Ang Panan-awon Alang sa Kalinaw

SA 1916, sa wala pa gani moentra ang Tinipong Bansa sa gubat, gisugdan na ni Wilson ang pagpasiugda sa iyang panan-awon sa usa ka malungtarong kahikayan sa pagseguro sa kalinaw sa yuta. Sumala sa biyograpo si Gene Smith, iyang napanan-aw “ang katukoran sa usa ka Liga sa Kanasoran nga mahimong katigoman sa paghatag hustisya sa tanang tawo ug pagpapas sa hulga sa gubat sa walay kataposan.” Dayon sa 1917, ug nga may pakiggubat ang Tinipong Bansa, siya nahimong dakong krusadero sa butang iyang gilaomang mahimong walay-kataposang kalinaw ug ang kinalabwang himaya sa iyang karera.

Sa maong panahon gihalad niya ang iyang kusog sa pagsangyaw sa iyang ebanghelyo sa Liga sa Kanasoran, sumala sa iyang nahunahuna kana. Gitumong niya ang “kalinaw nga walay kadaogan” nga niana walay gipukan Alemang katawhan kondili, hinunoa, gipukan militaristikanhon, awtokratikanhong mga magmamando.

Ingong pasikaranan sa mga sabutsabot sa kalinaw, iyang giestablisar ang bantog niyang Katorse Puntos. Kini nalangkoban sa lima ka malangkobong mithi nga pagatahoron sa tanang nagbugnoay nga kanasoran, gawas pa sa otso puntos nga maylabot sa tinong mga sulirang politikanhon ug sa teritoryo. Ang ika-14ng punto mao ang labing bililhon, sanglit naghawas kadto sa uyok mismo sa krusada ni Wilson—ang pagtukod sa usa ka Liga sa Kanasoran.

“Ang Kinadak-ang Kalamposan kun Kinalabwang Trahedya”

Siya kombinsido kaayong ang Diyos nagpaluyo sa iyang proyekto nga mipugos siya sa pagtambong sa Komperensiya sa Kalinaw sa Paris sa 1919—bisan pa sa kamatuorang daghang politikanhong higala naghunahunang ang presidente sa Tinipong Bansa angay dili manghilabot sa mga sabutsabot sa kalinaw. Siya nagtuo nga gipaluyohan siya sa katawhan sa kalibotan bisan pag siya wala paluyohi sa tanang politiko. Siya kombinsidong siya ang instrumento sa Diyos alang sa kalinaw. Siya, labaw kay kang bisan kinsa, kinahanglang moadto sa Paris.

Sekreto niyang gisulti sa iyang pribadong sekretaryo, si Tumulty: “Kining biyahea tingali mahimong kinadak-ang kalamposan kun kinalabwang trahedya sa tibuok kasaysayan; apan nagtuo ako sa Pagbuot sa Diyos . . . Maoy akong pagtuo nga walay hugpong sa mga tawo, bisag unsaon nila paghugpong sa ilang gahom o ilang impluwensiya, ang makapildi niining dakong paningkamot sa kalibotan.” (Italiko amoa.) Sumala sa ginaingon sa usa ka awtoridad: “Determinado ang Presidente nga gamiton ang iyang gahom ug dungog nga iapil ang usa ka plano alang sa usa ka Liga sa Kanasoran sa pangataposang sabutsabot sa kalinaw.”

Sa Nobyembre 1918 hapit nang mapildi ang Alemang kasundalohan. Gitanyagan silag armistisyo nga makapahunong sa gubat. Gisugdan ang sabutsabot nga naglangkit sa Welsh nga Primer Ministro sa Britanya si Lloyd George, sa bagisong Pranses nga Premier si Georges Clemenceau, sa maayog-gawi nga Italyanong Primer Ministro si Vittorio Orlando, ug sa dili-matugkad Hapones nga hawas, si Konde Nobuaki Makino. Determinado si Wilson nga kombinsihon silang ang iyang Liga mao ang bugtong kasulbaran sa mga suliran sa Uropa ug sa kalibotan.

“Misilang na Usab ang Bituon sa Bethlehem”

Si Wilson mao ang bayani sa katawhan samtang iyang gilibot ang Uropa una pa sa Komperensiya sa Kalinaw sa Paris. Sumala sa gisulat sa ulahi ni Herbert Hoover: “Siya gidawat sa bisan diin uban ang halos relihiyosong kainit . . . Ang mga pakpak labaw kay sa nadawat sukad sa himalatyong tawo.” Ang iyang pagpanguna ug panan-awon bahin sa kalinaw nakapukaw sa panonpanon. Panahon sa iyang paglibot sa Italya, ang mga panon misinggit, “Viva Wilson, Diyos sa kalinaw.” Gipasidunggan siya sa halos labaw-tawhanong mga gahom. Midugang si Hoover: “Alang kanila, walay ingong tawo nga may moral ug politikanhong gahom ug walay ingong ebanghelyo sa pakigdait ang mitungha sukad si Kristo miwali sa Wali sa Bukid. . . . Misilang na usab ang bituon sa Bethlehem.”

Lagmit si Wilson nagtuo uban ang ebanghelistikanhong kainit sa iyang misyon sa pagpatunghag kalinaw sa yuta. Mipahayag ang magsusulat si Charles L. Mee: “Sa usa ka punto nahingangha si Lloyd George ug Clemenceau sa iyang gisaysay sa unsang paagi ang liga makapatunghag pag-igsoonay sa tawo nga wala mahimo sa Kristiyanidad. ‘Ngano,’ nahinumdom si Lloyd George nga miingon si Wilson, ‘nga wala pa molampos si Jesu-Kristo sa pagdani sa kalibotan nga sundon ang Iyang mga pagtulon-an niining mga butanga? Tungod kay Iyang gitudlo ang mithi nga wala magmugnag praktikal nga galamiton sa pagkab-ot niana. Kana ang hinungdan ako nagasugyot sa usa ka praktikal nga paagi sa pagtuman sa Iyang mga tumong.’”—The End of Order, Versailles 1919.

Tinuod, nabatonan ni Wilson ang pagdasig gikan sa daghang dapit. Ang sekretaryo sa Navy sa T.B., si Josephus Daniels, misugat sa pagkapatik sa laraw sa Kasabotan sa Liga sa Kanasoran uban niining pagdayeg: “Ang laraw sa Liga sa Pakigdait halos sama ka yano sa usa sa mga Sambingay ni Jesus ug sama ka malamdagon ug makapadasig. Panahon karon sa pagbagting sa lingganay sa simbahan, sa pagluhod sa mga magwawali, sa pagsadya sa mga estadista, ug sa pag-awit sa mga anghel, ‘Himaya sa Diyos sa Kahitas-an!’”

Ang Liga ug ang Iglesya Katolika

Nangluhod ba ang mga magwawali? Ang pipila tinong midayeg dayon sa Liga ingong sulbad sa Diyos sa mga suliran sa katawhan. Si Wilson hapit hilandongi ni Papa Benedict XV sa Agosto 1917 sa dihang, sumala sa magsusulat si John Dos Passos, siya mihangyo sa nagbugnoay nga kanasoran “nga makigsabot nga magdaitay nga niana walay modaog, pinasukad sa halos susamang mga kondisyon nga gipahayag sa mga pakigpulong ni Woodrow Wilson una moentra sa gubat ang Amerika.” Ugaling, gibati ni Wilson nga puliki kaayo siya sa pagpakiggubat aron tagdon ang papa—nga mao, hangtod nadawat niya ang usa ka hinungdanong sulat gikan kang Koronel House, ang personal niyang luyoluyo. Kadto mipahayag:

“Akong gibati nga bililhon kaayo ang kahimtang nga mosamok na usab ako kanimo . . . Nagtuo akong may higayon ka sa pagkuha sa mga pakigsabot sa kalinaw gikan sa mga kamot sa Papa ug imohon kana.”

Si Wilson milihok dayon sa pagtinong siya dili mawad-an sa inisyatibo. Ang panan-awon sa Liga sa Kanasoran iyaha, dili iya sa papa. Ug siya ang tawo nga magpalampos niana.

Bisan pa niana, gipaluyohan sa Iglesya Katolika ang Liga. Si Kardinal Bourne, ang Katolikong Arsobispo sa Westminster hangtod sa kataposan sa 1934, mipahayag: “Hinumdoming ang Liga sa Kanasoran, bisan pa sa mga pagkadili-hingpit niini, nagatuman sa tinguha sa Iglesya Katolika alang sa Kalinaw ug nagatuman sa tinguha sa atong Balaang Amahan, ang Papa.”

“Ang Liga sa Kanasoran Nagsukad sa Ebanghelyo”

Ang Protestanteng klero wala usab maghilom sa ilang pagpaluyo sa Liga. Ang The New York Times sa Enero 11, 1920, mitaho: “Ang mga lingganay sa simbahan sa London niining gabhiona gibagting sa pagsaulog sa pagkatapos sa pakigsabot sa pakigdaitay uban sa Alemanya ug sa opisyal nga paglungtad sa Liga sa Kanasoran.”

Ang usa ka pulyetong gipatik sa Inglaterra sa ulohang The Christian Church and the League of Nations miingon: “Ang Kristohanong Iglesya sa Gran Britanya nagapaluyo sa Liga sa Kanasoran. Ania ang Pag-uyon nga gihimo sa mga Arsobispo sa Canterbury ug York, sa katloag-lima ka Ingles nga Obispo sa Diosisis, sa Moderator sa Church of Scotland, ug opisyal nga mga hawas sa tanang Free Churches sa Inglaterra:

“Kami kombinsido:

“(1) Nga ang Diyos niining panahona nagaawhag sa kanasoran sa kalibotan nga makakat-on sa pagpuyo ingong usa ka pamilya;

“(2) Nga ang paagi sa internasyonal nga kooperasyong gitagana sa Liga sa Kanasoran . . . nagahatag sa labing maayong paagi sa pagpadapat sa mga prinsipyo sa Ebanghelyo ni Kristo sa pagpugong sa gubat, sa pagtaganag hustisya, ug pag-organisar sa pakigdait.”

Una pa sa ibabaw, sa Disyembre sa 1918, ang Pederal nga Konsilyo sa mga Iglesya ni Kristo sa Amerika miluwat ug deklarasyon nga sa bahin nag-ingon: “Ingong mga Kristohanon kami nagaawhag sa pagtukod sa usa ka Liga sa Gawasnong Kanasoran sa umaabot nga Komperensiya sa Kalinaw. Ang maong Liga dili lamang kinahanglanon sa politika; kini hinunoa mao ang politikanhong kapahayagan sa Gingharian sa Diyos sa yuta.” (Italiko amoa.) Unya kadto miingon: “Ang Iglesya dakog ikahatag ug dakog makuha. Kini makahatag ug gamhanang pagtugot pinaagi sa paghatag ngadto sa bag-ong internasyonal nga kahikayan sa matagnaong himaya sa Gingharian sa Diyos. . . . Ang Liga sa Kanasoran nagsukad sa Ebanghelyo.”

Kon tinuod nga ang Liga “nagsukad sa Ebanghelyo” ug tinuod nga “kapahayagan sa Gingharian sa Diyos,” nan ang dulnganan sa Liga magbanaag sa Ebanghelyo ug sa Gingharian. Si Wilson ba mapangahason sa pagtuo nga siya mao ang instrumento sa Diyos sa pagpatunghag malungtarong kalinaw sa kanasoran? Ug ang labi pang paninugdang pangutana mao, Ang Liga sa Kanasoran tinuod bang gipaluyohan sa Diyos?

[Kahon sa pahina 6]

Kaatbang nga mga Kiliran sa Uropa—Gubat sa Kalibotan I (1914-18)

Sentral nga mga Gahom Alyadong mga Gahom

Alemanya Gran Britanya

Austria-Hungaria Pransiya

Bulgaria Rusya (hangtod 1917)

Turkiya Italya, Romania, Gresya,

Serbia, Polandiya, Belgium,

Portugal, Albania, Pinlandiya

[Letrato sa panid 5]

Si Wilson popular ilabina sa Uropa

[Tinubdan]

U.S. Nasyonal nga Dokumento