Pagpaniid sa Kalibotan

Makapabahing Nasyonalismo

● Sulod sa tulo ka adlaw 250 ka magsusulat, mga dibuhista, mga musikero, mga pilosopo, mga sikoanalista, mga siyentipiko, mga ekonomista ug mga industriyalista nga gikan sa Japan, Italya, Pransiya, Tinipong Bansa ug ubang mga nasod nagtigom sa Tokyo sa paghisgot bahin sa mga tema nga importante sa kalibotan, lakip sa nasyonalismo. Si Jorge Luis Borges, iladong taga Argentina nga magsusulat ug magbabalak, miingon nga ang nasyonalismo maoy nakapabahin sa kalibotan, ug midugang: “Niini nga diwa, kini mao ang labing daotan sa tanang daotan. Makapabahin kini sa katawhan, ginalaglag niini ang maayong bahin sa tawhanong kinaiyahan, kini ang hinungdan sa dili timbang nga pag-apod-apod sa bahandi.”

AIDS Nakuha Gikan sa Pag-abunog Dugo

● “Nagpaospital ang 38-anyos nga babaye sa pagpaopera sa matris. Migawas siya nga may AIDS,” miingon ang San Francisco Chronicle. Sa unsang paagi nakuha niya ang AIDS? “Gikan sa pag-abunog dugo.” Miingon ang taho nga gisuspetohan sa dugaydugay nang panahon nga ang mga pag-abunog dugo mao ang hinungdan sa pagpasa sa sakit. Niining kasoha nasayran nga ang taghatag sa dugo maoy usa ka bayot. Naobserbahan, miingon ang taho, nga kasagarang moatake ang sakit sa mga bayot, ug nga nakitang mapasa kini pinaagi sa dugo o pinaagi sa seksuwal nga kontak.

“Pagsulong” sa Espanya

● “Ang pagsulong sa Arabe sa Espanya nagsugod na. Niining panahona ang manunulong armado sa mga libreta sa tseke, dili mga espada,” mitaho ang The Economist. Gimandoan ang Espanya sa mga Moor sulod sa pito ka siglo, diin ang maong pagmando natapos sa 1492. Karon mibalik na usab ang mga Arabe, ug nakapamuhunan sila ug 6.5 bilyones pesetas ($45 milyones, U.S.) sa 1983. Apan gamay kaayong bahin kana kon itandi sa milyonmilyong nanagpangabot sa dili-direkta nga gikan sa gipanag-iyag Arabe nga mga kompaniya sa Luxembourg ug Switzerland, ang kadaghanan aron sa pagpalit sa mga otel ug mga banko. “Gibanabana sa mga magbabanko ang total nga puhunan sa Arabe sa kaugmaran alang sa mga turista diha sa Marbella ug sa kasikbit nga Puerto Banus nga duolan sa $600m,” miingon ang taho. Gikinahanglan sa Espanya ang kuwarta sa pagbayad sa asiete nga madawat gikan sa mga nasod sa Arabe.

Pag-us-os sa Krimen

● Mitaho ang FBI (Federal Bureau of Investigation) sa Tinipong Bansa nga mius-os ug 7-porsiento ang seryosong mga krimen sa 1983, ang labing ubos sulod sa 23 ka tuig. Gitawag kini sa piskal sa nasod nga “katingalahang balita.” Gipakita sa taho nga mius-os ug 5 porsiento ang mapintas nga krimen kon itandi sa 1982, mius-os ang pagbuno ug 9 porsiento, panglugos 1 porsiento, pangawat 9 porsiento ug pag-atake nga ubos sa 3 porsiento.

Mga Epekto sa Droga

● Si Denise B. Kandel, usa ka sikologo sa Columbia University sa New York City, misulat sa Science News nga ang mga batan-on nga nagtabakog marijuana lahi sa dili tigpanabako, ang ilang dugang paggamit niini, mohatag ug mas dakong tsansa nga magpadayon sila sa paggamit ug mas maisog nga mga droga. Ang mga epekto sa paggamit ug marijuana? Si Kandel miingon nga magpalayo ang tawo sa pakigbahin sa ordinaryong mga kalihokan sa edad-edaran, ug makakuhag “ubos nga iskor sa mga eksamin bahin sa sikolohikal nga kahimsog ug may kiling sa delingkuwenteng batasan.”

Ang Gitas-on sa Kinabuhi sa mga Hapones

● Mitaho ang Asiaweek nga mas hataas ug kinabuhi ang mga Hapones kay kang bisan kinsa. Ang gilaomang gitas-on sa kinabuhi sa usa ka 40-anyos nga babaye maoy 81 ka tuig ug usa ka bulan, ug sa mga lalaki sa samang panuigon, maoy 76 ka tuig ug tulo ka bulan. Sumala sa artikulo, “ang aberids nga gitas-on sa kinabuhi sa nangaging napulo ka tuig miuswag ug duha ka bulan ug 20 ka adlaw kada tuig.”

Ang usa sa hinungdan sa hataas nga gitas-on sa kinabuhi sa Japan mao ang ubos nga proporsiyon sa batang mangamatay. Pito lamang ka bata gikan sa 1,000 ang namatay nga wala pay usa ka tuig ang edad. Sa Australia kini maoy 11 gikan sa 1,000; sa Tinipong Bansa kini maoy 13; 30 sa Malaysia, 53 sa Thailand ug 135 sa Bangladesh. Lakip sa ubang hinungdan sa pagkataas sa kinabuhi sa mga Hapones mao nga ang “mga Hapones dili magpinatyanay sa usag usa sama sa ubang mga tawo.”

Ang Labing Mahal nga mga Siyudad sa Kalibotan

● Unsang mga siyudara sa kalibotan ang pinakadakong gastos sa pagkinabuhi? Ang United Press International miingon nga sulod sa tulo ka tuig kini sila mao ang Lagos, Nigeria, ug Tokyo, Japan. Ang Chicago, Jidda (Saudi Arabia), Singapore ug San Francisco mao ang nakakab-ot sa ikaupat nga dapit. Ang New York mao ang ikawalo duyog sa Brazzaville, Congo. Gumikan sa gahom sa dolyar ang Uropa nahimong “usa ka butang nga baratilyo” alang sa mga Amerikano. Ang Caracas, nga sa kanhi mao ang pinakamahal nga dapit nga pagapuyan sa Latin Amerika, nahimong labing baratong siyudad.

Pornographiya sa Bata

● Nadiskobrehan sa kapolisan ang internasyonal nga sindikato sa pornograpiya sa bata “kansang mga rekord,” sumala sa The New York Times, “gitipigan sa mga kompiyoter sa balay ug nalangkit ang mga batang babaye nga nadani sa mga panaad sa mga trabaho sa balay.” Ang kalihokan, miingon ang taho, mao ang pagsuplay sa mga pidido sa pornograpiya ngadto sa ubang mga nasod. Lakip sa pornograpiya mao ang “gatosang” kababayen-an, mga menor de edad, ug mga mananap. Sa unsang paagi mahaylo ang mga babayeng tin-edyer? Ang taho nag-asoy: “Ang maayo kaayong sugilanon sa maayong tawo nga nagpangitag trabahanteng tin-edyer, 14, 15, 16, sa pag-adto ug sa paghinlo sa iyang balay.”

Ehersisyo Batok sa Pagkatigulang

● Kon ang mga magdudula nakitang daw dugay nga matigulang kay kanato, tingali makita ang solusyon diha sa siyensiya. “Ang ehersisyo, makapahinay, makahunong, ug makabali pa ngani sa pipila ka kadaot nga nalangkit sa pagkatigulang,” miingon si Herbert A. deVries, Ph.D., direktor sa University of Southern California’s Physiology of Exercise Research Laboratory. “Makapahunong ang ehersisyo sa pagkawala sa hagpisong kaunoran, makapabaskog sa mga kaunoran sa kasingkasing ug nakitang makapahinay sa pagpanggahi sa kaugatan,” miingon siya.

‘Taksi sa Tawong Kabus’

● Sa Jakarta, Indonesia, ang becak, o de-pedal nga pedikab, gitawag nga taksi sa tawong kabus. Apan matapos na ang serbisyo niini tungod kay “miinsister ang city hall nga hulga sila sa magubot nga trapiko sa Jakarta ug dili mosibo sa modernong larawan sa siyudad,” mitaho ang The New York Times sa Pebrero 26, 1984. Ang sementeryo sa becak, aduna nay libolibo sa inembargong mga de-pedal nga pedikab ug hapit 16,000 imbargohonon sulod sa yugto sa kalihokan, apan 8,000 nga gitugotan sa balaod adunay permiso sa pagpadagan sulod lamang niining tuiga. Ang kaayohan sa hinayng mga becak mao ang kamatuoran nga sila mahilom, barato, sayon nga mentenahon ug dili makahugaw sa hangin. Ang pagpahunong kanila nakahatag problema sa panalapi sa tinagpulo ka libong mga tigmaneho ug sa ilang pamilya nga maoy ilang gisaligan sa ilang panginabuhian. Pulihan ang mga becak, ug de-motor, tuloy ligid nga pedikab nga mas barato gihapon kay sa taksi.

“Lost and Found” diha sa mga Otel

● Nakasulay ka na ba nga adunay imong makalimtan diha sa kuwarto sa otel? Kon nakasulay ka na, wala ka maginusara. Ang Imperial Hotel sa Japan makadawat ug 30 ngadto sa 40 ka pangangkon kada adlaw sa mga butang nga nabilin sa mga bisita sa ilang giokuparang kuwarto kanhi. Unsang matang sa mga butang ang mangabilin? “Mga botelya sa wiskey nga diyutay na lamag sulod, mga kamisita, padiyama, mga kurbata, mga kuwintas, mga panyo, mga sapatos, mga antiyohos, ug mga postiso usab,” mitaho ang Mainichi Daily News.

Sumala sa balaod ang madaot nga mga butang tipigan sulod sa 24 oras. Ang mga besti ug ubang mga butang kinahanglang tipigan sulod sa unom ka bulan. Ang mga kuwarta, bililhong mga metal, ug mga alahas kinahanglang itaho sa kapolisan sulod sa 24 oras.

Ang bantayan mao: Susiha sa bug-os ang imong lawak sa dili ka pa mobiya.