Maluwas pa ba ang mga Lasang?

“MANY strokes overthrow the tallest oaks.” (Matumba ang labing taas nga tugas sa daghang paghapak.) Mao kanay gisulat sa ika-16 nga siglong awtor nga Ingles si John Lyly. Mga pulong kini nga matagnaon kaayo alang sa Federal Republic of Germany, diin ang ubay-ubayng may sakit nga mga tugas sa Alemanya nagpadayon sa pagtubo. Sa pagkatinuod, dili kini unang higayon nga nagkasakit ang mga kahoy ug nangamatay. Apan, naluwas ra ang kalasangan sa daghang kasiglohan. Busa nganong may kabalaka?

Sa kinaiyanhon, ang mga sakit sa lasang moatake lamang ug usa ka partikular nga espisye. Apan niining panahona nalangkit ang tanang dagkong mga espisye sa kahoy sa Sentral nga Uropa. Wala pa sukad nga ang Waldsterben nahitabo sa daghang mga dapit ug sa samang panahon o tulin kaayong mikaylap. Wala pa sukad nga hilabihan kaayo ka dako ang kadaot, ang mga kahoy nangasakit nga walay pili, bisan kon nagtubo sa dili maayong yuta o sa tabunok nga yuta, sa yutang may alkali o asidohon, sa ubos nga lugar o sa taas nga lugar.

Dugang pa, sa unang mga panahon dali kaayong mahibaloan ang hinungdan—hulaw, hampak sa insekto, agub-ob. O kon ang mahugawng hangin gikan sa planta sa industriya sa duol ang hinungdan, ang espisipikong substansiyang nakahilo nahibaloan dayon. Busa sa dihang nakita sa mga opisyales sa panglasang ang unang timaan sa sakit sa hinapos nga mga tuig sa 1970, kining “normal” nga mga hinungdan sa dayag mao ang suspetsado. Apan dayon ilang nakita ang sakit nga mitapon sa dugang ug dugang mga espisye sa kahoy: silver firs; dayon ang spruce ug pino; sa ulahi alamo, tugas, maple, ug fresno. Sa kakurat ilang gipanid-an ang pagdaghan sa mga kahoyng wala kaayo motubo, mga kahoyng daot ug mga sistema sa gamot, mga kahoy diin ang mga dahon o mga tunok nagdalag ug nangalarag. Kini ug uban pang tagsaong mga simtoma nagpamatuod nga giatubang nila ang bag-ong katingad-anan. Kinsa ang tagsala nga mipatay sa ilang mga lasang? Sa ulahi ilang gituohang ilang nadiskobrehan kini: ang pag-ulan ug asido.

Ang Bahin sa Pag-ulan ug Asido

Ang mga planta sa koryente, industriyal nga mga pabukalan, ug ubang mga de-motor nga mga sakyanan mopagawas ug sulfur dioxide ug nitrogen oxides. Ang asidong ulan moporma kon kining mga gas mouban sa alisngaw nga mahimong magkasagol nga mga solusyon sa sulfuric ug nitric nga asido. Kining makahilong mga substansiya mapadpad sa lagyong mga distansiya, bisan tabok sa mga utlanan sa ubang mga yuta.

Ang Canada, pananglitan, miingon nga ang daghang mga buga sa asupri gikan sa mga pabrika sa Tinipong Bansa maoy hinungdan sa pag-ulan ug asido nga nakapildi sa mga lasang ug sa mga tuboran sa tubig niini. Sama usab ang kahimtang sa Uropa, diin ang pag-ulan ug asido, nga tingali gikan sa Sentral nga Uropa, nakahatag kadaot sa mga linaw ug sa mga suba sa Scandinavia, nga nakadugang sa pagdaghan sa asido ug nagapatay sa isda.

Sa dihang masuhop ang asidong ulan sa yuta, bungkagon niini ang natural nga mga mineral, sama sa calcium, potassium, ug aluminum, ug madala kini sa ilalom sa yuta, busa gikuhaan ang mga kahoy ug ang mga tanom sa pangunang tuboran sa sustansiya. Hinunoa nakita sa dugang pagtuki nga dili lamang kini ang hinungdan sa Waldsterben karon. Apan, malisod ipunting ang tinuod nga hinungdan.

Ang Wala Masulbad nga Tigmo

Ang usa ka meteorologo miadmiter: “Sama kita sa tawong buta nga nagdakop ug elepante.” Sa pagkatinuod, ang eksperto sa lasang sa Sweden karong bag-o naglista ug 167 ka teoriya nga gihatag ug una aron sa pagbatbat kon unsay nakaingon sa problema.

Bisan unsa pay katarongan, “ang gikan sa gawas sa nasod nga sulfur dioxide nawala nag diyutay,” miingon ang magasin sa T.B. nga Smithsonian, “labing menos sa Black Forest.” Tungod kini kay gamay na lang ang sulfur dioxide sa hangin karon kay sa 15 ka tuig kanhi, ug, sumala sa gipahayag sa Smithsonian, “labing ubos kini diha sa mga dapit nga grabe na kaayo ang sakit sa mga kahoy.”

Ang mga pagdukiduki karon daw nagpakita nga ang lama sa makahilong mga metal nga gibuga diha sa hangin sa mga planta nga nagasugnod ug karbon ug ang mga buga sa sakyanan mosagol sa pag-ulan ug asido nga makadaot sa mga sustansiya nga gikinahanglan aron mabuhi ang mga kahoy. Nagtuo ang ubang mga awtoridad nga gumikan sa padayong pagdaghan sa asido diha sa yuta, matunaw ang diyutayng kemikal nga mga elemento ug suphon sa mga ugat nga makasap-ong sa suplay sa tubig sa kahoy.

Si Hans Mohr, magtutudlo sa Freiburg University, miingon nga daw gimugna ang problema sa nitrogen, ang mismong substansiya nga kanunayng kulangan ang mga tanom. Iyang gipunting ang pagdukiduki nga nagpakita nga ang mga nitrogen sa hangin miuswag ug 50 porsiento kay sa miaging 20 ka tuig. Kining pag-uswag maoy tungod sa mga pagbuga sa sakyanan; static emission; gas, asiete, ug sa gisugnoran ug karbon nga pagpainit sa lawak; ug sa pagbuga sa ammonia pinaagi sa agrikultura ug sa mga pasilidad sa paglabay sa hugaw. Si Bernhard Ulrich sa University of Göttingen nangatarongan nga ang mga kahoy wala tuk-a nianang anaa sa hangin kondili nahiloan nianang anaa sa yuta. Gipasangil sa ubang mga awtoridad ang sukod sa ozone, sa nagkahubas nga tubig, o sa dili-epektibong mga polisa sa lasang.

“Usa ka bag-ong bahin sa pagdukiduki,” miingon ang magasing Smithsonian, “nag-ingon nga walay usa ka tighugaw sa hangin ang responsabli, kondili sa wala pa mahibaloing interaksiyon tali kanila, busa ang bug-os nga epekto mas grabe kay sa mga bahin.” Posible kaayo kini. Halos 3,000 ka kemikal nga mga sambog matawag nga mga tighugaw sa hangin. Sa gatosan nang mga katuigan natigom kini, nga nakapailalom sa kalasangan sa padayong kadaot.

Basta bug-os pa ang sistema sa ekolohiya ug puwersado pa sa pagsagang sa mga epekto sa polusyon, mamaayo ang tanan. Apan kon motungha ang mga hinungdan sa sakit, sama sa yamog, hulaw, ug mga insekto, makita sa kahoy nga maluya kaayo sila sa pagsukol.

Sa matin-aw, daghang mga butang ang nalangkit sa pagtumba sa magarbohong mga tugas sa Alemanya. Malisod ang pagtino kon unsang partikular nga tighugaw ang responsabli sa ilang pagkamatay ug sama ka walay kapuslanan sa pagsulti kon hain sa napulo ka tubo sa tubig ang gigamit sa pagpuno sa tangke ingon nga mao ang tubo sa tubig nga maoy responsabli sa pag-awas sa tubig.

Unsay Ginahimo?

Nakaamgo nga kinahanglang adunay buhaton ug sa madali kon buot likayan ang katalagman, ang lokal, estado, ug pederal nga mga kagamhanan midangop sa “mubog-abot nga mga solusyon aron maluwas ang mga kahoy hangtod makita ang taas ug abot nga solusyon,” sumala sa pagkapahayag niana sa usa ka magasin. Kasamtangan, gihimo ang matukiong mga pagtuon, lakip sa pagkuhag infrared nga mga hulagway sa mga lasang gikan sa itaas aron sa pagtino sa sukod sa kadaot ug kon unsay himoon.

‘Nganong dili man lang sila magtanom ug mga kahoy aron mapulihan ang mga masakitong kahoy?’ tingali mangutana ka. Apan dili ingon niana ka sayon, kay ang bag-ong tinanom nga mga kahoy nagpakita nag samang mga simtoma sa sakit sa daang mga kahoy. Bisan ang paggamit ug mga abuno sa paghulip sa kakulangan sa katambok sa yuta wala kaayo molampos.

Gihatagag pangunang pagtagad ang mga paningkamot sa pagpakubos sa polusyon sa hangin. Ang mga balaod sa pagkontrolar sa industriya giistriktohan, ug gilaoman nga sa tunga-tunga sa katuigan sa 1990 diha sa Federal Republic of Germany kining mga balaora makakunhod sa gidaghanon sa sulfur dioxide nga duolan sa dos-tersiya ug ang nitrogen oxide mga katunga.

Gihatagan ug dakong porsientong pagkunhod sa buhis kadtong andam sa pagpalit ug mga awto nga adunay mga aparato, sama sa catalytic converters, nga makakubos ug dako sa mga tighugaw sa hangin. Ingong dugang nga padasig, gipakubsan ang prisyo sa walay tinggang gasolina kay sa may tingga. Sa Austria, nga lahi sa kadaghanang mga nasod sa Uropa, mapalit bisan asa ang walay tinggang gasolina. Sa Switzerland, sa kataposan sa 1986, gipakanaog ang bag-ong mga balaod sa pagkontrolar sa pagbuga, nga gidesinyo usab aron modaghan ang halin sa mga awto nga may catalytic converters.

Kining maong mga paningkamot gihimo tungod kay, sumala sa direktor sa Institute for Forestry sa University of Soil Cultivation sa Vienna, nga mapahunong lamang ang Waldsterben kon mapakubsan ang polusyon sa hangin sama sa sukod sa katuigan sa 1950. Apan realistiko ba kini sanglit ang gidaghanon sa de-motor nga sakyanan sa Alemanya lamang, nga mas daghan ug awto sa matag kuwadrado milya kay sa bisan unsang nasod sa kalibotan, maoy kapin sa 19 ka pilo kay sa nabatonan niini niadtong panahona?

Ang mga pagtuon nagpakita nga ang paghatag mga limitasyon sa gikusgon sa pagpadagan makakunhod ug dako sa makahugaw nga mga pagbuga. Ugaling kining sugyota gisupak. Apan, ang ubang mga tigmaneho, bisan diha sa iladong mga lugar nga lumbaanan sa Alemanya, nagpakaamgo na nga alang sa kaluwasan sa ilang mga lasang—bisan dili na lang hisgotan pa ang ilang mga kinabuhi—sila kinahanglang magpahinay sa pagpadagan. Apan, mahakugong gisalikway sa uban kining mga restriksiyona. Ingong pananglitan niini mao ang mga tigmaneho nga nagapasundayag ug mga karatula sa bumper “Ang akong awto modagan bisag walay lasang.”

Busa, ang pangunang butang sa pagsulbad sa problema mao ang pagkombinsir sa mga tawo ug sa mga kagamhanan sa pagtabang. Sanglit wala may gipiling mga utlanan ang polusyon sa hangin, gikinahanglan ang internasyonal nga mga polisa. Hangtod karon wala pay kalamposan ang mga paningkamot sa paghimog hiusang programa sulod sa Uropanhong Komunidad.

May Dugang pa Bang Mahimo?

Gihunahuna sa kadaghanang mga tawo nga kinahanglang dunay dugang pang himoon. Sa pagkatinuod, nakatabang kining hunahunaa sa pagbangon sa bag-ong politikal nga partido sa Alemanya nga gitawag Greens. Bug-os nga dedikado sa pagpanalipod sa palibot, nakab-ot niining partidoha ang lokal ug rehiyonal nga pag-ila niining ulahing katuigan sa 1970. Sa kataposan, sa 1983 misulod kini sa Parliamento sa Alemanya, nga nakapilig 27 ka representante ug nakaanig 5.6 porsiento sa popular nga pagbuto.

Sumala sa ekspresyong Aleman ang berde mao ang kolor sa paglaom. Apan nagtanyag ba ang Greens ug paglaom alang sa mga lasang? Bisan pa sa maayong mga intensiyon ug dalayegong mga tumong, gamayng kalamposan lamang ang nakab-ot sa partido. Giisip sila sa kadaghanang mga lungsoranon nga walay hibangkaagan sa politika, nga nagtanyag ug yanong mga solusyon sa malisod nga mga problema.

Apan, daghan ang naghimog praktikal nga mga lakang sa pagkunhod sa polusyon sa hangin sa usa ka makataronganong paagi. Nagpahinay sila sa pagpadagan, gikubsan ang mga pagbiyahe, nagbanos-banos sa paggamit ug awto, migamit ug walay tinggang gasolina, ug gisunod ang batok-polusyon nga mga regulasyon nga gipakanaog sa kagamhanan. Apan dayag nga dili pa kini igo.

Ang kapilian sa kalit nga pagkunhod sa paggamit ug de-motor nga mga sakyanan, mga ayroplano, ug mga planta sa industriya, samtang nagatabang sa pagsulbad sa problema sa polusyon sa hangin, seguradong makamugnag bag-ong mga problema. Sa aktuwal, ang solusyon sa Waldsterben—sa pagkatinuod, sa tanang mga problema sa palibot—makita sa laing dapit.

[Blurb sa panid 8]

Nabahin ang mga siyentipiko kon nganong nahimong hinungdan ang mga tighugaw sa pagkapatay sa lasang

[Letrato sa panid 7]

Ang pangunang butang sa pagsulbad sa problema mao ang pagkombinsir sa mga tawo ug sa kagamhanan sa pagtabang