Pagpaniid sa Kalibotan
Posibleng Grabeng Sayop
● Daghang Uropanhong mga espesyalista sa kompiyutir ug mga siyentipiko dayag nagapahayag sa kahadlok sa “nukleyar nga gubat nga wala tuyoa.” Ang mga suliran sa kompiyutir ug bakak nga mga alarma sa, Amerikanhong kontrol sa depensa sa kahanginan sa katuigang bag-o pa, duyog sa “dakong pag-us-os sa panahon alang sa sayong pasidaan sulod sa Uropa,” nagpahinabo nga ang mga eksperto mitindog sa pagsupak. Sumala sa magasing Computerwoche, ang usa ka pundok sa Alemang mga propesor nagaandam sa paghimog reklamong konstitusyonal batok sa Federal nga Gobyerno mahitungod sa paggamit sa mga sistema sa elektroniks nga gidesinyo sa pagbalos sulod sa pila ra ka minutos pinaagi sa nukleyar nga balos nga pag-atake. Sumala sa mga propesor, kini sila maoy “semi-awtomatiko o awtomatiko nga mga sistema sa reaksiyon nga gipaluyohan sa mga kompiyutir nga, tungod sa teknikal nga mga sayop o pagkapakyas sa tawo, dili gayod kasaligan ug busa mahimong motultol sa nukleyar nga gubat nga wala tuyoa.”
Pangunang Seksuwal nga Sakit
● “Ang chlamydia, dili kaayo ilado, kadaghanan sayop pagkarekonosir ug sayop pagkatambal nga impeksiyon, nagapahinabog nasodnong epidemya sa sakit venereal,” nagtaho ang The New York Times. “Kini karon nagalupig sa gonorea ingon ang pangunang sakit nga ipasa sa seksuwal nga paagi diha sa Tinipong Bansa.” Giingong nagaapektar sa tali sa tulo ug napulo ka milyong tawo sa usa ka tuig, kini makapahinabog pagkadili-makasanay diha sa mga lalaki, pagkalanday sa mga babaye ug conjunctivitis ug pulmonya sa bag-ong-natawong mga bata ingon man sa mga hamtong. Ang Swekong mga tigdukiduki nakadiskobreng ang usa ra ka atake sa chlamydia tulo ka beses nga lagmit makapahinabog pagkalanday diha sa mga babaye kay sa gonorea. Ang mga batan-ong babaye ilabinang madutlan sa kadaot sa pagkamakapanganak tungod sa impeksiyon. Ikasubo, sumala sa ginapaila sa ngalan niini (gikan sa Grego “pagtakoban”), ang gibanabanang 60 ngadto 80 porsiento sa mga babaye nga duna niini walay mga simtoma ug tingali dili magpatambal hangtod mahitabo ang seryosong mga suliran. Ug kadaghanan, kay nagahunahuna nga kini gonorea, ang doktor moreseta sa sayop nga mga droga—nga magapukgo sa sakit pero dill magwagtang niana.
Unang Sumerianhong Diksiyonaryo
● Ang unang diksiyonaryo sa Sumerianhong pinulongan, nga gigamit nga sinultihan mga 4,000 ka tuig nga miagi, nagsugod sa pagkaimprenta. Ang mga eskolar sa University of Pennsylvania karong bag-o nagpahibalo sa pagkatapos sa unang tomo. Ang hago nga buhat misugod sa 1976. Dihang mahuman, ang diksiyonaryo gilaomang magbaton labing menos sa 22 ka tomo ug maundan sa mga 16,000 ka pulong gitala. “Lagmit ako patay na una kini matapos,” matud ni Propesor Ake Sjoberg, ang 59-anyos nga editor sa diksiyonaryo. Nga nagsulat sa cuneiform ibabaw sa mga papan sa yutang-kolonon, ang karaang mga Sumeriano—mga molupyo sa walog tali sa Tigris ug Euprates nga mga suba sa mga 2000 W.K.P.—maoy hinulat kaayo. “Ilang gisulat ang tanang butang,” matud ni Erie Leichty, ang kaubang-editor sa diksiyonaryo. “Atong nabatonan ang mas daghan gikan sa mga Sumeriano kay sa gikan sa bisan unsang kultura sa kasaysayan una sa imbento sa imprentahan.” Mga usa ka milyong papan ang nakalotan na, nga kadaghanan niana naghulat nga mabadbad.
Mga Batang Biktima
● Ang mga anak “kadaghanan mao ang labing mag-antos, dihang ang mga ginikanan dili magkasinabot o may mga suliran,” nagtaho ang Alemang mantalaang Koiner Stadt-Anzeiger. Ang usa ka bug-os nga pagtuon nga gihimo sa estado sa Amihanang Rhine-Westphalia sa Alemanya nagpadayag nga ang kapintasan diha sa “normal” nga mga pamilya labi pang subsob mahitabo kay sa gituohan sa linangkob. Duolag 30,000 ka kaso sa grabeng pag-abusar sa bata girehistro sa Federal Republika sa Alemanya matag tuig, ug ginatosgatos ka bata ang dagmalan hangtod mamatay. Bisan pa niana, gibanabana nga abot sa 400,000 ka bata ang abusahan sa lawasnon kada tuig. Sa 80 porsiento sa mga kaso nga giimbestigar, ang nagaabusar paryente kaha sa biktima o gikan sa mga kaila sa pamilya. Ang mga kadaot kadaghanan ipasangil nga “pagkahulog” o “pagkalagmit maghemoreds.”
“Pagkadimalas” Alang sa mga Hayop
● Ang katawhan tingali maghunahuna nga mohatag kanilag “maayong suwerte” ang pag-itsag metal nga kuwarta sa mga hayop sa zoo, pero kining dili-mahunahunaong batasan wala magdalag “maayong suwerte” ngadto sa mga hayop mismo. Subsob sila mahimong mga biktima sa mga metal nga kuwarta dihang ilang itulon kana. Duha ka penguin sa usa ka Canadianong zoo bag-o pang namatay dihang ang mga kuwarta mibabag sa ilang mga tunlan, ug ang ikatulo kinahanglang operahan aron sa pagkuha sa kuwarta gikan sa tiyan niana. “Ang usa ka 35-anyos nga buaya kinahanglang patyon tapos sa dili pagkaon sulod sa usa ka tuig,” matud sa usa ka editoryal sa The Globe and Mail sa Toronto. “Ang pagsusi tapos mamatay nakadiskobreg 84 pennies, upat ka nickel ug tulo ka dime sa iyang tiyan. Gikatahapan ang pagkahilo sa tumbaga.” Ang editoryal mihinapos: “Adunay mga panahon nga ang pagkaignorante sa mga tawo literal nga makapahunong sa gininhawa.”
Ayaw Gayod Pagyugyoga ang mga Bata
● Ang mga ginikanan nga suko o maglagot sa usa ka bata ug lagmit mokab-ot sa bata ug “yugyogon aron siya makasabot” gitambagan: Ayaw yugyoga ang masuso! Kining matanga sa disiplina makapahinabog makapasubong sangpotanan nag-ingon si Dr. David B. Horner, presidente sa California Medical Association. “Ang mga masuso dunay huyang kaayong kaunoran sa liog ug inanay lamang makaugmad sa kalig-on sa pagkontrolar sa ilang bugat nga mga ulo,” siya mipatln-aw. “Kon sila yugyogon, ang ilang mga ulo mapalingpaling nga kusog ngadto-nganhi . . . ug mao kining kusog nga paglihok sa ulo nga tingali makapahinabog kadaot sa utok ug paghemoreds sulod ug ibabaw sa utok . . . bisan sa mga tag-4 anyos.” Sumala sa gitaho diha sa Parade Magazine, ang Shaken Infant Syndrome, sumala sa pagtawag niana, makapahinabog “kadaot sa utok, pagkakulangkulang, kadaot sa dugokan, kadaot sa mata, bisan sa kamatayon.”
Relasyon sa Silangan ug Kasadpan
● Ang relasyon tali sa Tinipong Bansa ug Unyon Sobyet labing daotan sukad sa 1962 Cubanong krisis sa missile, nga may diyutayng kalaoman nga moarang-arang, sumala sa tinuig nga pagsubli sa mga hitabo sa kalibotan sa International Institute for Strategic Studies. Ang pundok nagpaila nga ang mga kahimtang karon nagapauswag sa “mga riyesgo nga tungod sa peligrosong pagbarog ug sayop nga kalkulasyon basin makadani kanila ngadto sa laktud nga away.” Walay kauswagan ang nakita tungod sa kombinasyon sa tuig sa piliay sa Tinipong Bansa ug sa bag-ong pangulo sa Moscow.
Walay-Dugo nga Operasyon Alang sa mga Masuso
● “‘Ang walay-dugo’ bukas-kasingkasing nga operasyon, nga sa sinugdan giugmad alang sa hamtong nga mga membro sa mga Saksi ni Jehova,” nagtaho ang basahong medikal Cardiovascular News, “karon luwas nga gipahiuyon aron gamiton diha sa delikadong mga paagi sa operasyon sa kasingkasing diha sa mga masuso ug mga bata.” Ang mga teknik nga naugmad gisulayan diha sa 48 ka batang pasyente, nga nag-edad ug tulo ka bulan ngadto walo ka tuig, sa pagtul-id sa nagkalainlaing depekto sa kasingkasing. “Ang tanang 48 ka pasyente maayog reaksiyon sa paagi ug, kon itandi sa naandang operasyon, ang walay-dugo nga teknik misangpot sa menos nga kapildihan sa dugo ug menos nga kahago sa mga rinyon ug mga baga, nag-ingon ang taho, ug “ang obra sa rinyon napamatud-ang maayo sa estadistikanhong paagi diha sa mga pasyenteng nakaagom sa walay-dugo nga paagi.” Ang teknik gisagop karon ingong naandang paagi alang sa bata nga mga pasyente.
Pagkunhod sa Riyesgo sa Kanser
● Ang mga pagtuon sa dili pa dugay nagpakita nga ang riyesgo sa pipila ka matang sa kanser makunhoran ug dako pinaagi sa pag-usab sa yanong mga ginakaon. Usa ka pagtuon nagpadayag sa kaso sa kanser sa esopago nga nakunhoran ug dako pinaagi lamang sa maayong pagkaon. Ang lain nagpakita nga ang riyesgo sa kanser sa baba ug pharynx makunhoran pinaagi sa pagkaon ug mas daghang prutas ug utan. “Ang mga sumbanan sa pagkaon nga nagkunhod ug dako sa mga riyesgo diha sa maong mga pagtuon wala magkinahanglan sa paggamit sa daghang pagkaon o sa mga suplemento sa bitamina,” matud ni Regina Ziegler sa National Cancer Institute. “Ang kasarangang pag-uswag sa pagkaon sa pila ka kasagarang pundok sa pagkaon mao lamang ang gikinahanglan.” Ang mga pagtuon karon ginahimo sa pagtulotimbang sa bahin sa pagkaon diha sa ubang matang sa kanser.
Nagabantay sa Usag Usa
● Kay nagbati nga ang edukasyonal nga mga sukdanan sa Amerikanhong mga tunghaan angay ipataas, ang mga kritiko sa Amerikanhong sistema edukasyonal nagdayeg sa mas estriktong sistema sa Hapon. Sa samang panahon, ang mga Hapon nga edukador nagapanglantaw nga mauyonon sa mas relaks nga Amerikanhong edukasyon. Sumala sa giingon ni Dr. Ernest L. Boyer, pangulo sa Carnegie Foundation Alang sa Pagpauswag sa Pagpanudlo sa Tinipong Bansa: “Makadayeg kita sa tin-aw nga mga sukdanan ug lisod nga kurikulum sa Hapon, ug sa ilang sistematikong pagtulotimbang ug suod komunidadnong pagpaluyo.” Sa laing bahin, siya miingon, “sila nagapangitag mga paagi sa pagpahigawas sa ilang kaugalingon gikan sa mga restriksiyon nga maorag atong ginadayeg.” Ang The New York Times mitaho nga ang Hapon nga mga edukador, kay nabalaka sa mga epekto sa hilabihang mga pagpit-os sa ilang nasyonal nga mga pasulit diha sa mga bata, nag-awhag sa pagpaluag sa lisod nga mga kinahanglanon; samtang kadtong iya sa Tinipong Bansa, nga walay sistema sa nasyonal nga pagsukod, nagaawhag sa dugang mga pasulit ug labaw nga pagkaestrikto diha sa ilang mga tunghaan. Ang gitinguha, matud ni Dr. Boyer, maoy alang sa mas maayong katimbang tali sa duha.