Seksuwal nga Pag-abuso sa Bata—Makapanalipod Ka sa Imong Bata
ANG usa ka batan-ong babaye nga giabusohan sa bata pa sa iyang igsoong lalaki ug sa iyang bayaw miingon: “Nahadlok ako, busa wala akoy gisultihan. Tungod niini, buot nakong pasidan-an ang tanang mga ginikanan: ‘Palihog tudloi ang inyong mga anak sa dili pagtugot kang bisan kinsa sa pamilya, o sa gawas sa pamilya, sa paghikap kanila sa dili angay nga paagi. Kon adunay mosulay sa pagbuhat niini, ayaw kahadlok sa pagsulti kanila.’” Siya midugang: “Mahitabo kini sa tanang bata sa tanang panahon!”
Dinhi ning nagakadunot nga kalibotan, kinahanglang mohimo kita ug tinong mga lakang sa pagpanalipod sa atong mga anak gikan sa seksuwal nga pag-abuso. Dili maalamon nga ipamasin lamang kining mga butanga ug maglaom nga walay mahitabo.
Ang Unang Linya sa Panalipod
Ang unang linya sa panalipod mao ang paglikay sa mga situwasyon nga magladlad sa atong mga anak nga walay panalipod. Pananglitan, gitambagan ang mga ginikanan batok sa paggamit sa mga batan-ong mga yaya kinsa mas malipay sa pagpakig-uban sa mga bata imbes sa iyang katalirongan. Mitaho ang usa ka sikolohista nga dos tiersiya sa mga tig-abuso nakahimog paglapas samtang nagbantay ug bata.
Gihisgotan ni Dr. Suzanne M. Sgroi ang duha ka situwasyon nga mitultol sa kadaot: Magdasok ang mga bata (sa mga katre o sa mga lawak) uban sa mga edad-edaran ug sa mga tin-edyer, ug diha sa dakong mga salosalo sa pamilya okupado kaayo ang mga hamtong sa paglipaylipay sa ilang kaugalingon ug magsalig nga giatiman sa edad-edarang kabataan ang mga batang gagmay.
Ang kamatuoran mao, kon mas hugot ang atong pagdumala sa atong kaugalingong anak, mas menos ang higayon sa mga tig-abuso nga makadapat kanila. Si Ann, inahan sa tulo ka anak, mihimog lakang sa dili pagtugot sa iyang kamanghurang anak, nga 14-anyos nga lalaki, sa paglakawlakaw sa shopping mall—o bisan sa pag-adto sa mga kasilyas sa publiko—nga mag-inusara. Tingali sobra ra ka mapioton kini alang sa bata, apan may katarongan ang iyang inahan. Siya giabusohan sa bata pa.
Apan, ang mga ginikanan dili makabantay kanunay sa ingon niini nga paagi sa ilang mga anak. Tingali ang mga ginikanan walay kapilian kondili sa paggamit sa pasilidad sa day-care o sa pagbilin sa ilang mga anak sa mga paryente o sa mga yaya. Moeskuyla pa ang mga bata, ug ang mga ginikanan dili makauban kanila kanunay. Ang mga paryente ug mga higala mobisita. Ug unya anaa pa ang mga silingan! Unsaon nato sa pagpanalipod sa atong mga anak sanglit dali kaayo silang madala? Sa pagkamatuod, adunay usa lamang ka paagi—
Pakigsulti sa Imong Bata Bahin sa Kapeligrohan
Ang sikolohistang si Debrah Shulman miingon: “Binuang nga magpakaaron-ingnon sa bata nga walay kapeligrohang naglungtad. Nasayod ang mga bata sa ilang pagkadaling madala ug siempre mabalaka sa ilang pagkahimong luwas sa kapeligrohan. Bahin kini sa katungdanan sa ginikanan sa paghatag kanila ug mga kasangkapan sa pag-atiman sa kapeligrohan sa realistikong paagi. Kon ipadayag sa matinud-anon ug sa positibong paagi ang maong impormasyon dili makahulga sa mga bata, kini makahatag kanilag pagsalig.” Oo, kinahanglang makigsulti kita kanila bahin niini.
Sayon kining isulti apan lisod nga buhaton, sanglit ang dakong kapeligrohan nagagikan sa mga higala ug mga paryente. Tingali nakapasidaan na kita sa atong mga anak batok sa mga estranghero nga buot modani sa pag-adto sa kakahoyan o sa pagdala kanila sa sakyanan. Apan sa unsang paagi makahatag kita kanila ug “mga kasangkapan” sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon gikan sa ilang mga kaila, nga gitahod ug gimahal pa gani?
Sunda ang Ilang mga Kinaiyahan
Si Ann, ang inahan nga gihisgotan sa una, mitaho nga singko pa lamang siya sa giabusohan siya sa usa ka lalaking paryente. Apan, nasayod siya nga nakahimo siyag daotang butang, ugaling wala siya mahibalo kon unsaon sa pagsumpo kaniya. Ug, makapasubo, dili siya makasulti sa iyang mga ginikanan bahin niini. Ang mga linya sa komunikasyon dili maayo niadtong panahona.
Ang kasinatian ni Ann nagpakita nga ang kabataan sa kasagaran adunay kinaiyanhong pagbati sa kon unsa ang matarong ug husto. Kinahanglang atong palig-onon kining maong kinaiya, sultihan sila nga kinahanglang sundon nila kini bisan pag lahi ang isulti kanila sa usa nga edad-edaran. Ang simple ug malig-ong “Dili, dili ko gustong buhaton nimo kana!” igo na sa pagsanta sa tig-abuso. Ang kasinatian ni Ann nagpakita usab sa panginahanglan sa bukas nga linya sa komunikasyon sa atong mga anak.
Dili pa dugay gihisgotan kining problemaha sa usa ka bana ug asawa. Nabalaka bahin niini, ilang gipangutana ang ilang anak kon wala ba siya abusohi. Sa ilang kakurat, mitubag ang bata ug oo. Gihimo kini sa makadaghang higayon sa usa ka tigulang ug gikasaligang higala sa pamilya. Ang pamilya adunay maayong komunikasyon sa ilang mga anak, busa nganong wala kini itug-an sa sinugdanan pa? Tungod lamang kay dili siya mahibalo kon unsaon. Sa gihisgotan kining butanga, gisulti dayon kini sa bata.
Unsaon Nato sa Pagsulti Kanila?
Una, kinahanglang atong hisgotan kining butanga. Ang usa ka sugyot mao nga kon ugaling adunay iskandalo nga ibalita, maayong pahimuslan sa mga ginikanan sa pagpangutana sa ilang mga anak: “Aduna bay mihimo ug ingon niana diha kanimo?” ug dayon sultihi sila kon unsay buhaton kon adunay usa nga mangahas sa pagbuhat niini.
Ang mga ginikanan nga magtudlo sa ilang mga anak sa Bibliya makakutlo sa mga bahin niini ingong punto sa pagsugod. Mahimo nilang gamiton ang estorya bahin kang Dina, nga anak ni Jacob, sa pagpatin-aw sa mga utlanan nga dili angay buhaton sa usa ka tawo ngadto sa lain. (Genesis 34:1-4) Ang estorya bahin kang Tamar ug Amnon mahimong gamiton sa pagpakita nga adunay mga butang nga bisan ang mga paryente dili angay mobuhat niining mga butanga sa usag usa. (2 Samuel 13:10-16) Ug kinahanglang atong tinoon nga nakasabot sila nga kon mahitabo ang ingon niini diha kanila, kita gustong masayod bahin niini. Dili kita masuko kanila kon motug-an sila kanato.
Giabusohan si Mary sa gamay pa siyang bata, busa iyang gipabantay gayod ang iyang tulo ka batang babaye batok sa mga tig-abuso. Giunsa niya kini sa paghimo? Sa dihang may igo na silang kabuot sa pagsabot, iyang gisultihan sila: “Kon adunay tawo nga mohikap kaninyo sa dapit nga dili angay hikapon, sultihi ako ug dili ako masuko.” Unsaon nila sa pagkasayod kon hain ang dili angayng mga dapit? Miingon si Mary nga sa dihang hapit na silang mag-tres anyos iyang gitudlo kini kanila. Sa iyang paligoan sila o ilisan alang sa pagkatulog, iyang itudlo ang mga parte sa ilang mga lawas nga dili angayng hikapon sa ubang tawo. Sa dihang midakodako na sila, iyang gipresentar ang mga situwasyon: “Kinahanglang walay mohikap kanimo dinhang dapita, bisan magtutudlo o polis. Bisan si Mama o Papa dili makahikap kanimo dinha. Ug makahikap lamang ang doktor kanimo dinha kon anaa si Mama o Papa!”
Milampos ba kini? Nakahinumdom si Mary sa usa ka okasyon sa dihang nakigdula ang paryente sa iyang sais anyos nga batang babaye. Gilainan ang batang babaye sa mga butang nga gihimo sa paryente. Unsay iyang gihimo? Siya mipalayo gikan kaniya. Wala makatino si Mary kon aduna o walay daotang intensiyon ang paryente. Apan nalipay siya nga ang iyang anak mipalayo sa situwasyon sa dihang nahimo kining “malain,” o “katingalahan.”
Busa, sama nga magpasidaan ang mga ginikanan sa ilang mga anak batok sa pag-uban sa mga estranghero, sa pagdula sa daghang sakyanang dalan, ug sa paghikap sa alambre sa elektrik, kinahanglang ilang sultihan usab sila bahin sa paglikay sa seksuwal nga pag-abuso. Kinahanglang ilang ipatin-aw ang mga utlanan sa ilang mga lawas—bisan sa ilang kaugalingong mga ginikanan—nga dili gayod lapason. Kinahanglang tin-aw nilang ipahayag nga kon mahitabo man ugaling kini, buot silang masayod niini. Ug dili nila basolon ang mga bata.
Ang “Unsa kon . . . ?” Dula
Usahay gamiton sa mga edad-edaran ang ilang taas nga eksperyensiya ug kinaadman sa paglingla sa mga bata sa pag-apil sa ilang dili maayong kalihokan, ug ang mga bata tingali dili makamatikod sa panglingla nga walay tabang. Busa si Linda Tschirthart Sanford, awtor sa librong The Silent Children, nagsugyot ug kasangkapan nga magamit sa pagsanta niini nga lihok: ang “Unsa kon . . . ?” dula. Sa matag karon ug unya, pangutan-a ang mga bata kon unsay ilang buhaton sa pipila ka situwasyon: “Unsa kon ang yaya moingon kanimo nga makatan-aw kag dugay sa telebisyon kon magdungan kamog pangaligo kaniya ug magdula? Unsay imong itubag kaniya?” “Unsa kon pasakyon ka sa imong kaila ug buot mohikap sa mga dapit nga dili angay niyang hikapon? Unsay imong buhaton?” “Unsay imong buhaton kon hikapon ka sa usa ka hamtong nga higala sa paagi nga wala nimo maangayi, o gusto nga huboan ka ug magdula kamog sekretong dula?”
Sa pagtudlo sa bata kon unsaon sa pagtubag, ikapakita sa mga ginikanan nga adunay mga higayon nga makahimo sila sa pagbalibad sa usa ka edad-edaran. Adunay mga okasyon usab nga kinahanglang itug-an nila ang mga sekreto. Kon sila gibansay sa pagsulti sama sa “Moadto una ko ug pangutan-on nako si Mama,” makasanta sila sa kalagmitang mga tig-abuso. Kon mahibalo ang mga bata sa hustong mga tubag sa “Unsa kon . . . ?” dula, makabaton kinig maayong kasangkapan sa pagpanalipod sa iyang kaugalingon. Kon mohatag kini ug sayop nga tubag, buweno, baliki ang pangutana ug pagsugyot ug laing tubag.
Hatagi Silag mga Pulong
Ang mosunod nga eksperyensiya nagpakita ug laing problema nga atubangon sa mga bata bahin sa pag-abuso: Giasoy sa usa ka babaye nga giabusohan siya sa bata pa ug misulay sa pagsulti sa iyang inahan bahin niini. Apan kulang siyag bokabularyo ug dili makasaysay kon unsay nahitabo. Ang iyang inahan naghunahuna nga aduna lamay nagpakitag pagmahal ug nga wala hisabti sa gamayng bata ang situwasyon ug gipadako kini.
Tungod sa susamang mga eksperyensiya, gidasig sa social workers ang mga ginikanan sa pagtudlo sa ilang mga bata sa tukmang mga ngalan sa mga parte sa ilang lawas. Hatagi silag bokabularyo sa pagpadayag sa ilang kaugalingon kon ugaling adunay daotan nga mahitabo.
Alisto apan Timbang
Ang usa sa labing mangil-ad nga damgo sa mga ginikanan mao nga ang ilang mga bata basig maabusohan sa sekso. Apan, angay natong hinumdoman nga ang kadaghanan sa mga edad-edaran dili mangabuso. Gimahal sila sa kadaghanan sa atong mga paryente ug sama usab ka mabalak-on kanato sa pagpanalipod kanila batok sa mga pag-abuso.
Sa laing bahin, posible nga mahitabo kini. Ug dili igo ang paglaom nga dili kini mahitabo. Ang sambingay sa Bibliya nag-ingon: “Ang tawong maalamon makakita sa daotan ug magatago sa iyang kaugalingon.” (Proverbio 22:3) Busa, maalamong magmainampingon ilabina sa atong panahon karon nga gikinabuhian. Kon maglikay kita, kutob sa atong maarangan, sa dili pagbutang sa atong mga anak sa situwasyon nga makadaot kanila, kon atong ipatin-aw kanila ang mga utlanan nga dili angay lapason sa mga hamtong ug kon atong tudloan sila kon unsay buhaton kon adunay hamtong nga mosulay sa paglapas niadtong maong mga utlanan, nan dako ang atong nahimo sa pagpanalipod sa atong mga anak batok sa tig-abuso.
[Blurb sa panid 9]
“Kon adunay mohikap kanimo sa dili angay nga dapit, sultihi ako”
[Blurb sa panid 10]
Tudloi ang bata sa tukmang mga ngalan sa mga parte sailang lawas
[Kahon sa panid 8]
Kon Ugaling may Mahitabong Daotan
Walay ginikanan nga makahatag bug-os nga panalipod batok sa seksuwal nga pag-abuso, apan ang paghimog makataronganong mga panagana makakunhod sa kalagmitang mahitabo. Apan, kon nakatukod ang mga ginikanan ug maayong komunikasyon sa pamilya, tingali motug-an ang mga bata bahin niini kon ugaling may mahitabong daotan. Apan, usahay, makurat o maulaw kaayo ang mga bata sa maong hitabo ug maoy hinungdan nga dili nila kini itug-an. Busa, kinahanglang alisto ang mga ginikanan. Aniay pipila ka ilhanan nga gipahayag sa mga tigdukiduki nga hayan mopaila nga may nahitabo.
Suspetsohi ang tanang kausaban sa normal nga rotina. Sa usa ka kaso, gihangyo sa magtutudlo nga kinahanglang mosayo ang pipila ka bata sa eskuylahan kay sa uban. Bantayi ang tanang makitang mga ilhanan sa kabataan sama sa pagmubo sa mga grado o sobrang kabalaka kon mahiduol sa usa ka partikular nga tawo. Ang usa ka babaye nga nabiktima sa iyang igsoong lalaki ug sa iyang amahan sa bata pa miingon: “Nangiwit ako sa klase sa 42, ug walay usa ang misusi kon ngano.”
Tagda ang pisikal nga mga simtoma, sama sa mga labad sa ulo, pagsuka o sa pagkawala sa gana sa pagkaon, ug sa problema sa pagkatulog. Ang mga reklamo diha sa kinatawo, sama sa panghapdos, hinungdanon kaayo. Pagbantay sa sayo-sa-edad nga sinultihan bahin sa sekso, sa pamiste, o pamatasan. Pagbantay sa kalit nga kausaban sa batasan nga tingalig timailhan sa usa ka suliran. Kon ang bata sa katingalahan magpalain o maglikay sa usa sa membro sa pamilya, signal na kini. Kinahanglang mamati usab kita sa dili-direktang mensahe nga ipadala sa atong mga anak kanato. Ang pulong, “Wala na akoy gusto nianang magtutudlo sa math” tingali maoy paagi sa bata sa pagpahayag ning malisod nga hilisgotan.
Kon makamatikod ang mga ginikanan ug sama niini diha sa ilang anak, kinahanglang ilang susihon kon unsay nahitabo. Adunay problema ang bata, ug basig problema kini sa pag-abuso. Kon mao, nagkinahanglag tabang ang bata. Apan sa pagkaalaut, walay tabang nga ingon niana ang nadawat sa kadaghanang bata. Ang giabusohang mga bata giakusar nga nanginbentog hitabo, apan ang mga tigdukiduki nagpasalig kanato nga ang mga bata panalagsa ra, kon mahitabo man, sa pag-imbento ning mga butanga. Gitabontabonan lang ang seksuwal nga pag-abuso sa suod nga kabanay aron dili mabungkag ang pamilya.
Apan, kon ang pag-abuso—ug ilabina kon gihimo kini sa suod nga kabanay—madiskobrehang nahitabo, duha ka butang ang kinahanglang himoon dayon:
Una, ang bata—ug ubang kabataan usab—kinahanglang mapanalipdan gikan sa dugang nga pag-abuso. Kinahanglang buhaton kini, bisan unsa pay mahitabo. Diha sa kadaghanang mga kaso ang gisumbong nga tig-abuso kinahanglang atubangon. Apan bisan unsa pay modangat, hinungdanon nga mapasaligan ang bata nga ang tig-abuso dili na gayod makaduol kaniya (babaye o lalaki) pag-usab.
Ikaduha, kinahanglang hatagan ang bata ug dakong gugma ug emosyonal nga pagpaluyo. Kinahanglang ipatin-aw sa mga ginikanan nga dili mabasol ang gamay nga biktima. Ang krimen ug ang bisan unsang butang nga mahitabo ingong resulta niini—bisan pag mapriso ang suod nga paryente—dili iyang (babaye o lalaki) sayop kadto. Apan kanang pasaliga kinahanglang ihatag sa makadaghang higayon, aron ang biktima makatuo niini—ug sa pagtuo nga gituohan usab kini sa mga ginikanan!