“Nakaduaw Ka na ba sa Tipiganan sa Niyebe?”
SAMTANG ang daoban nagsiga sa sulod sa balay nga mihatag ug kainit, ang maputing habol sa hilom ug inanay misugod sa pagtabon sa balay ug sa yuta. Nag-ulan niadtog niyebe. Alang sa pipila, ang mga gutlong sama niana mopahinabo sa hunahuna sa pagpangitag tubag sa usa ka pangutana nga gisukna kasiglohang miagi: “Nakaduaw ka na ba sa tipiganan sa niyebe?” (Job 38:22, The New English Bible) Bisan hangtod karong adlawa, ang niyebe—ang sinugdan, ang pagkapormang nipis o flakes, ug desinyo niini—nakapalibog sa mga hunahuna sa mga siyentipiko.
Apan unsa ba gayod kining gapason nga butang? Sa yanong pagkasulti, ang niyebe maoy hugpong sa mga kristal sa yelo nga naporma gikan sa alisngaw sa tubig sa kahanginan. Ang temperatura, kabasaon, ug presyon sa atmospera mobulig sa pag-umol sa maanindot nga mga pormang semetrikal sa mga kristal sa yelo. Kon ang temperaturang duol sa yuta molabaw sa 32° F. (0° C.) ang niyebe tingali moabot kanato ingong ulan. Apan kon ang temperatura maoy ubos sa 32° F., ang gagming nga mga kristal magtapot nga mapormang nipis nga niyebe o snowflake.
Apan kinahanglang adunay butang nga libot niana maporma ang kabasaon, butang nga mosilbing “binhi.” Unsay gamiton? Ang bisan unsang mikroskopikanhong partikulo nga nagalutaw sa kahanginan gamiton—ang abog, asin, bisan polusyon. Libot nianang pinakauyok, ang mga kristal sa yelo motubo nga mahimong nipis unom-ug-tumoyng mga bituon, unom-ug-kilid nga mga kolumna, o nagasidlak nga mga dagom. Samtang ang niyebe inanay mangatagak paingon sa yuta gikan sa gihabogong abot ug unom ka milya (10 km), kini basin mahibangga sa ubang mga kristal ug motapot niana, o kini tingali mabungkag, nga maporma ang dugang “mga binhi” alang sa dugang mga kristal.
Linain ba ang Matag Snowflake?
Adunay duha ka estadistika nga tingali makapatingala kanimo: Ang usa ka tiil kubiko (.028 cu m) nga niyebe masudlan tingalig 10 milyong snowflakes. Ug gikalkulong abot sa katunga sa nawong sa yuta ug 10 porsiento sa dagat, duolag 48 milyong milya kuwadrado (124 milyong sq km), ang usahay mailalom sa maong habol sa tingtugnaw. Tungod nianang tanang niyebe, posible bang walay duha ka snowflake ang pareho? Oo!
Sa pagsulay sa pagsabot ngano, atong palandongon ang usa ka hugpong sa mga kamatuoran. Ang minilyong molekula sa tubig nga mahikay sa daghang nagkalainlaing paagi tingali mapormang kristal sa yelo. Ug kinahanglan ang usa ngadto sa kapin sa gatos niining kristal sa yelo aron maporma ang usa ka snowflake. Sumala kang Charles Knight, pisiko sa U.S. National Center for Atmospheric Research, kon ibutang nimo kining tanang gidaghanon sa kompiyuter, imong makaplagang adunay dugang posibleng kombinasyon sa mga molekula sa matag snowflake kay sa adunay mga snowflake sa tibuok kasaysayan sa yuta.
Dugang pa, ang aire palibot sa nipis nga niyebe magporma niini. Sumala sa gihisgotan nga unauna, ang kabasaon, temperatura, presyon sa atmospera, mohulma sa niyebe. Bisan pa niana, ang hangin magporma usab niini. Ang tanang upat ka butang mahimong magkadaiya gikan sa gutlo ngadto sa gutlo. Ang matagak nga niyebe tingali moagi sa mga pundok sa aire nga nagkadaiyag temperatura. Ang hangin basin mohuyop niini agi sa nagkadaiyang temperatura ug kabasaon sa panaw paubos. Ug sanglit walay duha ka nipis nga niyebe ang mosubay sa samang dalan paingon sa yuta, ang matag usa maoy linain gayod.
Ang Atong “Thermal” nga Habol
Maingon nga daghan ang gustog humok, mainit-init nga habol sa usa ka matugnawng gabii, ang yuta dunay kaugalingong habol sa tingtugnaw. Salamat sa niyebe, ang kausaban sa temperatura sa yuta mapaigoigo. Ang yuta nagahawid sa kainit nga nasuhop niini una kini hitaboni. Sa ingon ang mga binhi mapanalipdan ug ang mga tanom motubo alang sa sunod nga ting-ani.
Ang yuta dili ra kay nainsular tungod sa habol nga niyebe; kini gipatambok usab. Sa unsang paagi? Tungod sa hinungdanong nitrates nga madeposito sa niyebe. Sa katuigang 1970 gikalkulong ang aberids nga ulan sa niyebe sa mga uma nakadeposito sa mga $20 nga bili sa nitrates sa matag akre (.4 ektarya).
Ug nasayod ka bang ang niyebe gitumong ingong labing epektibong “dike” sa bisan unsang matang? Ang tubig mapugngan o matipigan sa pormang niyebe. Nianang pormaha kini magpaabot hangtod ipagawas kini pinaagi sa pagkatunaw sa tingpamulak. Busa, ang niyebe nagapugong sa tubig sama sa dike. Bisan pa niana, salamat sa katakos niini sa pagpasibaw sa mga silaw sa adlaw, ang niyebe inanay matunaw ug niining paagiha ang kadaghanan sa tubig inanay motulo paingon sa yuta inay mobuhagay.
Kapin sa 2,500 ka tuig nga miagi, ang Bibliya naglaraw sa maong mga kaayohan sa ulan ug niyebe sa pag-ingon: “Ang ulan matagak, ug ang niyebe . . . [ug] masuhop sa yuta ug magapabunga ug magapaturok niini, ug ang binhi igahatag gayod ngadto sa magpupugas ug ang tinapay ngadto sa kumakaon.” (Isaias 55:10) Oo, alang sa daghan sa mga molupyo sa yuta, ang tubig nga ilang ginainom ug ang pagkaong ilang ginakaon, ug bisan ang koryenteng ilang ginagamit, basin sa laktud ug dili-laktud resulta sa pagpahimulos sa “tipiganan sa niyebe.”
[Kahon sa panid 21]
Naghunahuna Ka Ba. . .
Unsay kolor sa niyebe?
“Puti,” motubag ang kadaghanang tawo. Apan sihag ang niyebe; kini tin-aw. Nalangkoban kini sa binilyong gagming nga mga prisma. Sa pag-agi sa kahayag sa matag prisma sa kristal, kini mabungkag sa tanang kolor sa balangaw. Ang atong mata, kay dili makasagubang dihadiha nianang tanang kolor, yanong magsuma niini sa bug-os—ang puti.
Nganong manakit ang akong bukobuko tapos sa pagpalag niyebe samtang ang flakes gaan kaayo ug punog hangin?
Ang gibug-aton sa minilyong nigpis nga niyebe nga maglut-oranay maoy dakodako. Pananglitan, kon palahon nimo ang niyebe gikan sa asiras nga 50 ka tiil sa gitas-on (15 m) ug 5 ka tiil sa gilapdon (1.5 m) tapos sa 15-pulgadang ulan sa niyebe (38 cm), ikaw nakaalsag mga 2,000 ka librang (900 kg) niyebe!
[Letrato sa panid 21]
Ang porma sa mga kristal sa yelo ngatanan semetrikal ug unom-ug-kilid, apan walay duha nga pareho