Ang Holocaust—Nganong Angay Mong Pagatagdon?

‘ANG Holocaust nahitabo ba gayod? Hinungdanon ba kini? Nganong angay kong pagatagdon?’ ang pipila tingali mangutana.

Ang unang katarungan nganong ang katawhan kinahanglang magatagad maoy aron sa pagtino nga ang kasaysayan dili masubli sa iyang kaugalingon. Ang naluwas sa kampo konsentrasyon nga si Primo Levi mipahayag sa iyang pagduhaduha nga ang mentalidad sa kampo konsentrasyon patay na. Siya nangutana: “Unsa ka dako ang nahibalik o nagabalik? Unsa ang mabuhat sa matag-usa kanato aron malikayan kining maong hulga niining kalibotang puno sa mga kapeligrohan?”

Busa, gipatugbaw ni Levi ang kabalaka sa daghan kinsa nahibulong kon kaha kining matanga sa kahadlok mahitabo pag-usab. Giunsa pagtubag kini sa modernong kasaysayan? Ang kasaysayan sa pagpanlupig, pagpuo sa kaliwat, pandagmal, death squads, ug “nangawala” ug “gilikidang” mga tawo sukad sa 1945 sa daghang mga nasod maoy pamatuod nga ang mentalidad o panghunahuna nga nagpakamatarong sa mga kampo konsentrasyon maoy buhi pa ug aktibo.

Ug kadtong nangaluwas—mga kabataan, mga paryente, ug mga higala sa namatay—ang kamatuoran sa kasaysayan hinungdanon gayod. Ang kasaysayan gipasukad sa aktuwal nga mga panghitabo ug sa tinuod nga mga tawo. Hinungdanon ba kon kaha si Jesus usa lamang ka sugilambong? O kaha si Napoleon o si Muhammad, ang propeta sa Islam, maoy tinuod o tinomutumo? Oo, hinungdanon gayod. Ang dagan sa kasaysayan ginausab niining mga tawhana.

Ingon man usab, ang Holocaust maoy labing makapagun-ob nga hapak sa garbo sa sibilisadong katawhan sa tanang kasaysayan. Ingon sa gipahayag ni Primo Levi: “Walay daghang mga kinabuhi ang nahanaw sukad masukad kay niadto sa hamubo kaayong panahon, ug tungod sa tin-aw kaayong kombinasyon sa pagkamamugnaon sa teknolohiya, pagkapanatiko ug kabangis.”

Apan adunay pipila nga nagduhaduha kon kini nahitabo. Ilang gilalis kon kaha ang Holocaust maoy makasaysayanhong kamatuoran.