Pagsakay sa “Lungag Diha sa Yuta”

ANG mga taga New York nakakaplag nga ang labing daling paagi sa pag-abot sa nagkalainlaing lugar sa siyudad maoy pinaagi sa “lungag diha sa yuta”​—ang sistema sa subwey sa New York City.

Kapin sa 50 ka dagkong mga siyudad sa tibuok nga yuta adunay ilalom sa yutang mga sistema sa riles, o mga subwey, ug ang uban adunay mga sistemang ginabuhat pa. Ang pipila ka mga sistema sa subwey maoy mas hinlo ug mas episyente kay sa New York, apan miangkon si awtor Stan Fischler sa iyang librong Uptown, Downtown, “walay subwey nga . . . mas makapaukyab, mas komplikado, mas nagkadaiya, ug mas mabulokon kay sa New York.”

Mga Unang Pagsugod

Ang lakbit nga pagtan-aw diha sa mga subwey motabang sa pagpatin-aw nganong ang sistema sa New York motukbil ug kusganong emosyon​—dapig ug supak. Ang sistema sa subwey giugmad ingong sulbad sa mapig-ot nga trapiko sa siyudad. Sa 1863 ang London nagbukas sa unang subwey, nga migamit ug mga tren nga gipaandar sa alisngaw. Dili na pagaingnon pa, hinunoa, nga ang alisngaw, anuos, ug aso mipatunghag wala kaayo kahinangping atmospera diha sa mga tunel. Apan mao kana ang ganti sa pag-uswag. Wala magdugay ang Glasgow, Budapest, Boston, Paris, ug Berlin dihay mga sistema na usab sa subwey.

Ang New York daw naulahi sa subwey nga talan-awon, apan sa dihang midaghan ang populasyon niini, ang panginahanglan niana nga sistema nadayag. Ang mga plano alang sa paspas nga sakyanan, hinunoa, malamposong nababagan sa limbongang mga politiko kinsa interesado ug pagnegosyo ug sa transportasyon sa ibabaw sa yuta. Sa dihang ang trapiko dugang ug dugang nga dili na makontrolar, ang siyudad napugos sa paghimog temporaryong lakang: ang mga riles sa itaas, o Els, ug sila misugod sa pag-obra niadtong mga tuig sa 1870. Sila nakadaot sa talan-awon ug saba, ug kay ang gipadagan sa alisngaw nga mga tren ang gigamit, ulanan ug mga anuos ug mga agiw ang mga tawo sa ubos.

Upat ka Tuig sa Kabanha ug Kahasol

Ang New York misugod sa bug-os nga pagtukod sa subwey niadtong 1900. Apan inay kay magkalot ug pailalom sa yuta ingon sa gihimo sa London, ang New York maisogong migamit ug mas bag-o nga paagi. Ang plano mao ang pagkalot ug usa ka dakong lungag; maghimog dalan sa ilalom; palig-onon ang ilalom, ang kiliran, ug ang ibabaw ug mga puthaw nga mga sagbayan; ug pulihan ang karsada sa ibabaw niini nga tinukod. Ang mga bintaha? Alang sa usa ka butang, kadto menos ug gasto ug madali kay sa magtunel. Dugang pa, ang mga sumasakay dali nga makakanaog paingon sa tren pinaagi sa paggamit ug mugbong mga hagdanan inay kay mosakay pa ug elibetor.

Ugaling adunay mga suliran. Ang negosyo grabeng nabalda sa panahon sa pagtukod. Ang imbornal, tubig, gas, alisngaw, elektrikal, ug mga linya sa telepono naghatag ug kalisod kanunay sa mga magtutukod. Ang dako kaayong pagkalot nagpameligro usab nga mapahuyang ang mga patukoranan sa pipila sa dagkong mga tinukod. Usahay, ang nagkalainlaing porma sa yuta sa Manhattan nagkinahanglan sa mga magtutukod nga mokalot ug mas lalom pa ilalom sa gahing mga bato.

Bisan pa niana, sulod sa upat ka taas nga tuig, ang mga taga New York nakaantos sa kabanha, kahasol, ug pagkabalda tungod sa pagtukod sa subwey. Apan sa dihang misugod na pagdagan ang mga tren sa sinugdanan sa 1904, ang tanan gipasaylo. Sa pagkamatuod, ang subwey nahimong dihadihang kalamposan! Sa iyang unang tuig sa pagdagan, ang aberids nga kapin sa 300,000 ka tawo adlaw-adlaw ang misakay sa tren ilalom sa siyudad.

Bililhong Ruta sa New York

Ang tawo dili mahimong motindog ug molantaw sa tibuok nga sistema sa subwey sama sa imong pagtan-aw sa Empire State Building o sa Brooklyn Brigde. Bisan pa niana, giwani sa sistema sa subwey kining daw mas makita nga mga kahibulongan. Ngani, diha sa usa ka seksiyon nga 80 ka kilometros, dihay tulo ka pilo ang gidaghanon sa puthaw ang gigamit kay sa Empire State Building! Ang tibuok nga sistema adunay kapin sa 370 ka kilometros nga ruta nga dunay kapin sa 1,300 ka kilometros nga luna, nga naghimo niining labing dako sa tibuok nga kalibotan.

Ang sistema adunay dramatikanhong epekto usab sa pag-uswag sa siyudad mismo. Ang kadaghanan sa tinagpulo ka libong mga tawo nga nagtrabaho sa mga distrito sa negosyo nga miabot gikan sa ubang mga bahin sa siyudad o gikan sa halayong mga dapit. Ang mga trabahante makalikay sa naandang paghuot sa mga sakyanan sa Manhattan ug mga suliran sa paradahan pinaagig yanong pagsakay diha sa subwey. Busa ang subwey nahimong ang ruta alang sa daghang mga negosyo sa New York.

Sa daghang mga tuig ang subwey nagtaganag hilwas, hinlo, ug episyenteng pagbiyahe palibot sa siyudad. Apan nausab na ang panahon, ug “ang pagdaghan sa pagkadaotan” nga gitagna sa Bibliya nga mohampak sa kalibotan karong adlawa usab nakaapektar sa sistema sa subwey. (Mateo 24:12) Ang de-armas nga mga pagpangawat ug pag-agaw ug bag kumon na kaayo nga mga hitabo sa subwey.

Ang nag-usbaw nga mga gasto sa pagpadagan nakapataas sa plete sa 20 ka pilo sukad nga misugod kini sa pagpadagan! Ug, kini dili na dako ug kita nga negosyo kay sa kaniadto. Ang dagkong tabang sa gobyerno maoy nakapadayon sa tren sa pagdagan. Apan, ang karwahi sa subwey ug mga estasyon usahay hugaw ug menos ang pag-atiman. Ang bag-ong kagamitan gub-on ra usab dayon. Ang gikinahanglang mga pag-ayo sa mga riles ug ubang kagamitan sagad ginapasagdan. Ang pagkalangan ug mga pagkanselar​—nga kanhi talagsa ra​—kanunay na. Bisan pa niana, ang subwey maoy hinungdanon ug kinahanglanong bahin sa kinabuhi sa siyudad, ug ang mga taga New York midawat na lang niana nga mga kahasol uban ang pagpailob.

Ang Pagsakay Diha sa Subwey

Gusto ba nimong mosakay sa “lungag diha sa yuta”? Adunay duha ka riles sa subwey sa New York diha sa mga bloke duol sa hedkuwarter sa Watchtower Society, diin kining magasina gipatik. Busa adto kita sa usa kanila.

Mopaingon kita sa American Museum of Natural History diha sa West Side sa Manhattan. Mogikan sa Watchtower hedkuwarter sa Brooklyn, kita molakaw ug pipila ka bloke paingon sa pultahan sa estasyon sa A tren.a Manaog kita ngadto sa gamayng change booth, diin didto kita mopalit ug token​—espesyal nga mga sensilyo nga atong gamiton aron makasulod sa estasyon agi sa turnstiles. Manaog sa laing hagdanan, kita makaabot sa plataporma. Adunay riles ang matag kilid, ug may mga karatula nga nagpaila kon haing kilira ang mga tren sa Manhattan ug hain ang mga tren nga paingon sa Brooklyn. Kita mosakay sa tren nga paingon sa Manhattan.

Nakabati ka ba sa hinay nga dahunog? Kana ug ang kalit nga paghaguros sa hangin nagpaila kanimo nga ang tren taliabot. Sa kalit kini mobutho diha sa estasyon, ug naukay ang hangin sa palibot ug napuno ang estasyon sa makabungol nga kabanha. Gitumban sa drayber ang preno, ug ang tren kalit nga mihunong. Samtang ang mga pultahan mibukas, ang mga tawo nagdutdutay sa ilang pagsulod ug paggawas. Nalipay kita nga nakakitag bakanteng lingkoranan. Kon kita misakay pa sa oras nga daghan ug tawo, malagmit nga kita magtindog, maghuot nga samag mga sardinas.

Misira ang mga pultahan, ug ang tren mikilingkiling ug dagan paggawas sa estasyon. Bisan pa sa kabanda mabati ang usa ka tingog diha sa ispiker. ‘Unsay iyang giingon?’ ikaw nangutana. Yano lang. Siya miingon nga kini maoy usa ka uptown nga A tren nga padulong sa 207 Street. Ang sunod nga paghunong mao ang Broadway-Nassau. Maanad ka ra sa isulti sa konduktor sa kadugayan.

Ang pagsakay sa subwey nagtugot kanimong makakita sa tinuod talagsaong grupo sa mga tawo: mga negosyante nga nagsul-ob ug amerikanang istrayip, mga trabahador, mga makililimos, mga palahubog, ang bungotong Hasidic nga mga Hudiyo nga padulong sa ilang mga trabaho, mga ginikanan, ug mga kabataan. Oo, sa subwey, imong makita ang nagkadaiyang matang sa mga tawo nga maoy kinaiyahan sa Siyudad sa New York.

Apan ang lakbit lang kini nga talan-awon, kay sa pipila ka minutos moabot na kita sa atong destinasyon. Dalidali nga mogawas kita, mosaka sa mga hagdanan, ug mogawas sa estasyon. Unsay imong hunahuna? Nakita sa pipila nga ang subwey makaiikag ug makapaukyab. Ang uban nalipay nga nakagawas. Nahigugma ka man o naglagot niana, pipila ra ang nakasakay sa subwey dili makadayeg sa usa ka paagi o sa lain.

May higayon ra nga ikaw makasakay niini sa umaabot. Hinuon, ang imong biyahe sa Siyudad sa New York daw dili kompleto gawas kon maglakip kini sa pagsakay sa “lungag diha sa yuta”​—ang subwey sa New York City.

[Footnote]

[Mapa sa panid 10]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

A

QB

7

M

5

2

[Credit Line]

Map/Courtesy of NYCTA

[Picture Credit Line]

Jim Kalett/Photo Researchers