“Unsa may Among Kan-on?”
ANG pagkaon ug ilimnon sagad nga hisgotan sa mga tawo panahon sa ministeryo ni Jesus. Ang unang milagro nga gibuhat ni Jesus mao ang paghimo sa tubig nga bino, ug dihay duha ka higayon nga iyang gipakaon ang linibo ka tawo sa pipila lang ka tinapay ug isda. (Mateo 16:7-10; Juan 2:3-11) Si Jesus wala lamang makigsalo sa mga kabos, apan mitambong usab ug kombira sa mga dato. Gani, ang mga kaaway ni Jesus nag-akusar kaniya nga ulitan ug palainom. (Mateo 11:18, 19) Siyempre, dili ingon niana si Jesus. Apan, siya nahibalo nga ang pagkaon ug ilimnon gikinahanglan gayod sa mga tawo, ug sa mahanasong paagi iyang gigamit ang maong mga butang sa pag-ilustrar sa lawom nga mga pagtulon-an sa Bibliya.—Lucas 22:14-20; Juan 6:35-40.
Unsay sagad nga pagkaon ug ilimnon sa mga tawo panahon ni Jesus? Giunsa pagpreparar ang ilang pagkaon? Ug unsa ka hago ang pagpangandam niana? Ang tubag niining mga pangutanaha makatabang kanimo sa pagsabot sa pipila sa mga hitabo ug mga pamulong nga gihisgotan diha sa mga Ebanghelyo.
Ihatag Kanamo ang “Among Tinapay Alang Niining Adlawa”
Sa dihang gitudloan ni Jesus ang iyang mga disipulo sa pag-ampo, iyang gipakita nga haom ang paghangyo sa Diyos nga tagan-an kita sa atong mga panginahanglan—ang “tinapay alang niining adlawa.” (Mateo 6:11) Ang tinapay mao ang sagad nga pagkaon sa mga tawo kaniadto, mao nga ang ekspresyon sa Hebreohanon ug Grego nga “mangaon” literal nga nagkahulogang “mangaon ug tinapay.” Ang mga lugas nga gigamit sa paghimog tinapay, sama sa trigo ug sebada, ug ang uban pa sama sa oat, espelta, ug dawa, may dakong bahin sa diyeta sa mga Hudiyo sa panahon ni Jesus. Ang mga tigdukiduki nagbanabana nga ang usa ka tawo mokonsumog 200 ka kilong sereales sa usa ka tuig, nga nagtagana sa katunga sa iyang gikinahanglang calorie.
Ang tinapay mahimong mapalit sa mga merkado. Apan kadaghanan sa mga pamilya maoy magluto sa ilang tinapay—nga usa ka hago kaayong buluhaton. Ang librong Bread, Wine, Walls and Scrolls nag-ingon: “Kay dili man mahimo nga ipondo ang harina sa taas nga panahon, ang asawa maggaling sa matag adlaw.” Unsa ka dugay ang paggaling? “Sa usa ka oras nga hago kaayong paggaling,” matod sa magsusulat, “wala pay 800 gramos nga harina ang mahimo gikan sa usa ka kilo nga trigo. Tungod kay ang normal nga gidaghanon sa trigo nga makonsumo sa usa ka tawo matag adlaw maoy mga tunga sa kilo, ang asawa kinahanglang maggaling sulod sa tulo ka oras aron iyang matagan-an ang pamilya nga may lima o unom ka membro.”
Karon, hunahunaa si Maria nga inahan ni Jesus. Gawas pa sa iyang ubang mga buluhaton sa balay, siya kinahanglang magtaganag igong tinapay alang sa iyang bana, lima ka anak nga lalaki, ug labing menos duha ka anak nga babaye. (Mateo 13:55, 56) Sa walay duhaduha, si Maria, sama sa ubang mga Hudiya, naghago gayod sa pag-andam sa “tinapay alang niining adlawa.”
“Dali, Pamahaw na Kamo”
Usa ka buntag niana, human mabanhaw si Jesus, siya nagpakita sa pipila sa iyang mga disipulo. Ang mga disipulo nangisda sa tibuok gabii apan sila walay kuha. “Dali, pamahaw na kamo,” giagda ni Jesus ang gikapoy niyang mga higala. Dayon, iya silang gidalitag isda ug tinapay. (Juan 21:9-13) Bisag kini ra ang higayon nga gihisgotan diha sa Ebanghelyo ang bahin sa pagpamahaw, naandan na sa mga tawo ang pagpamahaw ug tinapay, mga nut, ug pasas o olibo.
Unsa ang ilang paniudto? Unsay ginakaon sa mga mamumuo? Ang librong Life in Biblical Israel nag-ingon: “Ang paniudto simple lang, nga naglakip sa tinapay, sereales, olibo, ug igos.” Lagmit mao kanay dala sa mga disipulo sa dihang sila namalik gikan sa Sicar ug ilang naabtan si Jesus nga nakig-estorya sa usa ka babayeng Samaritana diha sa usa ka atabay. Ang takna maoy “mga ikaunom,” o panahon sa kaudtohon, ug ang mga disipulo ‘nangadto sa siyudad aron sa pagpalit ug makaon.’—Juan 4:5-8.
Panahon sa kagabhion, ang mga membro sa pamilya magtapok alang sa espesyal nga panihapon. Bahin niini, ang librong Poverty and Charity in Roman Palestine, First Three Centuries C.E. nag-ingon: “Kadaghanan sa mga tawo mokaon ug tinapay o linugaw nga sebada, mga sereales ug lagutmon, o usahay trigo. Kasagaran, ila kining timplahan ug asin ug lana o olibo, ug usahay ila kining butangan ug isog nga salsa, dugos o tam-is nga duga sa mga prutas.” Duna poy gatas, keso, mga utanon, ug presko o gipauga nga mga prutas. Niadtong panahona, dihay mga 30 ka matang sa utanon—nga ang pipila niini mao ang sibuyas, ahos, radish, carrot, ug repolyo—ug kapin sa 25 ka matang sa prutas sama sa (1) igos, (2) date, ug (3) granada nga komon sa ilang lugar.
Mahanduraw ba nimo ang pipila niini nga mga pagkaon diha sa lamesa samtang si Jesus nakigsalo sa panihapon uban kang Lazaro ug sa iyang mga igsoong babaye, nga sila si Marta ug Maria? Handurawa usab ang nagsagol nga kahumot sa pagkaon ug sa mahalon nga lana, ang “lunsay nga nardo,” nga gihaplas ni Maria sa mga tiil ni Jesus.—Juan 12:1-3.
“Sa Dihang Maghikay Ka ug Usa ka Kombira”
Sa laing higayon, samtang si Jesus nakigsalo sa pagpangaon diha “sa balay sa usa sa mga magmamando sa mga Pariseo,” siya nagtudlog usa ka hinungdanong leksiyon sa mga tawo nga atua didto. Siya miingon: “Sa dihang maghikay ka ug usa ka kombira, dapita ang mga tawong kabos, mga baldado, mga bakol, mga buta; ug magmalipayon ka, tungod kay wala silay ikabalos kanimo. Kay ikaw pagabaslan unya sa pagpamanhaw sa mga matarong.” (Lucas 14:1-14) Kon sundon sa usa ka Pariseo ang tambag ni Jesus, unsa kaha nga mga pagkaon ang iyang idalit sa kombira?
Ang usa ka datong tawo lagmit magdalit ug espesyal nga tinapay nga lainlaig porma nga sinagolan ug bino, dugos, gatas ug uban pang pangpalami. Lagmit magdalit usab siyag mantekilya ug keso. Segurado gayod nga duna poy presko ug gipreserbar nga mga olibo, o lana sa olibo. Sumala sa librong Food in Antiquity, “ang usa ka tawo mokonsumog 20 ka kilo nga lana sa olibo matag tuig, ug mogamit usab siyag dugang lana alang sa pagpaanyag ug pangtubil sa suga.”
Kon ang usa ka Pariseo nagpuyo duol sa dagat, siya ug ang iyang mga bisita mangaon ug lab-as nga mga isda. Kadtong nagpuyo layo sa dagat sagad mokaon ug isda nga gipreserbar sa suka o asin. Ang tagbalay lagmit magdalit usab ug karne—usa ka espesyal nga potahe alang sa kabos nga bisita. Ang komon kaayong idalit mao ang itlog nga lainlain ang pagkaluto. (Lucas 11:12) Ang nagpalami niini nga mga potahe mao ang mga panakot sama sa yerbabuyna, dill, cumin, ug mustasa. (Mateo 13:31; 23:23; Lucas 11:42) Dayon, ang mga bisita dalitan ug panghinam-is—sinangag nga trigo nga may mga almond, dugos, ug uban pang mga sangkap.
Ang manambong sa kombira lagmit dalitan usab ug ubas, pasas, o kaha bino sa ubas. Dihay linibo ka pug-anan sa ubas nga nakaplagan sa Palestina, nga nagpamatuod nga ang mga tawo ganahan kaayo sa maong ilimnon. Sa usa ka dapit sa Gibeon, ang mga arkeologo nakadiskobreg 63 ka pondohanan ug bino nga gikubkob diha sa bato, ug kini makapondog mga 100,000 ka litrong bino.
“Ayaw Gayod Pagkabalaka”
Sa dihang imong basahon ang mga Ebanghelyo, matikdi ang subsob nga paghisgot ni Jesus sa pagkaon ug ilimnon diha sa iyang mga ilustrasyon ug ang iyang paagi sa pagtudlog hinungdanong leksiyon samtang nangaon. Dayag nga si Jesus ug ang iyang mga disipulo malipay gayod sa pagkaon ug pag-inom, ilabina sa dihang kauban nila ang ilang suod nga mga higala. Apan, dili kini ang labing hinungdanong butang sa ilang kinabuhi.
Si Jesus nagtudlo sa iyang mga disipulo sa paghupot ug balanseng panglantaw bahin sa pagkaon ug pag-inom sa dihang siya miingon: “Ayaw gayod pagkabalaka ug moingon, ‘Unsa may among kan-on?’ o, ‘Unsa may among imnon?’ o, ‘Unsa may among isul-ob?’ Kay kining tanan mao ang mga butang nga maikagong ginapangagpas sa mga nasod. Kay ang inyong langitnong Amahan nahibalo nga gikinahanglan ninyo kining tanang butanga.” (Mateo 6:31, 32) Gisunod gayod kini sa mga disipulo, ug sila gitagan-an sa Diyos sa ilang mga panginahanglan. (2 Corinto 9:8) Lagmit nga ang imong pagkaon lahi sa pagkaon sa mga tawo sa panahon ni Jesus. Apan, makaseguro ka nga ang Diyos magtagana sa imong mga panginahanglan kon imong unahon sa imong kinabuhi ang pag-alagad kaniya.—Mateo 6:33, 34.