Polusyon—Kinsay Nagapahinabo Niini?

“KINING islaha iya sa gobyerno nga gieksperimentohan. Ang yuta nakontaminar sa anthrax ug peligroso. Gidili ang paglusad.”a Kining karatulaha nga gibutang sa dakong-yuta sa Scotland atbang sa Gruinard Island nagapasidaan sa mga bisita-unta. Sulod sa milabayng 47 ka tuig, sukad sa eksperimentong pagpabuto sa biyolohikanhong mga hinagiban sa ikaduhang gubat sa kalibotan, kining matahom nga pulo nakontaminar sa mga magdadala sa sakit nga anthrax.

Ang Gruinard Island maoy usa ka grabeng pananglitan sa polusyon. Apan ang dili kaayo grabeng mga matang sa polusyon maoy suliran nga lukop ug nagatubo.

Nagatubo ang Polusyon sa Yuta

Usa ka hinungdan niining polusyon sa yuta mao ang basura. Pananglitan, ang aberids nga pamilyang Britaniko nga upat ug sakop, sumala sa The Times sa London, nagalabog ug 51 kilos nga metal ug 41 kilos sa plastic kada tuig, “nga daghan niana makadaot sa dugang sa mga karsada, mga asiras, mga baybayon ug mga dapit lulinghayawan.”

Ang Pranses nga magasing GEO mitaho nga sa usa ka panahon ang dako kaayong laboganan sa basura sa Entressen sa gawas sa Marseilles, Pransiya, nakaabot sa gihabogong 60 metros ug nakadanig mga 145,000 ka kanaway. Ang alambreng alad libot sa laboganan wala makapugong sa hangin sa pagpadpad sa papel ug plastic nga basura. Ingong sangpotanan, ang lokal nga gobyerno nagpalit sa 30 ektaryang kanait agrikultural nga yuta sa paningkamot nga masumpo ang suliran sa hugaw.

Dili katingad-ang sa pag-organisar sa Uropanhong Tuig sa Silinganan​—nga natapos sa Marso 1988​—ang EEC nga Komisyonado si Stanley Clinton Davis nakakaplag nga ang listahan sa mga suliran sa polusyon “walay kinutoban.”b Busa, ang kampanya sa pagdasig sa paggamit pag-usab sa biya giplano uban sa tumong nga ma-recycle ang 80 porsiento sa 2,200,000,000 ka toneladang basura sa komunidad kada tuig.

Ang polusyon tungod sa basura dili lamang iya sa Kasadpang Uropa. Kini karon tibuok nga kalibotan. Sumala sa magasing New Scientist, kinahanglanon pa ang paghinlo sa halayong kontinente sa Antarctica. Nakapundok ang Australianong mga siyentipikong tigdukiduki sa kapig 40 ka toneladang gibiyaang makinarya ug materyales sa konstruksiyon nga nakatag duol sa ilang base. Ang The New York Times (Disyembre 19, 1989) nagtaho nga ang mga Amerikano sa McMurdo Station, Antarctica, nagahipos sa 30 ka tuig sa natigom nga basura, apil ang 35,000 kilos nga traktor nga nalundag sa 24 metros nga tubig.

Oo, sa mamala, daghan ang polusyon ug kontaminasyon. Apan komosta ang tubig sa yuta?

Hugawng Tubig​—Dili Angay Alang sa Kinabuhi

“Ang kasubaan sa Britanya nagakahugaw sa unang panahon sa kapig kawhaag lima ka tuig,” matud sa The Observer. “Ang Kattegat [dagat tali sa Sweden ug Denmark] himalatyon. Kini kusog nagakahimong dili na makasuportar sa kaisdaan kay kini nahugawan kaayo ug nahutdag oksiheno,” nagtaho ang The Times sa London. “Ang kasubaan sa Polandiya kusog nagakahimong abling mga imburnal ug walay mapanan-aw nga gamayng kauswagan.”​—The Guardian.

Nakita sa Nobyembre 1986 ang usa ka katalagman sa polusyon nga gibatbat sa Daily Telegraph sa London ingong “ang pagdaot sa labing dako ug labing madanihong suba sa Uropa.” Ang usa ka dakong sunog sa usa ka planta sa kemikal sa Basel, Switzerland nagpatungha sa mga bombero nga maoy nagpalong sa sunog. Nga wala tuyoa, gibanlas ang gikan sa 10 ngadto 30 ka toneladang kemikal ug pamatay sa dangan ngadto sa Rhine, nga nagpatungha sa “Chernobyl sa industriya sa tubig.” Ang maong hitabo nahimong mga pangunang-ulohan sa balita. Hinuon, kasagaran nga dili itaho ang kamatuorang ang makahilong mga biya regular nga gilabay sa Rhine nga tinagdiyutay.

Ang dala-sa-tubig nga polusyon dili kay anha ra sa dapit duol sa gigikanan niini. Milyamilya ang kalayo, ang mga epekto niini mahimong makapatay. Ang kasubaan sa Uropa nga moagos ngadto sa North Sea nagadalag pintura, mga tigpaputi sa toothpaste, makahilong biya, ug kinalibang nga daghan kaayo nga ang Dutch Institute for the Investigation of Fishery karon nagatawag sa flatfish sa North Sea nga dili angay pagakan-on. Ang surbi nagapakitang 40 porsiento sa isdang kikilo gikan sa mabawng mga dapit dunay mga sakit sa panit o kanserosong mga tumor.

Kinsay kapasanginlan sa maong kontaminasyon? Ang kadaghanan nagatudlo sa industriya, kansang kadalo sa ganansiya molupig sa kabalaka sa silinganan. Bisan pa niana, ang mga mag-uuma sad-an usab sa paghugaw sa mga sapa ug suba duol sa ilang yuta. Ang ilang nagausbawng paggamit sa nitrate nga abono karon makahimo sa inagas gikan sa kompayanan nga makamatay.

Ang mga indibiduwal nagagamit usab sa mga suba nga laboganan sa biyang metal. Ang subang Mersey, uban sa saloranang dapit sa amihanan-kasadpang rehiyon sa Inglaterra, giangkong mao ang kinahugawan sa Uropa. “Karon, ang buangbuang lamang o wala masayod ang maligo sa Mersey,” mikomento ang Daily Post sa Liverpool, nga midugang: “Si bisan kinsa nga sa kadimalas mahulog sa suba lagmit nga maospital nga masakiton.”

Ang wala-matambaling hugawng tubig ilado usab taliwala sa mga ingrediente sa polusyon sa dagat. Ang dagat ubay sa usa ka bantogang Ingles nga baybayong bakasyonan gitahong may tumbas sa “usa ka tasa nga punog wala-matambaling hugawng tubig diha sa kasarangang kasilyas sa panimalay,” nga labaw sa upat ka pilo sa EEC nga limitasyon.

Unya anaay laing kapeligrohan; kini maoy gikan sa langit.

Asidong Ulan​—Usa ka Makapabalakang Hulga

Sa usa ka panahon, ang mga tawo sa Inglaterra nangamatay tungod sa paghanggab sa hangin​—o, sa anuos hinuon. Karong adlawa, ang mga kamatayon gumikan sa maong polusyon talagsaon. Ang anuos sa London, nga nakapatay sa gibanabanang 4,000 niadtong 1952, dili na usa ka hulga. Ang pila ka planta nga nagsunog ug karbon nga nakaamot sa anuos gibalhin ngadto sa banika ug nasangkapan sa tag-as nga mga panghaw ug, sa pila ka kaso, mga tignusnos aron makuha ang dudaghan sa labing makapatayng mga gas.

Hinuon, kini wala makasanta sa paghugaw sa atmospera. Ang tag-as nga mga panghaw tingali nakawagtang sa kapeligrohan gikan sa haduol. Apan karon, ang kusog nga hangin nagadala sa mga maghuhugaw sa halayo​—kadaghanan ngadto sa ubang nasod. Ingong sangpotanan, ang Scandinavia nagaantos sa Britanikong polusyon, ug daghang tawo nagatawag sa Britanya nga “Hugawang Tigulang sa Uropa.” Sa susamang paagi, ang industriya sa Tungang-kasadpan sa Tinipong Bansa nagpahinabo sa dakong bahin sa suliran sa asidong ulan sa Canada.

Sa daghang katuigan, gitulisok sa mga siyentipiko ang sulfur dioxide ingong pangunang sad-an nga maoy nakaingon sa polusyon sa hangin nga makapahinabog asidong ulan. Niadtong 1985 si Drew Lewis, usa ka U.S. envoy sa presidente bahin sa Canadiano-Amerikanong mga kabalaka sa asidong ulan, miangkon: “Ang pag-ingon nga ang sulphates dili makapahinabog asidong ulan maoy sama sa pag-ingon nga ang pagtabako dili makapahinabog kanser sa baga.” Mopatim-aw, kon kini makontak sa alisngaw sa tubig, ang sulfur dioxide mopatunghag sulfuric acid, nga makapaasido sa ulan o matigom diha sa mga tinulo sa panganod, sa ingon magdigo sa kalasangan sa bukid sa makapatayng kabasaon.

Inigkahulog sa asidong ulan o grabe pa, inigkatunaw sa asidong niyebe, maapektahan ang yuta sa ilalom. Ang Swekong mga siyentipiko nga nagsubli sa usa ka pagtuon sa 1927 mihinapos nga sa giladmong 70 sentimetros, ang pagkaasidohon sa yuta sa lasang miuswag ug napulo ka pilo. Kining kausaban sa kemikal nagaapektar nga seryoso sa katakos sa tanom sa pagdawat sa hinungdanong minerales, sama sa calcium ug magnesium.

Unsay epekto niining tanan diha sa tawo? Siya ang magaantos sa dihang ang mga lanaw ug mga suba nga sa nangagi punog kinabuhi mahimong asidohon ug waykinabuhi. Dugang pa, ang Norwegong mga siyentipiko mihinapos gikan sa ilang mga pagtuon nga ang midakong pagkaasidohon sa tubig, kon kaha sa mga lanaw o yuta, nagatunaw sa aluminum. Kini mahimong sa tino peligro sa panglawas. Namatikdan sa mga siyentipiko ang “usa ka tin-awng relasyon tali sa mga estadistika sa daghang namatay ug sa midakong konsentrasyon sa aluminum” diha sa tubig. Ang posibleng mga kalangkitan tali sa aluminum ug sa Alzheimer’s disease ug sa ubang sakit sa mga tigulang nagapadayon sa pagpahinabog kahadlok.

Tinuod, sa mga dapit sama sa Mersey nga Suba sa Britanya ug sa laboganan sa basura sa Entressen sa Pransiya, gihimo ang paningkamot sa pagpauswag sa kahimtang. Bisan pa niana, kining matanga sa suliran dili mawagtang. Kini mopatim-aw pag-usab sa tibuok nga kalibotan. Apan may lain pang matang sa polusyon​—nga dili makita.

Ozone​—Ang Dili-Makitang Kaaway

Ang ginasunog nga mga sugnod fossil, kon kaha sa mga planta o sa mga hurno sa balay, nagapatunghag ubang mga maghuhugaw gawas pa sa sulfur dioxide. Kini nagaapil sa mga oxide sa nitroheno ug sa wala-masunog nga hydrocarbons.

Ang siyentipikanhong opinyon karon nagabutang sa mausbawong pasangil sa polusyon sa hangin diha niining nitrogen oxides. Ubos sa epekto sa kahayag sa adlaw, sila motabang sa pagpatunghag makapatayng gas, ang ozone. “Ang ozone mao ang labing dakong maghuhugaw sa hangin nga nagaapektar sa talamnon sa US,” mipahayag si David Tingey sa U.S. Environmental Protection Agency. Gibanabana niya nga nakagasto ang iyang nasod ug $1,000 milyon sa usa ka tuig sa 1986. Ang kapildihan sa Uropa niadto gibutang sa $400 milyon matag tuig.

Busa, bisan pag ang asidong ulan nagapatay sa mga katubigan, gibati sa daghan nga ang ozone, nga kinalabwang nalangkit sa mga binuga sa kotse, labawng mabasol kay sa asidong ulan tungod sa pagkamatay sa mga kahoy. Ang The Economist miingon: “Ang mga kahoy [sa Alemanya] ahat nga gipamatay dili sa asidong ulan kondili pinaagi sa ozone. Bisan pag ang bunal sa kamatayon tingali ihapak sa frost, asidong gabon o sakit, ang ozone mao ang nagapahuyang sa mga kahoy.” Ug ang nagakahitabo sa Uropa yanong nagapabanaag sa mga kahimtang sa ubang kontinente. “Ang kakahoyan sa nasyonal nga mga parke sa California ginadaot sa polusyon sa hangin nga tingali nagagikan pa sa halayo sama sa Los Angeles,” mitaho ang New Scientist.

Hinuon, adunay usa ka grabeng matang sa polusyon nga nagahugaw sa yuta. Kini usa ka paninugdang hinungdan sa pisikal nga paghugaw sa yuta, tubig, ug hangin sa atong planeta.

Moral nga Polusyon

Sayon nga hilimbongan sa panagway sa mga tawo. Tin-awng giilustrar kini ni Jesu-Kristo. Sa pagtumong sa relihiyosong mga pangulo sa iyang adlaw, siya miingon: “Alaot kamo . . . kay kamo nahisama sa mga lubong nga pinaputi, nga sa gawas matahom tan-awon apan sa sulod napuno sa . . . tanang matang sa kahugawan.” (Mateo 23:​27) Oo, ang usa ka tawo tingali hinlong tan-awon, nga ambongan pa, sa gawas, apan ang iyang sinultihan ug gawi basin magpadayag sa tinuod niyang daotang pagkatawo. Ikasubong isulti, ang maong moral nga polusyon kaylap karong adlawa.

Ang moral nga polusyon nagaapil sa pag-abusar sa droga, nga labi pang kaylap kay sukad masukad. Ang mga bituon sa popular nga mga awit, mga idolo sa entablado ug sa pinilakang-tabing, ug bisan ang daw respektableng mga negosyante, nahimong mga tumong sa eskandalo tungod sa ilang pagdepende sa mga droga. Ang moral nga polusyon nagaapil usab sa seksuwal nga imoralidad, nga mahimong hinungdan sa nabungkag nga mga pamilya, diborsiyo, mga aborsiyon, ingon man nagasulbong nga mga epidemya sa mga sakit nga ipasa sa sekso, apil ang gikahadlokang hampak sa AIDS.

Sa pinakagamot niining moral nga polusyon nahiluna ang kahakog, nga nahiluna usab sa gamot sa labihang lawasnong polusyon nga nagasakit sa katawhan. Si Tereza Kliemann, nga nalangkit sa pagtambal sa AIDS sa São Paulo State, Brazil, nag-ila sa suliran: “Ang pagsanta [sa AIDS] nagapasabot sa pag-usab sa gawi taliwala sa taas-riyesgong mga pundok ug kana lisod.” Ang kinabag-ang mga tawo nagapugos sa pagbuhat kon unsay gusto nilang buhaton, inay tagdon kon sa unsang paagi ang ilang linihokan mag-apektar sa uban. Ingong sangpotanan, ang katitikan, kalingawan, ug halos tibuok nga tawhanong kultura natusaktusak sa moral nga polusyon.

Alang sa mga tawong nagahunahuna, ang kadaghanang paningkamot karon sa pisikal ug moral nga paghinlo mopatim-aw nga usa lang ka takoban. Busa, ikaw mahibulong kon kaha adunay kasaligang paglaom alang sa usa ka yuta nga mahinlo sa pisikal ug sa moral. Ayaw pagwad-a ang paglaom. Ang Bibliya nagatug-an kanato nga haduol na ang kataposan sa polusyon!

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 7]

Grabe pa kay sa Kadaot sa Paglabay sa Panahon

Tapos sa katuigan nga pagkaladlad sa kinaiyahan, ang nawong niining kinulit nga bato nagapadayag sa yanong maskara sa kamatayon. Grabe pa kay sa pandaot sa panahon mao ang nagakutkot nga mga epekto sa polusyon sa hangin. Ang karaang mga tinukod sa tibuok nga kalibotan gibanlasan sa nagakutkot nga asidong ulan nga nagahugas nila, gikan sa Balay sa Siyudad sa Schenectady, Tinipong Bansa, ngadto sa bantog nga mga tinukod sa Venice, Italya. Ang mga monyumento sa Roma gikataho nga mangapulpog sa diha nga kini hikapon. Ang bantog nga Parthenon sa Gresya gituohan nga nakasinatig labawng kadaot sa miaging 30 anyos kay sa nag-unang 2,000. Ang maong kadaot kadaghanan mograbe tungod sa nagsagol nga mga hinungdang labot sa silinganan nga nagaapil sa temperatura, hangin, ug kaumog, ingon man sa bakterya nga nagapuyo sa mga bungbong sa tinukod. Tungod sa maong mga sangpotanan diha sa waykinabuhing mga butang, unsa kayha ang epekto sa polusyon diha sa buhing mga linalang?

[Hulagway]

Kinulit sa usa ka katedral sa London