Umaabot sa Relihiyon Tungod sa Iyang Kagahapon

Bahin 6: 1513 W. K. P. Paunahan—Labing Himalitang Libro sa Relihiyon

“Ang atong relihiyon anaa sa libro.” Samuel Johnson, ika-18ng-siglong Ingles nga magsusulat ug magbabalak

ANG matag dagkong relihiyon dunay iyang libro o mga libro. Samtang sila “dakog kalainan sa porma, tomo, edad, ug ang-ang sa pagkasagrado,” matud pa sa The New Encyclopædia Britannica, “ang ilang komung hiyas mao nga ang ilang mga pulong gilantaw sa debotado ingong sagrado.” Ang mismong paglungtad sa daghang sagradong mga libro nagpamatuod nga ang katawhan relihiyoso.

Ang Bibliya (sa Kristiyanidad), ang Koran (sa Islam), ang Talmud (sa Judaismo), ang Vedas (sa Hinduismo), ug ang Tripitaka (sa Buddhismo) maoy opisyal nga sagradong mga sinulat sa dagkong mga relihiyon.a

Ang ubang mga libro, samtang wala ilha sa daghang organisadong mga relihiyon ingong ilang opisyal nga sagradong mga libro, relihiyoso sa kinaiyanhon. Matuod kini bahin sa Kojiki ug sa Nihongi, mga libro nga sa kasiglohan dunay dakong epekto sa kinabuhi sa Hapones ug sa Shinto. Ang kinabuhi sa Intsik samang naimpluwensiyahan sa 13 ka Confucian nga Basahon. Ang ulahi gipasukad sa mga pagtulon-an ni Confucius, usa ka maalamong Intsik kinsa dili pa tin-edyer sa dihang nahulog ang Babilonya sa Medo-Persia sa 539 W.K.P. Ang pangunang tun-anang-libro sa Confucianismo, ang Analects (Lun yü), ginaingon nga nasulod diha sa 496 ka kapitulo niini ang mga pulong ni Confucius mismo.

Dugang pang bag-ong relihiyosong mga sinulat gilantaw na usab nga sagrado. Ang pipila giisip nga gikinahanglang mga pagdugang gawas pa sa dinawat nga kasulatan. Ang mga sakop sa Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, pananglitan, nagtuo nga ang Book of Mormon gisulat diha sa bulawang mga plato sa usa ka propetang ginganlag Mormon; nga kini sa ulahi gilubong sa iyang anak nga lalaki si Moroni; ug nga sa mga 1,400 ka tuig sa ulahi, sa panahon sa unang katunga sa ika-19ng siglo, kini nakit-an sa usa ka manulonda ug gihatag ngadto kang Joseph Smith, kinsa naghubad niana.

Ang librong Science and Health With Key to the Scriptures, ni Mary Baker Eddy, unang gipatik sa 1875 ingong Science and Health, gilantaw usab nga sama niini. Sulod sa daghang tuig supak siya nga hubaron ang iyang libro sa ubang mga pinulongan apan sa kataposan misugot, nga nag-ingon: “Kining bag-ong edisyon kinahanglan patikon nga dunay sal-ang-sal-ang nga mga panid sa Ingles ug sa Aleman, ang usa ka kilid sudlan sa balaang pagkadasig nga bersiyon sa Ingles nga maoy sukdanan, ang lain sudlan sa teksto sa Aleman nga mao ang hubad.”—Italiko amoa.

Bisan ang dili-relihiyosong mga libro gituboy ingong sagradong kasulatan. Niini nga kategoriya mao ang ika-19- ug ika-20ng siglong mga sinulat sa mga tawo sama kang Charles Darwin, Karl Marx, ug Mao Tse-tung, kansang mga ideya sa ebolusyon ug komunismo relihiyosong gilabanan sa milyon-milyong mga tawo.

Ang Paghimog Canon

Ang kadaghanang sagradong mga sinulat sa sinugdan gipasa sa pulong sa baba, usahay sa daghang kasiglohan. Apan sa katibuk-an, sa usa ka punto, giisip nga hinungdanon ang pagtino kon unsang mga bahin sa natigom nga materyal—sa binaba o sinulat—ang magsilbing canon sa partikular nga relihiyon. Ang pulong “canon” gibatbat nga “usa ka koleksiyon o awtoratibong listahan sa mga basahon nga gidawat ingong sagradong kasulatan.”

Ang paghimog managsamang canon dili masayon, usahay dili pa gani posible. Pananglitan, ang The Encyclopedia of Religion nagtawag sa basahong Buddhista nga tagsaon taliwala sa relihiyosong mga kasulatan sa kalibotan tungod kay kini dunay daghang canon. Kini nag-ingon: “Ang kasulatanhong mga koleksiyon nagkalainlain gikan sa usag usa sa dagkong mga paagi, ug pipila lamang ka teksto ang makita diha sa matag tradisyon.” Kining kalibganan miresulta sa pagkaporma sa sektaryanhong mga grupo ug nianang gitawag sa kasaysayan nga “Eighteen Schools” sa kaisipan sa Buddhista.

Ang Hinduismo, sa laing bahin, naghimog kalainan tali sa gidawat nga canon ug sa ubang materyal nga giisip nga semisagrado. Kanang matang sa sagradong sinulat sa Hindu gitawag Sruti, nagkahulogan “pagkat-on pinaagi sa pagpamati,” nagpunting sa pangunang pinadayag ug naglakip sa Vedas ug sa Upanishads. Ang Smrti, nagkahulogan “paghinumdom,” katimbang sa Sruti, nagbatbat ug nagpalapad niana. Busa ang Smrti giisip nga pang-ikaduha, semicanonical, bisan pa nga sa aktuwal diha kuhaa sa mga Hindu ang kadaghanan sa ilang nahibaloan bahin sa ilang relihiyon.

Ang nagaangkong mga Kristohanon naglisod usab sa paghimog canon alang sa Bibliya. Ang Romano Katolikong Iglesya ug ang kadaghanan sa Ortodoksong mga iglesya sa Silangan ug Oryental naglantaw sa pipila o sa tanan sa 13 ka dugang nga mga sinulat ingong deuterocanonical, nga kahulogan “sa ikaduha (o sa ulahi) nga canon.” Gitawag sa mga Protestante kini sila nga apocryphal, nga sa sinugdan nagkahulogan “maayong pagkatago” tungod kay dili ipabasa sa publiko apan karong adlawa nagkahulogan nga ang pagkatinuod niini kaduhaduhaan. Si James H. Charlesworth sa Princeton Theological Seminary nag-ingon: “Sa dihang ang mga canon sa kasulatan gitakpan, una sa Hudiyohanon ug dayon sa Kristohanong mga awtoridad, kining maong mga sinulat wala iapil, ug kalit nga misugod pagkawala ang ilang impluwensiya ug bili.” Hangtod na lamang sa 1546 nga ang Konselyo sa Trent mideklarar kanila nga bahin sa canon sa Bibliya.

“Wat, schrifft, blifft”

Kini ginaray nga Low German nga sanglitanan, nga nagkahulogan “ang nahisulat molungtad,” nga nagpunting sa mga kapeligrohan sa pagpasa sa impormasyon sa binaba nga paagi. Ang importanteng mga detalye hayan makalimtan; ang gamayng mga kausaban hayan nakadugang ug malalangong kalainan nga wala sa sinugdan. Busa, tagsaon nga taliwala sa sagradong mga libro, ang Bibliya maoy usa nga una nga gisulat. Sa pagkamatuod, gitapos ni Moises ang unang seksiyon niini sa 1513 W.K.P.

Sa kasukwahi, sumala sa The Encyclopedia of Religion, ang Upanishads, ang sumpay sa Vedas nga pinetsahan gikan sa ikawalo ngadto sa ikaupat nga siglo W.K.P. ug gisulat sa Sanskrit, “unang gihimo sa sinulat nga porma sa 1656 K.P.” Apan dili kini kaso sa pagpabaya. Kadto tinuyo. Ang manalaysayng si Will Durant mibatbat: “Ang Vedas ug ang mga asoy maoy mga awit nga mitubo uban sa mga kaliwatan niadtong nagasumay kanila; sila gidesinyo dili alang sa panan-aw kondili sa paningog.”

Ang ubang mga Hindu ug mga Buddhista nag-angkon gihapon nga sa binaba lamang nga pagsumay sa kasulatan ang makahatag nianang katibuk-ang kahulogan ug bili. Ilang gihatagag dakong pasiugda ang mantras, mga pulong o mga pormula nga ginaingon may kinaiyanhong mga gahom sa pagluwas. Ang The New Encyclopædia Britannica nag-ingon nga “pinaagi sa paglitok sa mantra sa hustong paagi gituohan nga makadani sa usa o makapugos sa mga diyos sa paghatag sa nagdebosyon ug madyikon ug espirituwal nga mga gahom nga dili niya mabatonan sa laing paagi.”

Kang Kinsang Pulong, ug Unsa ka Daghan?

Dili tanang sagradong mga kasulatan makaangkon nga sinulat sa Diyos o makahangyo nga kaylap nga ipanagtag aron mabatonan sa tanang tawo. Pananglitan, ang Hindu Upanishads (nagkahulogan “naglingkod sa duol”) sa ulahi nailhan sa ingon tungod kay ang relihiyosong mga magtutudlo naanad sa pagtug-an sa sekretong mga doktrina ngadto sa ilang labing maayo ug paboritong mga estudyante, ngadto sa “naglingkod sa duol.” “Busa ang terminong upaniṣad nagpailag usa ka butang sa esoterisismo,” mibatbat ang The Encyclopedia of Religion, nga midugang: “Sa pagkamatuod, ang Upaniṣads tin-awng nag-ingon nga ang maong mga leksiyon dili alang sa katibuk-ang populasyon . . . [kondili] pamatian lamang sa piniling mga dalunggan.”

Sa susama, ang Arabekong Koran giisip ni Muhammad nga usa ka libro nga gidesinyo lamang alang sa mga Arabe. Kini bisan pa sa kamatuoran nga ang usa nga gihawasan ingong nagsulti halos ang Diyos mismo, ang Maglalalang sa tanang katawhan. Ang paghubad sa Koran sa ubang mga pinulongan giisip nga dili-maayo; busa, ang Arabeng tektso lamang ang masumay ug magamit sa rituwal nga mga katuyoan. Hayan makapahinumdom kini sa pila ka Katoliko nga sa wala pa ang Ikaduhang Konsilyo sa Batikano, nga gihimo sa katuigan sa 1960, Latin lamang ang magamit diha sa liturhiya sa Romano Katoliko.

Ang Bibliya, sa laing bahin, nagpatin-aw nga ang mensahe niini dili iya sa usa lang ka pundok. Kini nagasunod sa pangangkon niini nga kini dili “pulong sa tawo, kondili . . . ang pulong sa Diyos.” (1 Tesalonica 2:13) Ang mga tagtanyag niini naningkamot nga kaylap nga maapod-apod kini, nangatarongan nga ang matag indibiduwal dunay managsamang katungod sa pagpahimulos gikan sa mga pulong sa kaalam sa iyang Maglalalang. Busa sa kataposan sa 1987, kini nahubad, sa labing menos may bahin, ngadto sa 1,884 ka pinulongan o mga sinultihan. Sa 1977 ang The Book of Lists nagbanabana sa sirkulasyon sa Bibliya nga 2,458 ka milyong kopya, ug, nagaingon, nga hayan 3,000 milyones ang mas tukma pa.

Mga Relihiyon—Mahukman Pinaagi sa Ilang mga Libro

Niadtong 1933 ang Ingles nga pilosopo si Alfred Whitehead misulat: “Walay relihiyon ang maisip nga bulag gikan sa mga sumusunod niini.” Busa, binase sa matang sa mga tawo nga ipatungha niini, ang relihiyon mahukman nga matuod o bakak, maayo o daotan. Ug, siyempre, ang sagradong kasulatan nga ginaangkong gisunod niini—kutob sa pagpadapat sa ilang mga pagtulon-an—dunay kalabotan sa paghulma sa mga magtutuo niini kon unsa sila.

Ang sagradong kasulatan angay mohatag maayong giya. Sila angay—sama sa gipahayag niana sa Bibliya—“mapuslanon sa pagpanudlo, sa pagpamadlong, sa pagtul-id sa mga butang, sa pagmatuto sa pagkamatarong,” sa pagtabang sa mga tawo aron “sa tuman mahanas, bug-os masinangkapan sa tanang maayong binuhatan.”—2 Timoteo 3:16, 17.

Sa unsang paagi ang labing himalitang libro sa relihiyon nakaabot niini? Sa unsang sukod, pananglitan, ang mga sagradong sinulat sa Hindu ug Buddhista nagsangkap sa ilang mga magbabasa sa pagsagubang sa mga suliran sa kinabuhi? Aron masuta, mobali kita sa India, nga bahin niini ang manalaysay si Durant miingon: “Walay laing nasod nga gamhanan kaayo ang relihiyon, o hinunganon kaayo.” Diha sa among mga gula sa Abril, duha ka artikulo ang makita nga maghisgot niining makalingaw nga ulohan, ang una nag-ulohang “Hinduismo—Ang Imong Ngalan Maoy Pagkamatinugoton.”

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 12]

Kon Unsay Kahulogan sa Ilang mga Ngalan

BUDDHISMO: Tripitaka, gikan sa Sanskrit alang sa “tulo ka basket [mga koleksiyon]”

KRISTIYANIDAD: Bibliya, gikan sa Grego “gamayng mga basahon”

CONFUCIANISMO: Lun yü, Ininstik alang sa “mga pagsultihay”

HINDUISMO: Veda, gikan sa Sanskrit alang sa “kahibalo”

ISLAM: Koran, gikan sa Arabiko alang sa “pagbasa, pagsumay”

JUDAISMO: Talmud, gikan sa Hebreohanon alang sa “pagtuon, pagkat-on”

SHINTŌ: Kojiki ug Nihongi, Hapones alang sa “mga rekord sa karaang mga butang” ug “mga kasaysayan sa Japan”

TAOISMO: Tao-te Ching, Inintsik sa “basahon sa dalan sa gahom”

ZOROASTRIANISMO: Avesta, nga gingalan gikan sa Avestan, patayng pinulongan sa Iran nga kini gisulat

[Kahon sa panid 13]

Kon sa Unsang Paagi Matandi ang Ilang Gidak-on

Ang ubang labing himalitang libro sa relihiyon taas kaayo. Walay labot ang Koran, nga hapit ikaupat ka bahin sa gidak-on sa Bibliya. Ang usa lamang ka koleksiyon sa sagradong mga basahon sa Hindu, gitawag Samhitas, gibanabana nga nasudlan ug kapin sa usa ka milyong istansa. Kon itandi, ang King James Version nasudlan lamang ug 31,173 ka bersikulo. Ug samtang ang King James dunay 773,746 ka pulong, ang Talmud sa Babilonya dunay duolan sa 2.5 ka milyon. Ang labi pang dako, ang canon sa Intsik nga Buddhista ginaingon nga moabot halos usa ka gatos ka libong pinatik nga mga panid.

[Letrato sa panid 11]

Apil ang Bibliya ug ang Koran sa labing himalitang mga libro sa relihiyon