Kinsa si Teopilo sa Antioquia?

“GITAWAG mo ako nga Kristohanon, nga daw usa kini ka tinunglo nga ngalan, ako, sa akong bahin, nagdawat nga ako usa ka Kristohanon, ug nagdala niining ngalana aron mahimong hinigugma sa Diyos, nga naglaom nga magamit sa Diyos.”

Ingon niining paagiha gisugdan ni Teopilo ang iyang tulo-ka-bahin nga basahon nga nag-ulohang Theophilus to Autolycus. Kini mao ang sinugdanan sa iyang pagdepensa batok sa ikaduhang-siglong apostasiya. Maisogong gipaila ni Teopilo ang iyang kaugalingon ingon nga sumusunod ni Kristo. Daw determinado siya sa pagdumala sa iyang mga kalihokan aron mahimong usa nga “hinigugma sa Diyos,” nga nahiuyon sa kahulogan sa Gregong pinulongan sa iyang ngalan. Kinsa ba si Teopilo? Kanus-a siya nabuhi? Ug unsay iyang nahimo?

Personal nga Kasaysayan

Diyutay ra ang nahibaloan bahin sa personal nga kasaysayan ni Teopilo. Siya gipadako sa dili-Kristohanong mga ginikanan. Si Teopilo sa ulahi nakombertir sa Kristiyanidad apan human lamang sa mainampingong pagtuon sa Kasulatan. Siya nahimong obispo sa kongregasyon sa Syrianhong Antioquia, nga nailhan karon nga Antakya, sa Turkey.

Nahiuyon sa sugo ni Jesus, ang unang-siglong mga Kristohanon nagsangyaw taliwala sa molupyo sa Antioquia. Girekord ni Lucas ang ilang kalamposan, nga nag-ingon: “Ang kamot ni Jehova uban kanila, ug usa ka dakong gidaghanon nga nahimong mga magtutuo miliso ngadto sa Ginoo.” (Buhat 11:20, 21) Ingon sa gisugo sa Diyos, ang mga sumusunod ni Jesu-Kristo nailhan ingong mga Kristohanon. Kining terminoha unang napadapat sa Syrianhong Antioquia. (Buhat 11:26) Sa unang siglo K.P., mibiyahe si apostol Pablo ngadto sa Syrianhong Antioquia, ug kini nahimong iyang paulianan. Nagsugod si Barnabas ug Pablo, uban ni Juan Marcos, sa ilang unang misyonaryong panaw gikan sa Antioquia.

Ang unang mga Kristohanon sa Antioquia dayag nga nadasig gayod sa mga pagduaw sa apostol sa ilang siyudad. Ang ilang mainitong pagsanong sa kamatuoran sa Pulong sa Diyos sa walay duhaduha maoy tungod sa makapalig-ong mga pagduaw sa unang-siglong mga hawas sa nagamandong lawas. (Buhat 11:22, 23) Unsa ka makapadasig alang kanila ang pagkakita ug daghan kaayong molupyo sa Antioquia nga nagpahinungod sa ilang mga kinabuhi kang Jehova nga Diyos! Apan, kapin sa 100 ka tuig pa sa ulahi nga nagkinabuhi si Teopilo sa Antioquia.

Ang historyador nga si Eusebius miingon nga si Teopilo mao ang ikaunom nga obispo sa Antioquia, nga nag-ihap gikan sa panahon sa mga apostol ni Kristo. Si Teopilo nakasulat ug igoigong gidaghanon sa binabang mga diskusyon ug mga pagpanghimakak batok sa erehiya. Apil siya sa kapin sa napulog duha ka Kristohanong mga tigdepensa sa pagtuo sa iyang adlaw.

Pagtan-aw sa Iyang mga Sinulat

Mitubag sa una nga panag-estorya, gisulatan ni Teopilo ang paganong si Autolycus pinaagi niining pangbukas nga mga pulong: “Ang larinong dila ug mabulakbulakong pakigpulong makalingaw ug ang walay hinungdang pagdayeg gikalipayan, sa mga tawong miserable nga nadunot ang hunahuna.” Si Teopilo mibatbat, sa pag-ingon: “Ang mahigugmaon sa kamatuoran dili mamati sa binulakbulakang mga pakigpulong, apan nagasusi sa tinuod nga kahulogan sa pakigpulong . . . Giatake mo ako sa walay kapuslanang mga pulong, nagpasigarbo sa imong mga diyosdiyos nga hinimo sa kahoy ug bato, nga gisalsal ug gihulma, gililok ug gikulit, nga dili makakita ni makadungog, kay sila mga idolo, ug mga buhat sa mga kamot sa tawo.”​—Itandi ang Salmo 115:4-8.

Giyagyag ni Teopilo ang pagkabakak sa idolatriya. Sa iyang naandang estilo sa pagsulat, siya larino kaayo, apan pabalikbalik, sa pagpaningkamot sa pagpadayag sa tinuod nga kinaiyahan sa matuod nga Diyos. Siya nagpatin-aw: “Ang dagway sa Diyos dili-maasoy ug dili-mabatbat, ug dili-makita sa tawhanong mga mata. Kay sa himaya Siya dili-matukib, sa pagkadako dili-matugkad, sa gihabogon dili-mahunahuna, sa gahom dili-ikatandi, sa kaalam dili-hitupngan, sa pagkamaayo dili-masundog, sa kalulot dili-malitok.”

Dugang niini nga kahubitan sa Diyos, si Teopilo mipadayon: “Apan siya ang Ginoo, tungod kay Siya nagmando sa uniberso; Amahan, tungod kay siya ang una sa tanang mga butang; Mag-uumol ug Magbubuhat, tungod kay Siya ang maglalalang ug magbubuhat sa uniberso; ang Labing Hataas, tungod kay Siya ang labaw sa tanan; ug Labing Makagagahom, tungod kay Siya Mismo nagamando ug nagasakop sa tanan.”

Sunod, nagpunting sa espesipikong mga buhat sa Diyos, si Teopilo mipadayon sa paagi nga maoy naandan sa iyang bug-os ug daw pabalikbalik nga estilo, nga nag-ingon: “Kay ang mga langit maoy Iyang buhat, ang yuta maoy Iyang lalang, ang dagat maoy Iyang obra; ang tawo maoy Iyang dagway ug Iyang larawan; ang adlaw, bulan, ug mga bituon maoy Iyang mga gama, gihimo alang sa mga ilhanan, ug mga panahon, ug mga adlaw, ug mga tuig, aron kini mag-alagad ug mahimong mga ulipon sa tawo; ug ang tanang butang gilalang sa Diyos gikan sa wala maglungtad ngadto sa mga butang nga naglungtad, aron nga pinaagi sa Iyang mga buhat ang Iyang pagkadako mahibaloan ug masabtan.”

Ang laing pananglitan sa pag-atake ni Teopilo sa bakak nga mga diyos sa iyang adlaw makita sa mosunod nga mga pulong ngadto kang Autolycus: “Ang mga ngalan niadtong imong giingon nga imong gisimba, maoy mga ngalan sa mga tawong patay. . . . Ug unsang matanga sila sa mga tawo? Dili ba mokaon man ug tawo si Saturno, gipatay ug gikaon pa ang iyang kaugalingong mga anak? Ug kon imong hisgotan ang iyang anak nga lalaki nga si Jupiter, . . . nga gitutyan ug kanding . . . Ug ang iyang ubang mga buhat,​—ang iyang pag-unay sa suod nga paryente, ug panapaw, ug pagkahigal.”

Nagpadako pa sa iyang argumento, gilig-on ni Teopilo ang iyang baroganan sa pagbatok sa paganong idolatriya. Siya nagsulat: “Angay ko pa bang iasoy ug balik ang nagkalidadis nga mga mananap nga gisimba sa mga Ehiptohanon, mga reptilya, ug mga baka, ug ihalas nga mga mananap, ug mga langgam, ug mga isda sa suba . . . Ang mga Grego ug ubang mga nasod, sila nagsimba sa mga bato ug kahoy, ug ubang mga matang sa materyal nga mga butang.” “Apan ang Diyos, ang buhi ug matuod nga Diyos, akong gisimba,” miingon si Teopilo.​—Itandi ang 2 Samuel 22:47; Buhat 14:15; Roma 1:22, 23.

Bililhong Pamatuod

Ang mga tambag ug mga pahamangno sa tulo-ka-bahin nga sulat ni Teopilo nga nagsupak kang Autolycus adunay daghang bahin ug detalyado. Ang ubang mga sinulat ni Teopilo gitumong batok kang Hermogenes ug Marcion. Siya usab nagsulat ug mga basahon sa pagpanudlo ug pahimangno, nga nagdugang ug mga komentaryo bahin sa mga Ebanghelyo. Apan, tulo lamang ka basahon ngadto kang Autolycus, nga nag-inusarang manuskrito, ang napreserbar.

Ang unang basahon maoy usa ka pagdepensa nga gisulat ngadto kang Autolycus agig panalipod sa Kristohanong relihiyon. Ang ikaduhang basahon ngadto kang Autolycus nangatarongan batok sa popular nga paganong relihiyon, panaghap, mga pilosopo, ug mga magbabalak. Ang paganong literatura gitandi sa Kasulatan diha sa ikatulong basahon ni Teopilo.

Sa sinugdanan sa ikatulong basahon ni Teopilo, si Autolycus nagtuo gihapon nga ang Pulong sa kamatuoran maoy tinumotumong sugilanon. Gisaway ni Teopilo si Autolycus, nga nag-ingon: “Malipayon nimong giantos ang mga buangbuang. Kay kon wala pa wala ka unta mapalihok sa mga tawong walay buot nga magpadala sa walay pulos nga mga pulong, ug sa pagtuo sa kaylap nga hungihong.”

Unsa man kadtong “kaylap nga hungihong”? Gibutyag ni Teopilo ang tuboran. Ang mga mabutangbutangon “pinaagi sa mga ngabil nga walay gituohang diyos bakak nga nangakusar kanamo, [kami] kinsa mga magsisimba sa Diyos, ug gitawag nga mga Kristohanon, nga nagsumbong nga ang among mga asawa gipanag-iya sa tanan ug giambitan sa tanan; ug nga giunay pa namo ang among kaugalingong mga igsoong babaye, ug, ang labing daotan ug mangilngig sa tanan, nga kami mokaon ug unod sa tawo.” Nanlimbasog ug maayo si Teopilo sa pagdepensa niining dili gayod tukma nga paganong hunahuna batok sa nag-angkong ikaduhang-siglong mga Kristohanon. Iyang gigamit ang kahayag sa kamatuoran nga nag-unod sa dinasig nga Pulong sa Diyos.​—Mateo 5:11, 12.

Ang pamatuod nga pamilyar si Teopilo sa Pulong sa Diyos mao ang iyang masubsob nga paggamit ug paghisgot sa Hebreohanon ug Gregong mga teksto sa Bibliya. Siya maoy usa sa labing unang mga komentarista sa mga Ebanghelyo. Ang paggamit ni Teopilo ug daghang Kasulatan nagtaganag bahandi sa pagsabot sa panghunahuna nga popular sa iyang panahon. Iyang gigamit ang iyang pagkapamilyar sa dinasig nga mga sinulat sa pagpasundayag sa pagkalabaw kaayo niini kay sa paganong pilosopiya.

Ang pagkabalay ni Teopilo sa materyal, ang paagi ug pabalikbalik nga estilo tingali dili kaayo madanihon sa uban. Kon diin kutob naapektohan ang gitagnang apostasiya sa pagkatukma sa iyang mga hunahuna, dili nato mahibaloan karon. (2 Tesalonica 2:3-12) Bisan pa niana, sa panahong siya namatay, sa mga 182 K.P., si Teopilo dayag nga nahimong malahutayong tigdepensa sa pagtuo, kansang mga sinulat makaiikag sa matuod nga mga Kristohanon sa atong modernong panahon.

[Hulagway sa panid 30]

Maisogong gipanghimakak ni Teopilo ang mga argumento ni Autolycus

[Picture Credit Line sa panid 28]

Mga ilustrasyon sa mga panid 28 ug 30 gikopya gikan sa Illustrirte Pracht - Bibel/Heilige Schrift des Alten und Neuen Testaments, nach der deutschen Uebersetzung D. Martin Luther’s