Kon sa Unsang Paagi Nagiyan ang Kalibotan

ANG Amerikanong senador nagatabakog duha ka pakete kada adlaw. “Nahibalo ako pamub-on niini ang akong kinabuhi . . . Basin kini pa ang mopatay kanako,” giingnan niya ang iyang mga kaubanan diha sa usa ka panaglantugi mahitungod sa mga pagpaluyo sa prisyo dapig sa mga magtatanom ug tabako. “Gimahayan ko ang adlawng ako nagiyan niining mangil-ad nga bisyo.”

Ang senador wala mag-inusara sa iyang mga pagbasol. Sumala sa pipila ka pagbanabana, 90 porsiento sa mga hinabako sa iyang nasod misulay sa paghunong o buot mohunong. Ug sa 1983 lamang, nakahunong gayod ang duha ka milyong Hapones. Matud sa usa ka awtoridad: “Halos tanang may bisyo sa tabako daw nagmahay nga sila mitabako, ug nagapasidaan sa ilang mga anak nga dili sundon ang ilang mga panig-ingnan.”

Apan sa unsang paagi dulot nalangkit kining tanang nagbasol nga hinabako? Sa usa ka paagi, sumala sa pagpahayag niini sa tigdukiduking si Robert Sobel mahitungod niining kalibotana, “bisan kon unsang kaayohan o kadaotan ang ipatungha niini, ingong usa ka sibilisasyon kita nahigot nianang mga linikit nga papel nga may ginagmayng lugas sa tabako.” Usa sa unom ka higanteng kompaniya sa industriya sa sigarilyo dunay un-kuwarto sa milyon nga empliyado. Kada tuig ang halin niini diha sa 78 ka nasod sa unom ka kontinente mototal ug $10 bilyon (U.S.). Sa unsang paagi ang kaylap kaayong gidumtan nga bisyo nakamugna sa panginahanglan nianang dako kaayong industriya nga nagatagana sa bisyo?

Sa pagkamatuod, ang estorya sa sigarilyo mahimong usa sa kinadagkoang mga sorpresa sa milabayng usa ka gatos ka katuigan. Ang duha ka gubat sa ika-19ng siglo nakahaling sa dili-katuohan nga panginahanglan nianang gitawag siglo sa sigarilyo. Ang mga siga gipaypayan sa usa ka bag-ong industriya, ang panganunsiyo o advertising. Ug ang katingalahang bag-ong tabako—sulaw nga dalag, dili kaayo isog, ug lahi sa kemikal nga paagi—nakapaisog sa mga hinabako sa pagsuyop sa aso niana. Kanang talagsaong kausaban sa mga batasan sa pagtabako, ang pagsuyop sa baba, nagtino nga ang kinabag-ang hinabako magpabiling nagiyan sa nahibilin nilang kinabuhi.

Ang mga Gubat nga Mihaling sa Panginahanglan

Ang tabako nagpabiling gastoso nga kaluhoan hangtod sa 1856, dihang nakaplagan sa mga sigarilyo ang una nilang masa nga baligyaan. Kana ang panahong ang Britaniko ug Pranses nga mga sundalo namauli gikan sa Gubat Crimean nga may “papel nga mga sigarilyo” ug bisyo nga ilang nakat-onan didto. Ang uso sa sigarilyo mikaylap sa tibuok Uropa, nga mimugnag wala-dahomang panginahanglan sa Turkong mga sigarilyo o sa ilang Ingles nga mga imitasyon.

Ang “Crimea nga uso” nagbutang sa sigarilyo ingong barato panahon-gubat nga puli sa hunsoy o abano. Apan nahanaw ang uso. Dugang pa, sumala sa gipunting ni Robert Sobel, “sa sinugdanan sa katuigang 1860, daw walay paagi nga ang arangang mga Amerikano—ang pangunang baligyaan sa mga tabako—mogamit sa mga sigarilyo.” Ang aso gikan niadtong unang mga sigarilyo dili sama ka makapahaylo sa iya sa modernong mga sigarilyo. Sama sa aso sa abano, kadto may diyutayng alkali, ug ang mga tigtabako nag-ugom niana sa ilang mga baba. Walay hayahay nga paagi sa pagyupyop sama sa kasagarang ginabuhat karon sa mga tigsigarilyo. Panahon kadto alang sa sunod katingalahang hitabo.

Ang Amerikanhong Gubat Sibil (1861-65) nagpailaila sa mas makapagiyan nga aso, nga nagbuhat niana pinaagi sa ginatawag sa eksperto sa tabako si Jerome E. Brooks nga “kusog nga buto.” Sa makausa pa, ang gubat nagdala sa baratohong mga sigarilyo ngadto sa mga sundalo—una sa Confederate, dayon sa Union. Apan niadtong panahona kadto dili lumalabay nga uso.

Gigamit niadtong mga sigarilyoha ang Amerikanhong tabako, ug kadto lahi. Gigamit sa Amerikanong mga magtatanom ang bag-ong mga matang sa tabako nga mitubog maayo diha sa ilang yuta nga menos ug nitroheno. Ilang nadiskobrehan usab, nga wala tuyoa sa usa ka umahan sa North Carolina, ang paagi sa pagpreserbar nga naghimo sa ilang dahon nga dalag kaayo, dili isog, ug tam-is. Sa 1860 ang Buro sa Senso sa T.B. nagtawag niana nga “usa sa labing abnormal nga mga kaugmaran sa agrikultura nga nahibaloan sukad sa kalibotan.” Pagkatapos sa pila ka sigarilyo niadtong bag-ong tabako, gibati sa bag-ong tigtabako ang dili-mapugngang agda sa pagdagkot na usab.

Nagiyan!

Nga wala hisabti niadtong panahona, kadtong gamay apan padayong nagauswag nga mga pumapalit sa lawasnon nahimong masaligon, nagiyan, sa makapagiyan kaayong substansiya. “Ang panagsang pagtabako sa kapin sa duha o tulo ka sigarilyo panahon sa pagkatin-edyer” halos walay sipyat mosangpot sa “regular nga pagtabako,” matud sa tigdukiduki bahin sa pagkagiyan si Dr. Michael A. H. Russell. “Lahi sa tin-edyer nga moineksiyon ug heroina kas-a o kaduha sa usa ka semana sa sinugdan, masinati sa tin-edyer nga tigtabako ang mga duha ka gatos sunodsunod nga ‘ineksiyon’ sa nikotina sa panahong mahurot niya ang iyang unang pakete sa sigarilyo.”

Oo, ang pagsuyop mao ang sekreto. Ang nikotina daw mosuhot ug makasamad lamang sa mucous membranes kon kana may alkali. Tungod kay ang aso sa sigarilyo diyutay rag asido, kini mao lamang ang aso sa tabako nga dili maisog diha sa baba ug tutunlan alang sa naandang pagsuyop. Apan maneyutralisar ang asido diha sa baga, ug ang nikotina libreng mahiadto sa sapasapa sa dugo. Sa pito ra ka segundo ang dugo nga daghag nikotina moabot sa utok, mao nga ang matag yupyup mopatungha sa halos dihadihang balos nga nikotina. Ang mga batan-ong motabakog kapin sa usa ka sigarilyo, nagtaho ang pagtuon sa Britanikong gobyerno, may 15 porsiento lamang nga purohan nga magpabiling dili-hinabako.

Busa, sa samang napulo ka tuig sa Gubat Crimean, ang industriya sa sigarilyo nagpatungha sa gamhanang bag-ong bisyo. Sulod sa 20 anyos ang mga negosyante sa tabako nakaideya sa paggamit sa makapadaning mga anunsiyo ug mga pamatuod diha sa mantalaan sa pagdanig bag-ong mga pumapalit. Ang usa ka makinang gipatentehan sa 1880 migama sa sigarilyo nga tinagdaghan ug nakapabarato sa prisyo, samtang ang mga hulagway sa mga bayani sa mga dula ug mapahiyomong mga babaye nagbaligya sa dagway sa sigarilyo ngadto sa kalalakin-an. Apan unsay nagpahinabo nga sila padayong mobalik alang sa dugang? Ang pagkamasaligon sa nikotina! Sumala sa pagpahayag niana sa magsusulat bahin sa panglawas si William Bennet, M.D.: “Ang paggamit ug makina, inabtik nga panganunsiyo ug mga teknik sa pagbaligya mihatag sa ilang amot, apan [kon walay nikotina] dili gayod unta sila makabaligyag daghang ugang tabako.”

Sa pagka 1900 ang modernong sigarilyo, nga internasyonal na, andam mopahugot sa iyang paghawid sa katilingban sa kalibotan.