Pagpaniid sa Kalibotan
Batikano Nagakawad-an sa Impluwensiya
Sa kasiglohan ang mga ngalang Espanya ug Pransiya samag kahulogan sa lamiang mga bino ug hugot nga Katolisismo. Karong adlawa, ang mga bino nagaagay pa, apan kusog nagaus-os ang Iglesya Romana Katolika niining duha ka nasod sa Habagatang Uropa. Ang Kruispunt, usa ka Olandes nga magasin sa Romano Katoliko, nagtaho nga 46 porsiento lamang sa tanang Katsila ang gustong magparehistro ingong magtutuman nga mga Katoliko, ug 18 porsiento lamang sa tanang tawo sa Espanya ang nagaatender sa simbahan kada semana. Sa susama, ang Sofres Institute sa Paris, Pransiya, mipahibalo nga 55 porsiento sa tanang Romano Katoliko nianang nasora mibating sila mahimong dili magtagad sa opisyal nga mga pahayag sa papa ug bisan pa maoy maayong mga Katoliko. Sila nagtuo nga ang aborsiyon ug una-kasal nga sekso ikatugot ug “bug-os dili kinahanglang masakop sa usa ka parokya o usa ka Katolikong organisasyon.” Ang mga pagtuon nagapaila nga sa Espanya ug sa Pransiya 15 porsiento sa populasyon karon nagpahilayo sa relihiyon.
Kombinasyon nga Makapamubog Kinabuhi
“Ang kombinasyon sa dili maayong nutrisyon ug kanunayng pagmabdos makapamubo sa kinabuhi sa usa ka babaye sa lima ka tuig alang sa matag pag-anak niya,” matud sa Asiaweek. “Ang internasyonal nga mga espesyalista nagarekomendar sa duha ngadto tulo ka tuig tali sa mga pagmabdos.” Ang mas taas nga mga interbalo manalipod sa inahan gikan sa “inahanong pagkaut-ot” tungod sa pagmabdos ug pagpasuso ug magpauswag usab sa panglawas sa bata. Ang taho nagsitar usab sa mga kaayohan sa pagpasuso “sa pagsanta sa kakulang sa sustansiya ug pagkunhod sa pagkapatay sa bata.”
Musika Alang sa Siruhiya
Ang musika ba makatabang sa mga pasyente panahon sa siruhiya o operasyon? Ang mga resulta sa panukiduki nga gihimo sa Jefferson General Hospital sa Port Townsend, Washington, nagapaila nga kini makatabang. Ang mga epekto sa musika sulod sa lawak sa operasyon diha sa 25 ka nagkalainlaing pasyente gitun-an sa musikal nga terapista si Helen Lindquist Bonny ug sa nars nga tig-anestisya si Noreen McCarron. Ang musika inay ang igpakalma o sedation ang gigamit sa pagpukgo sa mga tingog sulod sa lawak sa operasyon nga kadaghanan momugnag kabalisa una sa operasyon. Ang mananoy nga honi nagpaus-os sa presyon sa dugo ug pinitik sa kasingkasing, nag-ingon ang American Health, ug nagpakunhod sa katunga sa mga sedatibo nga gikinahanglan sa pagpakalma sa mga pasyente. Ang susamang pagtuon sa Pederal nga Republika sa Alemanya nagpakitag susamang pag-us-os. Ang klasikal nga musika, ingon man popular nga musika gikan sa katuigang 1940 ug 1950, nga angay-angay ang kakusog ug ang ritmo mao ang gigamit. Gilikayan ang saba, magahob nga mga tingog. Giangkon ni McCarron nga ang makahupay nga epekto sa musika maoy katumbas sa 2.5 mg nga Valium. Ang mga pasyente nga nagapamati niini sa linangkob mobating mas maayo tapos sa ilang operasyon ug makapauli dayon.
Nag-abanteng mga Desyerto
“Kada tuig, ang luna nga doble sa gidak-on sa Belgium, 60,000 kilometro kuwadrado [23,000 sq mi], mahimong desyerto,” nag-ingon ang New Scientist nga magasin. “Kini maoy bisan pa sa mga saad nga gihimo 10 ka tuig nga miagi sa 94 ka nasod sa pagpabuwelta sa taob sa balas.” Ang kinadak-an sa $6 bilyon (U.S.) nga gigahin sa pagkakaron sa datong kanasoran sa pagpahunong sa pagkadesyerto sa yuta gigamit sa sanitasyon ug paggamag karsada. Bisan pag namatikdan ang diyutayng rehiyonal nga kalamposan, walay usa ka nasod ang makapahunong sa pag-uswag sa desyerto.
Paglapas sa Limitasyon sa Yuta
Ang mga sistema sa yuta nga nagasuportar sa kinabuhi ginaduso sa “mga ganghaan” nga lapas niana anaa unya ang permanenteng kausaban ug kadaotan, nagpasidaan ang Worldwatch Institute. Ang bag-ong taho niini, ang State of the World 1987, nag-ingon nga “ang paningkamot sa pagpauswag sa mga sukdanan sa pamuyo nagsugod mismo sa paghulga sa kahimsog sa ekonomiya sa tibuok yuta.” Ang mga resulta sa kontaminasyon, pagkapuo sa mga espisye sa talamnon ug hayop, ug nag-us-os nga pagkaon ug produksiyon sa sugnod “nagahimo sa yuta nga dili na kaayo mapuy-an alang sa umaabot nga mga kaliwatan,” nag-ingon ang taho. Kini midugang: “Walay kaliwatan ang sukad nag-atubang sa komplikado kaayong hugpong sa mga isyu nga nagkinahanglag dihadihang pagtagad. Ang nag-unang mga kaliwatan mabalak-on sa kanunay sa umaabot, apan kita mao ang unang atubangon sa mga desisyon nga magtino kon kaha mapuy-an ang yuta nga panundon sa atong mga anak.”
Bili sa Hilo
Daghang hilo ang labaw pag bili kay sa mahalong mga bato o bulawan, nag-ingon ang Sobyet nga magasing Sputnik. “Pananglitan, ang usa ka onsang hilo sa kobra mokostar ug 9,000 dolyar [U.S.], ang sa Bungarus caeruleus 14,000 dolyar, ang iya sa halas sa dagat 43,000 dolyar, ang sa Norte Amerikanong coral cylinder nga halas 56,000 dolyar, ang Aprikanhong boomslang nga halas 283,000 dolyar, ang iya sa bumblebee (Bombus muscorum) 1,134,000 dolyar, ug ang sa bayeng Amerikanhong black widow spider o usa ka matang sa lawalawa 2,360,000 dolyar.” Nganong mahal man kaayo? Tungod sa kalisod sa pagkuha niana, kay ang pila ka espisye talagsaon kaayo. Gawas pa, ang mga insekto mohatag lamag mga miligramong hilo ug ang mga halas sa mga napulo ka tinulo, ug tingali kinahanglan ang usa ka bulan sa pagpatunghag laing dosis. Bisan pa sa bili, ang maong mga hilo pinangita aron gamiton diha sa mga serum aron sa pagluwas niadtong gipaak ug ingong mga tambal sa sakit.
Dakong Kadaot sa Polusyon
“Sa Switzerland, diin katunga sa luna sa yuta maoy lasang o bukid, ang aberids nga kadaot sa asidong ulan maoy 50 porsiento,” nagtaho ang International Herald Tribune, samtang “sa pila ka dapit . . . ang gikusgon sa patay o himalatyong kakahoyan miabot ug 65 porsiento.” Ang maong mga estadistika makapakurat sa mga ekologo nga nagaisip sa asidong ulan ingong seryosong suliran nga mag-apektar sa kinadak-an sa amihanang Uropa. Pananglitan, sa Pederal nga Republika sa Alemanya kapin sa 50 porsiento sa kakahoyan maoy patay o himalatyon, ug sa Pransiya, kana matuod usab sa rehiyong Vosges. Sa Polandiya ang kadaot sa asidong ulan maoy abot ug 40 porsiento. Sumala sa usa ka dokumento gikan sa Polish Academy of Social Sciences, nga gikutlo diha sa Pranses nga senemanang magasing L’Express, ang polusyon sa hangin ug tubig nagapakaylap usab ug kadaot sa Polandiya. Bisan pa sa seryosong suliran sa polusyon sa Uropa, si Dr. Claude Martin, usa ka espesyalista sa asidong ulan, misugid: “May pagpanuko sa paglihok bahin niini ug sa paglihok nga may igong kakusganon.”
“Dinaliang Paningkamot”
Kon pila gayod ang espisye sa talamnon ug hayop ang nagalungtad wala pa hisayri. Ang mga banabana nagkadaiya gikan sa 5 ngadto 30 milyon, samtang mga 1.6 milyon lamang ang nailhan sa pagkakaron. Sanglit diyutay ra kaayo ang natun-an alang sa siyentipikanhong mga leksiyon o ekonomikanhong kapuslanan, misaysay ang The New York Times, ang mga biyologo “nagaawhag sa usa ka bag-ong panahon sa pagsusi sa kinaiyahan, dinaliang paningkamot sa pagkaplag ug pagtuon sa milyonmilyong espisye sa dili pa sila mapapas.” Kadaghanan niining mga espisyeha nagakinabuhi sa tropikanhong bagang lasang, nga ginalaglag tungod sa pagpamutol sa kahoy alang sa troso o gikombertir nga mga uma ug mga rantso. Bisan pag ang gagmayng mga linalang ug mga tanom wala makapatunghag simpatiya sa publiko sama sa mga balyena o mga panda, sila “mao ang patukoranan sa makutihong mga gambalay nga nagasuportar sa tanang kinabuhi, apil sa mga tawo,” nagtaho ang Times.
Bag-ong Kapeligrohan sa Dugo
Ang opisyales sa panglawas sa Tinipong Bansa mabalak-on nga ang tagsaong virus nga makapakanser tingali nagakaylap sa paaging susama sa usang makapahinabog AIDS. “Kami may ebidensiya karon nga ang usa ka virus nga ipakaylap sa dugo ug nalangkit sa seryoso kaayong sakit namatikdan sa U.S.,” nag-ingon si S. Gerald Sandler, medikal nga direktor sa Red Cross. Ang virus, nga gitawag tawhanon T-cell leukemia virus one, o HTLV-I, mao ang unang virus nga nahibaloang makapakanser diha sa mga tawo. Gawas nga magpahinabog usa ka matang sa leukemia sa hamtong, ang virus gilangkit usab sa usa ka sakit sa nerbiyos—tropikanhong spastic paraparesis, o TSP—nga susama sa multiple sclerosis. “Ang virus maoy talagsaong hulga tungod sa dugay nga yugto niini sa pagkadili-aktibo,” nag-ingon ang The Wall Street Journal. “Ang katawhan nga naapektahan sa virus tingali dili magsakit sa leukemia sa ubay-ubayng katuigan.” Apan inigkaugmad sa sakit, ang tawong naapektahan kasagarang mabuhi lamag tulo ka bulan.