“Kon ang Tingog sa Trompeta Dili Tin-aw . . . ”

“KON ang tingog sa trompeta dili tin-aw, kinsa ang maandam alang sa panggubatan?” (1 Corinto 14:8) Ang pagkadili-matinagdanon ba nga gipakita sa Alemang mga Luterano—ang mga sundalo sa simbahan—maoy tungod kay ang tingog sa simbahan dili tin-aw? Palandonga ang ebidensiya.

Suliran Bahin sa Ilhanan

Latas sa miaging 200 ka tuig, miangkon ang Luteranong deakono si Wolfram Lackner, ang Protestantismo anam-anam mibiya sa orihinal nga mga kredo niini. Busa ang Alemang Protestantismo karon “nakadiskobreng kini may kritikal nga suliran bahin sa ilhanan.”

Kining sulirana bahin sa ilhanan mas nadayag sa katuigang 1930, sumala sa gisaysay sa libro ni William L. Shirer nga The Rise and Fall of the Third Reich: “Ang mga Protestante sa Alemanya . . . maoy pagtuo nga nabahin. . . . Duyog sa pagtubo sa Nasodnong Sosyalismo mitungha ang dugang pagkabahin . . . Ang mas panatikong mga Nazi sa ilang taliwala nag-organisar niadtong 1932 sa ‘Kalihokan sa Pagtuo sa Alemang mga Kristohanon’ . . . [ug] masibotong nagpaluyo sa Nazi nga mga doktrina bahin sa rasa ug prinsipyo sa pamunoan . . . Supak sa ‘Alemang mga Kristohanon’ mao ang laing minoriyang pundok nga nagtawag sa kaugalingong ‘Kompisalang Iglesya.’ . . . Diha sa tunga ang kinabag-ang mga Protestante, . . . nga nagduhaduha ug sa kadugayan, sa kinadak-ang bahin, misangko sa mga bukton ni Hitler.”

Sa pagkamatuod, ang pipila sa mga pagtulon-an ni Luther nakatabang kang Hitler. Ang “duha ka gingharian” nga doktrina ni Hitler, nga miergong ang Diyos nagamando sa kalibotan pinaagi sa mga awtoridad sekular ug sa simbahan, nagadasig sa mapig-otong pagpasakop nganha sa opisyales sa gobyerno. Busa, ang Luteranong basahong Unsere Kirche miangkon nga “ang mas dakong bahin sa Alemang Protestantismo . . . nagsaulog sa pagkatapos sa Weimar nga demokrasya uban sa dakong kadasig ug nag-abiba sa bag-ong diktador.” Tungod sa kusganong batok-Semitikong mga pagbati ni Luther, ang iglesya wala malisdi sa dili pagdawat sa ministeryo sa mga tawong dili Aryan ug kagikan.

Apan komosta ang “Kompisalang Iglesya”? Niadtong 1934 kini misagop sa Deklarasyong Barmen, nga mipahayag ug pagsupak sa ideolohiya sa Nasodnong Sosyalista. Ang usa ka eksibisyon bahin sa Protestantismo didto sa Berlin panahon sa Third Reich karong bag-o, hinunoa, nagpadayag nga un-tersiya ra sa Protestanteng klero ang nagsuportar sa “Kompisalang Iglesya.” Ug dili pa ang tanan nianang un-tersiya aktibong misupak kang Hitler. Ang pagsupak niadtong misupak gayod lagmit gihubad nga sayop ni Hitler nga nagpasabot sa pagsupak sa iglesya sa katibuk-an. Ang librong Der deutsche Widerstand 1933-1945 (German Resistance 1933-1945) nagpatuo nga sa ingon gipahamtang sa Luteranong Iglesya ang baroganan sa politikanhong pagkasupak nga wala pilia mismo niini.

Sa pagkapukan ni Hitler, ang iglesya naguba. Hain sa magkaatbang nga mga partido ang nagbanaag sa tinuod nga ilhanan niini? Nganong ang tingog sa trompeta niini dili man tin-aw?

Sa paghusay sa maong mga pangutana, 11 ka pangunang Protestanteng klerigo, apil si Gustav Heinemann, nga sa ulahi nahimong presidente sa Pederal nga Republika, nagtigom sa Oktubre 1945 sa paggama sa gitawag Stuttgart nga pag-angkon sa sala. Bisan pa sa ilang pagsupak sa Nazi nga pagmando, sila miingon: “Gisumbong namo ang among kaugalingon tungod kay dili mas maisogon sa pagsugid sa among mga kombiksiyon, mas matinumanon sa paghimo sa among mga pag-ampo, mas malipayon sa pagpahayag sa among pagtuo, ug mas mainiton sa pagpakita sa among gugma.” Gilaoman sa maong mga klerigo nga ang maong deklarasyon mahimong tin-aw nga tingog sa trompeta nga nagaawhag sa paglihok, nga makapatandog sa bag-ong pagsugod.

Relihiyoso kun Politikanhong Trompeta—Hain?

Lagmit naulaw nga ang ilang iglesya gamay kaayog gibuhat sa pagsupak kang Hitler, daghang Alemang Luterano karong adlawa daling moatake sa mga polisa sa gobyerno. Pananglitan, ang Luteranong klero nahiapil sa unang mga organisador sa batok-nukleyar nga kalihokan sa Uropa. Niadtong 1984 ang usa ka pundok sa mga pastor sa North German Lutheran misugod sa pag-awhag sa mga lalaki sa panuigong makuhang sundalo sa pagdumili sa militaryong serbisyo. Hinuon, gisaway sa iglesya ang maong aksiyon nga miingong kini nagpakitag “dakong politikanhong pagkadili-matinugoton sa mga pagbati sa mga Kristohanon nga lahig panghunahuna.” Panahon sa 1986 heneral nga tigom niini, ang iglesya nagdepensa sa katungod niini sa paghisgot sa politikanhong mga isyu ug unya naghimo niana. Kana nagpahayag ug kahiubos sa mga resulta sa tigom sa dagko kaayong mga nasod sa Iceland ug naglantugig dugay sa polisa sa gobyerno bahin sa mga lagiw, kawalay-trabaho, ug mga planta sa enerhiya nukleyar.

Hinuon, dili tanan mouyon niining politikanhong aktibismo. Si Luther, kon siya buhi pa karong adlawa, tinong magsaway niana, sumala kang Propesor Heiko Oberman, usa ka awtoridad bahin sa lider sa Repormasyon. Ug si Rolf Scheffbuch, Luteranong deakono, mireklamo nga karong mga adlawa ang pagkatiunay sa Kristohanong pagtuo dali kaayong sukdon pinaagi sa tinamdan sa usa bahin sa apartheid o pagpahimutang sa missile.

Dayag nga ang politikanhong mga kabingkilan nagabahin sa iglesya. Dayag usab nga ang “dugay nang pagkatrato” sa Iglesya ug Estado nagapadayag sa “mga timaan sa kadaan” ug “gitay-an na,” sumala sa pagpahayag niini karong bag-o ni Obispo Hans-Gernot Jung. Kini nagapatin-aw sa mga pulong sa pagbadlong nga gipahayag sa usa ka dakog-ranggong Alemang politiko sa 1986: “Dihang ang himalatyong mga lasang hisgotan ug dugay kay kang Jesu-Kristo, ang iglesya nahikalimot na sa tinuod nga buluhaton niini.”

Ang Protestantismo, sumala sa gipaila sa ngalan niini, mitungha gikan sa tinguha sa pagprotesta batok sa kon unsay nahauna. Busa, sukad sa pagkatukod niini, ang Protestantismo nakiling nga mahimong liberal, madawaton sa bag-ong mga ideya, bukas-ug-kaisipan sa paagi niini, andam mopahiuyon sa mga kalagdaan sa panahon. Kini giilustrar sa labing maayo sa Protestanteng teolohiya. Kay walay kataposang awtoridad nga maghuhukom bahin sa doktrina—sama sa Batikano sa kahimtang sa mga Katoliko—ang matag teologo gitugotan sa paghuyop sa iyang kaugalingong trompeta sa paghubad sa doktrina.

Yabag Teolohikanhong mga Tigtrompeta

Kini misangpot sa katingad-anan kaayong mga tingog. Ang magasing Time mitaho sa usa ka pananglitan sa 1979: “Kinahanglan bang ikaw motuo sa Diyos aron mahimong Protestanteng ministro? Ang tubag, sama sa daghan kaayong kaso karong mga adlawa, maoy oo ug dili. Ang Alemanya, sa linain, nahimong panudlanan gayod sa Protestanteng pagduhaduha sa tinagpulo nga katuigan. Apan sa miaging semana, kay mihukom nga kinahanglang kini magbutang ug linya sa usa ka dapit, ang United Evangelical Lutheran Church sa Kasadpang Alemanya . . . naghukas sa sutana ni Rev. Paul Schulz tungod sa kabakakan. . . . Sukad sa 1971 siya nagwali nga ang paglungtad sa usa ka personal nga Diyos maoy ‘makalipay nga imbento sa mga tawo.’ . . . Pag-ampo? ‘Kinaugalingong pamalandong’ lamang . . . Si Jesus? Usa ka kasagarang tawo nga may maayong mga butang igasulti nga sa ulahi gihimaya sa unang mga Kristohanon ngadto sa pagka Anak sa Diyos.” Nagpaila nga “ang mga ideya ni Schulz dili bag-o, o tagsaon” mao ang kamatuorang panahon sa mga husay siya “nagpatugtog alang sa usahay nagaabibang galeriya sa mga estudyante sa teolohiya.” Ug bisan pa sa aksiyon niini, “ang komisyon mipugos nga kini nagadapig gihapon sa ‘haluag nga natad’ sa indibiduwal nga interpretasyon.”

Sa pagpunting niining haluag nga natad sa indibiduwal nga interpretasyon, usa ka editoryal sa mantalaan nag-ingong ang Protestanteng teolohiya nakulangan sa “katin-aw sa pagtuo ug katukma sa teoriya” ug nagtawag niining “paninugdang sagol sa teolohiya nga nakatagbo sa dili mabungahon inay karaan nga dogmatismo.” Ang Swisong gamayng mantalaan midugang: “Ang ‘kini-o-kana’ sa Kristohanong pagsabot” “gipulihan na sa ‘kini ug kana’.” Dili katingad-ang ang mga teologo wala magkauyon.!a

Hapit na Bang Matumba ang Balay ni Luther?

Ang suliran sa iglesya sa pagkamatuod maoy suliran bahin sa pagtuo. Apan ang pagtuo maugmad ba diha sa mga tawong gipakaon sa “paninugdang sagol nga teolohiya” ug gigiyahan sa huyang, “kini ug kana” nga pagtultol? Ang Protestantismo makadahom ba sa pagpalihok sa mga tropa niini ngadto sa Kristohanong aksiyon pinaagi sa dili-tin-awng tingog sa trompeta?

Balik sa 1932, ang magtutudlog teolohiya si Dietrich Bonhoeffer mireklamo: “Kini [Luteranong Iglesya] naningkamot nga maanaa sa tanang dapit ug sa ingon mosangko nga mawala na hinuon.” Ulahi na ba kaayo nga pangitaon sa iglesya ang ilhanan niini? Ang kadaghanang opisyales sa iglesya nagkauyon nga ang kasagarang mga paagi sa pagpabuhi pag-usab dili molampos. Gikinahanglan ang butang bag-o ug lahi. Apan unsa man? Ang retiradong Obispo Hans-Otto Wölber nag-ingon: “Ang kaugmaon sa iglesya dili kay usa ka suliran sa mga paagi, kondili sa unod. . . . Ang mensahe mao ang hinungdanon. . . . Sa laing mga pulong, kita mobarog ug mapukan uban sa Bibliya.”

Matuod.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 7]

Kinsay Nagpatingog nga Tin-aw sa Trompeta Alang sa Kristohanong Neyutralidad?

“Diyutay ra gihapon ang atong nasayran bahin sa gidangatan sa mga magsusupak pinasukad sa tanlag sa Gubat sa Kalibotan II; sa pagkakaron ang mosunod lamang ang nailhan: Taliwala sa mga Luterano, si Hermann Stöhr ug si Martin Gauger wala mokompromiso ug midumili sa serbisyo militar . . . Pito ka ngalan sa mga Katoliko ang kahisgotan . . . Ang Alemang Mennonites, nga naandang supak sa gubat, wala mopalabi sa ‘pagtuman sa prinsipyo sa dili pagdepensa’ panahon sa Third Reich, nga gibase sa desisyong gihimo sa usa ka tigom sa mga ansiano ug mga ministro sa Enero 10, 1938. Duha ka Quaker sa Alemanya nasayrang midumili sa serbisyo militar. . . . Pito ka membro sa Adventista del Septimo Dia manganlan nga midumili sa pagpanumpa sa panumpa sa pag-unong . . . ug gipatay. Ang mga Saksi ni Jehova (mga Estudyante sa Bibliya) nagbangotan sa kinadaghanan nga biktima. Niadtong 1939 may mga 20,000 ka tawo sa ‘Greater German Reich’ ang sakop niining . . . relihiyosong organisasyon. Gibanabana nga sa Alemanya lamang mga 6,000 ngadto 7,000 ka Saksi ni Jehova ang midumili sa pagserbisyo sa militaryo panahon sa Gubat sa Kalibotan II. Busa ang Gestapo ug ang SS naghatag ug linaing pagtagad sa maong grupo.”—“Sterben für den Frieden” (Dying for Peace), nga sinulat ni Eberhard Röhm, nga gipatik sa 1985.

Samtang ang Luteranong teologo si Dietrich Bonhoeffer gipatay tungod sa giingong pagkalangkit sa 1944 nga pagpatay-unta kang Hitler, ang usa ka mantalaan sa Luteranong Iglesya nga gipirmahan sa usa ka inilang obispo nagdala sa pangunang-ulohang “Salamat sa Maluluy-ong Pagluwas sa Führer”