Ang Atong Matahom nga Yuta—Unsa ka Dako ang Atong Ibilin sa Atong Anak?
SUMALA sa gipatik nga mga taho, 1.7 ka bilyong mga bata ang natawo sa kalibotan sukad sa tuig 1970. Kon usa pa kini sila ka nasod, kinadak-ang nasod kini sa tibuok kalibotan. Dili ba makataronganong mangutana, Unsang matanga sa kalibotan ang atong ibilin kanila?
Kapin sa 25 ka tuig kanhi usa ka iladong doktor sa Public Health Service sa T.B. miingon: “Kitang tanan nagkinabuhi ilalom sa dili mohawang kahadlok nga basin may butang nga modaot sa palibot hangtod sa punto nga malakip ang tawo sa mga dinosaur ingong napuo nang porma sa kinabuhi.”
Tali niining mga tuiga, kanang kahadloka misamot. Sa miaging tuig usa ka nasyonal nga tigom, nga gipahayag duolan sa usa ka gatos nga mga biyologo, mipasidaan nga ang balod sa pagkapuo sa masa taliabot sama niadtong nakapuo sa mga dinosaur, apan niining panahona dili kini pinaagi sa kinaiyanhong hitabo kondili “sa mga buhat sa tawo.”
Karong tuiga giluwat sa Worldwatch Institute ang taho niini nga State of the World 1987. Kini nag-ingon: “Gitagan-an sa makasustentong katilingban ang mga panginahanglan niini nga wala makakunhod sa mga paglaom sa sunod nga kaliwatan. Tungod sa daghang mga paagi, napakyas sa pagtagana ang kadungang katilingban niining mga kinahanglanona. Ang mga pangutana bahin sa ekolohikal nga katakos sa pagtagana mibangon halos sa tanang kontinente. Ang daghang mga kalihokan sa tawo nahimong hulga sa pagkamapuy-an sa yuta mismo.”
Ang taho sa Institute nag-ingon nga ang mga hangyo sa kapin sa 5 ka bilyong mga tawo—ug ang ilang gidaghanon miuswag ug 83 ka milyon sa usa ka tuig—saylo na sa katakos sa biyolohikal nga sistema sa yuta sa pagbag-o sa kaugalingon.
Ang kemikal nga polusyon naganipis sa ozone diha sa atmospera nga mopahinabog “dugang kanser sa panit, pagkadaot sa sistema sa tawo sa pagsagang sa sakit, ug makasumpo sa pagtubo sa pananom.”
Kon magpadayon ang pag-ulan ug asido, dili lamang dugang mga linaw ug mga lasang ang mamatay kondili mosamot pa nga mahimong asido ang yuta ug “kinahanglag daghang katuigan, kondili man mga siglo, nga maulian ang yuta.”
Ang walay-hunong nga pagtikad sa uma “nakasamot sa pagwala sa pang-ibabaw nga yuta kay sa bag-ong pagporma sa yuta.”
Ang pag-upaw sa lasang makakunhod sa gidaghanon sa carbon dioxide nga gigamit gikan sa atmospera, ug ang pagsunog ug fossil fuels nagapagawas ug dugang carbon dioxide kay sa masuhop sa nanghibiling mga tanom ug mga dagat. Ang resulta mao ang pagdugang sa kainit sa atmospera nga sa kataposan motunaw sa mga bukid nga yelo ug mopabaha sa mga siyudad sa baybay.
Ang pagkawala sa tropikal nga mga lasang nagkahulogan ug menos nga pagbalik sa siklo sa tubig aron makaulan ug mosangpot sa pagkapormag mga disyerto.
Ang makahilong mga kemikal, ang kanal, asiete, nukleyar nga mga aksidente, radon, microwave, asbestos—ug uban pa sa hataas nga listahan sa mga sala sa tawo batok sa palibot.
Ang State of the World 1987 mipasidaan: “Wala pa sukad nga adunay dungang pagkadili-timbang sa daghang sistema nga hinungdanon sa pagkamapuy-an sa yuta. Ang bag-ong mga problema sa palibot midagan ug daghang yugto sa panahon ug geograpikal nga mga dapit nga misangkad saylo na sa katakos sa naglungtad nga politikal ug sosyal nga mga institusyon. Walay bisan usa ka nasod ang makapaurong sa klima sa yuta, makapanalipod sa ozone sa atmospera, makatipig sa tabon sa planeta nga mga lasang ug yuta, o makabakwi sa pagkahimong asidiko sa mga linaw ug sa mga sapa. Ang usa lamang ka kasaligang internasyonal nga kasabotan igo na.”
Walay gihimo kining maong kasabotan, ug diyutay na lang ang panahong nahibilin. Ginatos ka bilyon ang gigasto diha sa lumba sa armas; gamayng kantidad lamang ang gigugol sa pagtipig sa palibot nga nagabuhi kanato ug ang pagpasagad niini makapatay kanato. Sukad sa 1983 ang Tinipong Bansa lamang nanaad ug $9 bilyones alang sa Strategic Defense Initiative nga pagdukiduki ug nangayog dugang $33 bilyones alang niini gikan sa 1986 ngadto sa 1991—apan tihik kon bahin na sa palibot. Mao usab ang gihimo sa ubang industriyalisadong mga nasod. Ang State of the World 1987 sa mubo nag-ingon bahin niining problemaha: “Miabot na ang panahon nga kinahanglang magpakigdait ang usag usa aron makapakigdait kita sa yuta.”
“Ang makasustentong umaabot,” miingon kining maong taho, “nanawag kanato sa dungang pagsugpo sa pagdaghan sa carbon dioxide, sa pagpanalipod sa ozone sa atmospera, sa pagbalik sa daang kahimtang sa mga lasang ug sa yuta, sa paghunong sa pagtubo sa populasyon, dugangan ang katakos sa enerhiya, ug sa paghimog kapulihang mga tuboran sa enerhiya. Walay laing kaliwatan ang nakaatubang ug ingon niining kalisorang mga isyu nga nagkinahanglan ug dihadihang pagtagad. Ang nag-unang mga kaliwatan nabalaka bahin sa umaabot, apan kita ang una nga gipaatubang ug mga desisyon nga motino kon ang yuta nga mapanunod sa atong mga anak mahimo pa bang kapuy-an.”
Ang mosunod nga artikulo nagpakita sa krisis nga gipahinabo sa makahilong mga kemikal.
Ang polusyon sa palibot nagahulga sa pagkamapuy-an sa yuta