Upat ka Gatos Nangamatay, Ako Naluwas
OKTUBRE 10, 1986 kadto. Nangandam ako niadto sa pagsira sa akong tindahag kosmetiks sa San Salvador aron mopauli alang sa paniudto. Sa kalit, ang tibuok lima-ka-andanang Rubén Darío nga Gambalay kusog nga midahunog.
Sa ulahi, akong nasayrang kadto ang kinagrabehang linog sa kasaysayan sa El Salvador—7.5 sa sukdanang Richter. Kadto mipatayg 1,200 ka tawo, mga 400 sa Rubén Darío nga Gambalay lamang, ug nagbilig 300,000 nga walay balay. Si Presidente Duarte miingong kadto nakapahinabog ‘labawng kapildihan kay sa pito ka tuig nga gubat sibil.’
Sa paglinog, naigo ang akong ulo ug ako nawad-ag panimuot. Sa naulian ako, ako nagkulob, diha sa bagang kangitngitan. Ang mga tawo naninggit sa kasakit ug kalisang: “Ginoo, luwasa ako!” “Ngano bang gisilotan nimo kami niini?” “Tabang!”
Gihikap ko ang akong nawong. Salamat, wala akoy samad, apan ang akong mga tiil nailadman sa mga tumpag nga dili makagawas. Ang hangin abogon kaayo nga halos dili ako makaginhawa. Sa duol nakabati akog usa ka tingog. Ang eskribiyente sa opisina sa gambalay, si Gn. Quijano, nanawag kanako, “Ikaw ang dalaga sa tindahag kosmetiks! Maayo ka ra ba?”
“Oo, apan dili makagawas ang akong mga tiil,” ako mitubag. “Komosta ka man?”
“Tingali nabali ang akong mga bukton ug mga tiil—dili ako makalihok. Palihog tabangi ako.”
Gikab-ot ko ang akong mga kamot ug mga bukton kutob sa maabot apan mga buak sa bildo lamang ang akong nahikapan. “Gikasubo ko, wala akoy mahimo. Dili makagawas ang akong mga tiil.”
Ang kakulang sa oksiheno makatuok, ug ako miampo sa Diyos: “Tabangi intawon ako!” Ako nakahinumdom sa iyang mga pulong kang Josue: ‘Magmaisogon ug magmakusganon, kay si Jehova nga imong Diyos nagauban kanimo.’ (Josue 1:9) Apan kinahanglang himoon ko ang akong bahin, gipahinumdoman ko ang akong kaugalingon.
Tapos niadto gibati kong mas nalig-on ug nadasig kaayo. Mihukom ako nga kinahanglang pagawson ko ang akong mga tiil sa dili pa mamanhod ug manghubag. Gipaningkamotan ko ang pagpalisoliso sa akong mga tiil aron maluagan. Kasamtangan, nagpadayon ang pag-uyog sa yuta, ug ang gambalay miugiot ug nauyog. Ang akong tindahan diha sa unang andana.
Sa kataposan, ang tuo kong tiil nakagawas. Gipasalamatan ko sa kusog si Jehova niadto. Si Gn. Quijano, nga ang iyang gininhawa karon naglisod, nakadungog. Matud niya: “Padayon sa pag-ampo kang Jehova, ug palihog iampo usab ako!”
Gibati kong namugnaw ug nabasa ang akong mga tiil. ‘Ako nagkadugo!’ ako naghunahuna. Sa gihikap ko ang ubos nga parte sa wala kong tiil, nakaamgo ako nga ang pilit, basang substansiya nga akong nahilam maoy shampoo kaha o losyon gikan sa estante. Ang wala kong tiil, kay niadto nadanlogan, nakagawas sa nakapiit niini.
“Gitabangan ka ba ni Jehova?” nangutana si Gn. Quijano.
“Oo!” ako mitubag. “Libre na ang akong mga tiil.”
“Palihog tabangi ako!” siya mipatugbaw.
Gigamit ko ang tanan kong kusog sa pagpaduol ug diyutay kang Gn. Quijano. Sa matag lihok ako nasamad sa buak nga bildo. Unya akong nakapkapan ang dakong nalubag nga metal sa tunga namo.
“Gikasubo ko, Gn. Quijano. Dili na ako makaduol.”
“Okey lang,” siya mitubag. “Magpabilin lang kita dinhi.”
Gikan sa duol miabot ang mga tingog sa labing menos duha ka lalaki ug usa ka batang lalaki. Sila mga tawo gikan sa dos andanas, nga karon walay usa ka metros sa ibabaw. Napalusot nako ang akong ulo agi sa usa ka gawang apan gidali sa pagsibog. Ang palibot napuno sa pinong abog nga ako natuk-an. Sa kalit, gibati ko ang kalapoy ug buot nakong matulog na lamang.
Nahigmata ako sa makahadlok nga kahilom. ‘Nasalbar kaha ang tanan, o nangamatay silang tanan?’ mao ang una kong nahunahunaan. Nanawag dayon ako kang Gn. Quijano sa katulo, apan siya miagumod lamang. Gipadayon ko ang pag-ampo.
Sa taudtaod nadungog ko ang tingog sa nagpala. “Gn. Quijano,” ako mipatugbaw, “Ang Diyos may gipadala aron luwason kita! Duol na silang makaabot dinhi, ug sultihan ko sila nga ipagawas ka!” Ang iya lamang tubag mao ang hinayng agumod ug dayon kahilom.
Sa wala madugay, ang usa ka tingog nanawag gikan sa kangitngitan sa unahan nako, “May tawo ba dinha?”
“Oo, oo!” ako mipatugbaw.
“Pila man?”
“Daghan kami, nga ang pipila mga samdan,” mitubag ako. Dugang pagpala. Dayon, “Makita ba nimo ang kahayag?”
“Oo!” ako misinggit nga mitubag, “Makita ko na ang kahayag!” Ang mga magtatabang namo nagpadayon sa pagpala sa may gawang, ug sa wala madugay ang kahayag halos midan-ag sa dapit nga akong nahimutangan.
“Makita ba nimo ang usa ka dalan pagawas sa pagsunod sa kahayag?” nanawag ang mga magtatabang. “Oo, sulayan nako!” ako mitubag.
Ako misinggit ngadto sa uban nga didto sa ikaduhang andana: “Dere kamo, sulayi ninyo pag-are dere! Makagawas na kita! Paunaha ang batang lalaki!”
Misugod ako sa pag-aginod ibabaw sa nalubag nga puthaw, tisa, bildo, ug kongkreto. ‘Kinahanglang makaabot ako sa unahan,’ ako naghunahuna. ‘Dili ako makapabilin dinhi.’ Ako duol na sa gawang sa pagkab-ot sa hose nga may aparato sa oksiheno nga gitaod nga gipalusot sa bangag. Mipadayon ako sa pag-aginod hangtod nakaabot ako sa gamayng bangag.
Gibitad ako sa mga magtatabang pagawas, nga giuna ang bukton, dayon ang nahibilin kong lawas. Nagkagisigisi ang akong sinina, nangapangos ang akong kalawasan. “Unsay imong gibati?” sila nangutana. “Kalipay,” mitubag ako.
Sa pagkaabot nako sa karsada, nagkalandrakas ang mga tawo, nga ang pipila nagtabang sa mga samdan, ang uban nangutkot sa kagun-oban sa gambalay. Ako gitapokan sa magul-anong mga tumatan-aw, nga buot masayod sa unsang bahin sa gambalay ako nahimutang.
“Nakita ba nimo ang akong asawa?” “Nakita ba nimo ang akong amahan?” “Nakita ba nimo ang akong igsoong babaye?” nangutana sila sa kadesperado. Ako nakatubag lamang: “Daghan pa ang natanggong ug buhi sa ilalom, busa padayon kamo sa pagsulay.”
Ang uban naluwas gikan sa samang gawang sa akoa, nga ang pipila samdan. Hinuon, ang uban nangamatay gumikan sa pagkawalay hangin. Sa karsada sa gawas gayod sa gambalay makaluluoy ang talan-awon—lumbay sa mga minatay. Si Gn. Quijano ug ang batang lalaki gikan sa ikaduhang andana nahiapil niadtong mga naalaot.—Sumala sa giasoy ni Antonieta de Urbina.
[Kahon sa panid 22]
Ang Rubén Darío nga Gambalay
Ang lima-ka-andanang Rubén Darío nga Gambalay, nga diha sa sentro sa komersiyal nga dapit sa San Salvador, nahimutangan sa mga painitan, mga barberohan ug mga tindahag kosmetiks, mga opisina sa dentista ug mga laboratoryo sa ngipon, mga tindahag sapatos, ug mga opisinang pamatigayon. Nagdasok palibot sa gawas sa gambalay mao ang grupo sa mga tindero nga namaligya sa bisan unsa na lang gikan sa mga kalan-on ngadto sa mga tiket sa loteriya. Ang balita sa telebisyon nagtaho nga abot ug 400 ka tawo nangamatay sa sulod, nga tingali natumpagan hangtod nangamatay, natuk-an kay walay hangin, o nasunog; daghang Saksi ni Jehova ang nahiapil kanila. Labing menos 92 sa mga biktimang natanggong sa sulod naluwas nga buhi, bisan tuod ang pipila kanila namatay human niadto gumikan sa mga samad nga naagoman sulod sa gambalay.
[Mga Letrato sa panid 23]
Ang Rubén Darío nga Gambalay sa wala pa ug tapos na sa linog.
Si Antonieta de Urbina napagawas nga buhi sayo sa gabii sa unang adlaw sa linog