Mga Batang Walay Balay—Kinsay Mabasol?
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Brazil
USA ka gabii si Francisco nagdala sa iyang asawa ug mga anak ngadto sa lokal nga baligyaan sa pizza. Sa parkingan, ang usa ka batang lalaki nga nagkagidlay ang biste mitanyag sa pagbantay sa sakyanan ni Francisco samtang ang pamilya magapahimulos sa pagkaon. Sa pagbiya ni Francisco ug sa iyang pamilya sa restawran, ang batang lalaki maikagong nagbukhad sa iyang kamot aron modawat sa pila ka sentabo alang sa iyang serbisyo. Hangtod sa gabii nang dako diha sa kadalanan sa siyudad, ang mga batang sama niya maningkamot nga makasapi. Sila wala magdali sa pagbiya, sanglit ang dalan mao ang ilang pinuy-anan.
ANG mga batang walay balay giisip nga mga sinalikway sa katilingban ug ginganlang “mga batang walay tag-iya” o “linabayng kabataan.” Makalipong ug makalilisang ang ilang gidaghanon—tingali 40 milyon. Hinuon, lisod mabatonan ang eksaktong numero. Ikasubo, hinunoa, tanang eksperto nagauyon nga ang suliran nagdako sa tibuok nga kalibotan, ilabina sa Latin Amerika. Ang talan-awon sa mga batang walay balay nga nagtapok sa mga ganghaan o nagapalimos makaluluoy kaayo nga ang katilingban maghimo nilang di-makaiikag nga mga estadistika sa listahan sa katalagman, magpakibo sa abaga, ug molakaw. Apan ang katilingban dili na makahimo niana. Sumala sa UNICEF (United Nations International Children’s Emergency Fund), 60 porsiento sa mga walay balay tali sa 8 ug 17 anyos nagagamit sa mga substansiya nga makapahanduraw, 40 porsiento nagagamit ug alkoholikong ilimnon, 16 porsiento maoy giyanon sa droga, ug 92 porsiento nagagamit ug tabako. Ug sanglit sila walay mga kahanas sa panarbaho, kasagarang sila manginabuhi pinaagi sa pagpalimos, pangawat, o pamampam. Kay nagatubong “mga batang walay tag-iya,” sila nameligrong mahimong mga malapason sa balaod, ug ang mga malapason sa balaod maoy peligro sa seguridad sa usa ka komunidad.
Ang Brazilianong mantalaang O Estado de São Paulo mitaho mahitungod sa usa ka gang sa mga batang walay balay: “Sila walay pamilya, walay mga paryente, ug walay paglaom sa umaabot. Nagakinabuhi sila sa kada adlaw nga daw kana ang ilang kataposan. . . . Ang mga bata . . . dili mousik ug panahon: Sa segundos ra ilang kuhaon ang relo sa usa ka tin-edyer, birahon ang kulentas sa usa ka babaye, kuoton ang bulsa sa usa ka tigulang lalaki. Ug sila dali nga mawala sa daghang tawo. . . . Ang pakigsekso mosugod sa linghod nga panuigon taliwala sa . . . mga menor de edad. Ang 11-anyos nga mga batang babaye ug 12-anyos nga mga batang lalaki mag-ipon ug dayon magbugto sa pagbinatiay sa usa o duha ka bulan, sama ka dali sa pagsugod niana.”
Kon Nganong Nagapuyo Sila sa Kadalanan
Dili sayon ang pagtabang sa mga batang walay balay. Gipakita sa usa ka taho nga 30 porsiento sa kabataan sa dalan ang nalisang kaayo nga wala sila mohatag sa mga awtoridad sa bisan unsang impormasyon mahitungod sa ilang kagikan, bisan sa ilang mga ngalan. Apan nganong nagapuyo sila sa kadalanan? Tungod kaha sa tinguha nga maindependente? Kini ang kaso sa usa ka Brazilianong batan-on nga miingon nga siya dili na mopauli sa balay kay dili siya tugotan sa iyang amahan sa pagbuhat sa gusto niya. Ugaling, sumala sa Mexicanong mantalaan nga El Universal, ang dakong hinungdan sa daghang mga bata sa dalan maoy pag-abandonar sa ilang mga amahan. Busa, ang panagbulag sa magtiayon mapasanginlan ingong usa ka dakong hinungdan sa pagdaghan sa mga bata sa kadalanan.
Dugang pa, ang pila ka ginikanan maoy iresponsable sa pag-atiman sa ilang mga anak, nga nagadagmal kanila, nagaabusar kanila sa seksuwal nga paagi, nga nagapadlas kanila, o dili lamang magtagad kanila. Ingong sangpotanan, ang giabusahan o gipasagdang bata kasagarang mobati nga mas maayo pa ang iyang kahimtang kon magkinaugalingon, bisan diha sa kadalanan.
Ugaling lamang, gikinahanglan sa mga bata ang mahigugmaong pag-atiman ug giya. Kini gipahayag pag-ayo ni James Grant, ehekutibong direktor sa UNICEF. Nga gikutlo sa usa ka editoryal sa Latin America Daily Post nga nag-ulohang “Kids and Tomorrow,” siya miingon: “Sa pag-edad ug tulo o upat ka tuig, 90 porsiento sa mga selula sa utok sa usa ka tawo konektado na ug ang lawasnong pagtubo abante na sa punto nga ang sumbanan napahimutang alang sa nahibiling bahin sa kinabuhi sa usa ka tawo. Busa kanang sayong katuigan nagasinggit alang sa panalipod, aron panalipdan ang katungod sa bata nga maugmad sa bug-os nga kagahom niini ug aron sa pagpamuhunan diha sa kaugmaran sa mga tawo aron sila makaamot sa bug-os pa sa kaayohan sa ilang mga pamilya ug sa ilang mga nasod.”
Busa, nabalaka ang mga maniniid, nga nagbasol sa ekonomiya, sa mga gobyerno, o sa katilingban alang sa mga batang walay balay. Ang samang editoryal nagpadayon: “Ang humanitaryan o ang ekonomikanhong kaso sa ‘pagpamuhunan diha sa mga bata’ walay dakong uswag. . . . Ang ‘ekonomikanhong pagpasibo’ kasagarang nagkahulogan nga gikunhoran ang mga hinabang sa gobyerno sa pagkaon ug sa matag-adlawng mga kinahanglanon. . . . Nga milabaw sa nagdakong kawalay-trabaho ug nagkagamay tinuod nga mga suhol, ang maong mga kunhod nagpasabot nga ang labing bug-at nga lulan sa paghinay sa ekonomiya nahipasa ngadto niadtong labing dili makaarang sa pagpas-an niini—ang labing kabos nga mga pamilya ug ilang mga anak.”
Sa walay pagduhaduha, ang kabos nga ekonomiya sa daghang nasod maoy laing hinungdan sa nagdaghang mga bata sa dalan. Ang mga ginikanan magduso sa ilang mga anak ngadto sa kadalanan aron makasapi sa bisan unsang masapi nila, sa bisan unsang paagi sila makasapi. Apan, nganong lisod kaayo ang pagsulbad sa suliran sa mga batang walay balay?