa sukdanan, bisag wala pa kini matul-id nga awtoritatibo. Ang mga kinutlo sa Hebreohanong Kasulatan nga makita sa Talmud (gitipon tali sa ikaduha ug sa ikaunom nga siglo K.P.) masubsob nga nagpakita sa usa ka tuboran nga lahi gikan sa nailhan sa ulahi nga Masoretikong teksto.

Ang pulong “tradisyon” sa Hebreohanon mao ang ma·soh·rahʹ o ma·soʹreth. Sa ikaunom nga siglo K.P., kadtong nag-amping sa tradisyon sa tukmang pagkopya sa Hebreohanong Kasulatan nailhan ingong mga Masorete. Ang mga kopya nga ilang nahimo gitawag nga Masoretikong mga teksto. Unsay nagpalain sa ilang trabaho ug sa mga teksto nga ilang giandam?

Ang Hebreohanon nahanaw ingong usa ka buhi, nasodnong pinulongan, ug daghang Hudiyo dili na makasulti niini. Busa, ang pagkasabot mismo sa konsonante nga teksto sa Bibliya nameligro. Aron maprotektahan kini, ang mga Masorete mihimog usa ka sistema sa mga vowel nga gihawasan sa mga dot o tuldok ug mga dash o kudlit, o mga punto. Kini gibutang sa ibabaw ug sa ubos sa mga konsonante. Ang mga Masorete naghimo usab ug komplikadong sistema sa mga marka nga nagsilbi ingong usa ka porma sa punctuation o pamunto ug ingong usa ka giya sa mas hustong paglitok.

Kon makita sa mga Masorete nga ang teksto giusab o sayop nga gikopya sa miagi nga mga kaliwatan sa mga eskriba, imbes ilisan ang teksto, sila naghimog mga nota diha sa mga margin o panaplin. Ilang gisulat ang talagsaong mga porma sa pulong ug mga kombinasyon ug ang kasubsob nga makita kini sulod sa usa ka indibiduwal nga basahon o sulod sa tibuok Hebreohanong Kasulatan. Ang dugang nga mga komento sa pagtabang sa mga tigkopya sa pagtuki gisulat usab. Usa ka sistema sa gipamugbong “mga kodigo” ang gihimo sa pagrekord niining impormasyona nga mubo kaayo. Sa ibabaw ug sa ubos nga mga margin, ang usa ka matang sa gamay kaayong konkordansiya naglista sa mga bahin sa nalangkit nga mga teksto nga gikomentohan diha sa mga nota sa kilid sa mga margin.

Ang labing bantog nga sistema nahingpit sa mga Masorete sa Tiberias, sa Dagat sa Galilea. Ang mga pamilya ni Ben Asher ug Ben Naphtali sa ikasiyam ug ikanapulong siglo K.P., tingali mga Karaite, ilabinang nainila.b Bisag lahi ang mga paagi sa paglitok ug mga nota niining duha ka pundok, ang mga konsonante sa ilang mga teksto nagkalahi nga dili momenos sa napulo ka bahin sa tibuok Hebreohanong Kasulatan.

Ang duha ka pundok sa mga Masorete, ni Ben Asher ug ni Ben Naphtali, nakaamot ug dako sa pagtuon sa teksto sa ilang panahon. Human gibayaw ni Maimonides (usa ka impluwensiyadong eskolar sa Talmud sa ika-12ng siglo) ang teksto ni Ben Asher, kini na ang gipili sa uban. Mao kini ang nahitabo bisan hangtod sa punto nga wala nay makitang manuskrito ni Ben Naphtali karon. Ang nabilin na lamang mao ang mga listahan sa mga kalainan tali sa duha ka pundok. Makapahimuot, ang komento ni Maimonides maoy bahin sa mga estilo lamang, sama sa pagbutang ug mga luna sa tunga sa mga parapo, ug dili sa mas importanteng mga bahin sa hustong mensahe.

Makakaplag ba Kitag “Hinashasan” Masoretikong Teksto?

Gilalisag maayo sa mga eskolar kon unsang codex nga mabatonan karon ang “hinashasan” nga teksto ni Ben Asher, nga maorag kini ang naghatag kanatog “tinuod” Masoretikong teksto karon. Sa pagkatinuod, wala gayoy usa ka lahi, “hinashasan,” ug awtoritatibo nga Masoretikong teksto. Hinunoa, adunay daghang Masoretikong mga teksto, ang matag usa lahig diyutay gikan sa uban. Ang tanang naglungtad nga mga codex maoy sagol nga mga teksto, nga may mga bersiyon ni Ben Asher ug Ben Naphtali.

Ang buluhaton nga atubangon sa tanang maghuhubad sa Hebreohanong Kasulatan karon malisod gayod. Kinahanglang pamilyar siya dili lamang sa Hebreohanong teksto kondili sa tanang makataronganong mga kapilian usab diin ang teksto tingalig giilisan tungod sa sayop sa tigkopya o sa uban pa. Samtang ang lainlaing Masoretikong mga teksto nahimong sumbanan, kinahanglan niyang tan-awon ang ubang kasaligang mga tinubdan nga makatanyag ug mas karaan ug tingali mas tukmang mga bersiyon sa konsonante nga teksto.

Sa pangbukas sa iyang librong The Text of the Old Testament, si Ernst Würthwein nagpatin-aw: “Kon makasugat ug lisod nga teksto dili lang kay basta tiponon namo ang lainlaing mga sinulat ug pilion ang usa nga daw nagtanyag ug labing sayon nga solusyon, usahay pilion ang Hebreohanong teksto, sa laing higayon ang Septuagint, ug sa lain pang higayon ang Aramaikong Targum. Ang mga pamatuod nga teksto dili tanan samang kasaligan. Ang matag usa adunay kaugalingong kinaiya ug kaugalingong linaing kasaysayan. Kinahanglang pamilyar kami niini kon laoman namo nga malikayan ang kulang o sayop nga mga solusyon.”

Kita adunay malig-ong pasikaranan sa bug-os nga pagsalig nga giampingan ni Jehova ang iyang Pulong. Pinaagi sa hiusa nga mga paningkamot sa daghang sinserong mga tawo sa nangaging mga siglo, ang diwa, kaundan, ug bisan ang mga detalye sa mensahe sa Bibliya dali natong mabatonan. Ang bisan unsang gagmayng mga kausaban sa letra o pulong dili makaapektar sa atong katakos sa pagsabot sa Kasulatan. Karon, ang hinungdanong pangutana mao, Kita ba magkinabuhi sumala sa Pulong sa Diyos, ang Bibliya?

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 26]

Ang Aleppo Codex naundan sa Masoretikong teksto

[Credit Line]

Bibelmuseum, Münster