Pagkagiyan sa Shabu—Ang Hampak Niini sa Kabangisan
ANG crack o shabu, maoy gingalan niini tungod sa tingog sa dihang mainitan kini sa panahon sa pagproseso niini o samtang yopyupon, maoy hilabihan nga makagiyan, isog kaayong matang sa cocaine. Ang usa ka sikoparmakologo sa ospital nagtawag niini nga mao “ang labing makagiyan nga droga nga nailhan sa tawo karon. Kini makagiyan dihadiha.” Gitawag kini sa usa ka polis nga mao “ang labing grabe nga droga sukad. Walay tiggamit ug shabu para lamang sa kalingawan.”
Sanglit ang shabu cocaine ginatabako man inay iindiyeksiyon sa ugat o hingoson, ang mga tiggamit nga niadto nahadlok sa hulga sa AIDS gikan sa hugaw nga mga dagom nakakitag “mga bentaha” sa shabu nga tulo ka pilo—“mas luwas,” ang mga epekto grabe kaayo, ang aso moobra dayon. “Kini moderetso sa ulo. Kini moepekto dayon,” miingon ang usa ka giyanon kanhi. “Bation nimo nga daw mobungkag ang imong ulo.” Ang lalim nga pagbati molungtad lamang gikan sa 5 ngadto sa 12 ka minutos apan kanunay gayod nga sundan ug mapukanong kaluya nga mohimo sa mga tiggamit nga masuk-anon, masulob-on, nerbiyoson, o sobra ka matahapon ug uban sa dili-mapugngang pagkahidlaw ug dugang shabu. “Ang labing dakong kapeligrohan sa shabu,” mibatbat si Dr. Arnold Washton, direktor sa Addiction Treatment Center at Regent Hospital sa New York, “mao nga sulod sa pipila ka adlaw ngadto sa pipila ka semana kini mokontrolar sa imong utok—ug sa imong kinabuhi.”
Ang pagkagiyan sa shabu nagakaylap sama sa usa ka hampak diha sa daghang bahin sa kalibotan. Ilabina sa Tinipong Bansa, nga mas grabe kay sa Canada, Inglaterra, ug sama sa kanasoran sa Uropa, ang shabu nakasulod sa halos sa tanang hut-ong sa katilingban—mga dato, kabos, malamposon, dagko ug suweldo. Tungod sa kadaghan niini ug dali nga mabatonan ug sa lalim nga mga epekto, ang panginahanglan alang niini dako ug dugang nga nagadako sa matag labay sa adlaw. Ang bag-ong mga nakabig, ang posibleng mahimong mga giyanon, ginapangita diha sa mga eskina sa dalan, sa mga tunghaan, ug sa trabahoan. Mga babaye ang kalagmitang mga kandidato ug diha sa pila ka hut-ong sa katilingban mas daghan pang mga tiggamit kay sa mga lalaki. Ang mga kabataan—dili pa tin-edyer—nga nagapangitag dihadihang kaukyab, nga dili makabalibad sa mga droga, nangahimong sayon nga biktima sa mga tigbaligya ug shabu —kasagaran ang ilang kaugalingong mga igsoong lalaki o ubang mga membro sa pamilya o labing suod nga mga higala.
Pagkagiyan Mopatunghag Kapintasan
“Ang shabu mopagawas ug mangil-ad nga matang sa kapintasan diha sa tig-abuso nga dili-sama halos sa tanang ubang mga substansiya,” mitaho ang The Wall Street Journal sa Agosto 1, 1989. “Sa kadaplinang mga balangay sa Boston [U.S.A.] sa dili pa dugay, gilamba sa usa ka batan-ong inahan nga naigo sa shabu ang iyang anak nga gamay sa bongbong nga kusog kaayo nga ang bata namatay tungod sa bali nga liog,” miingon ang mantalaan. Ang inahan gihubit ingong gikan sa “usa ka tinahod kasarangang hut-ong sa pamilya.”
Tungod sa mabangisong mga epekto sa batasan diha sa tiggamit ug shabu, ang mga sosyologo ug tigdukiduking mga doktor sa bata nakombinser nga ang droga nakaamot sa dako nga pagdaghan sa pag-abuso sa bata. Ang mabutohon nga engkuwentro mougmad dihang ang usa ka inahan nga ilalom sa impluwensiya sa shabu pasagdang moatiman sa dili-maayog buot, naghilak nga bata. “Dili maayo nga adunay usa ka bata sa atubangan nimo,” mingon ang usa ka tigdukiduki, “kon ikaw sapoton o nagmagul-anon ug ikaw gihidlaw sa cocaine. Unsay buhaton nimo nianang bataa? Dayag nga dili gayod ang angay unta nimong buhaton.”
Makapasubo, ang sangpotanan kasagarang makamatay. Kasagaran na nga makabasa o makadungog ug batan-ong mga giyanon sa shabu nga nagpatay sa ilang mga ginikanan o sa nagpadako nga mga apohan tungod kay sila midumili sa paghatag ug kuwarta aron ipalit ug shabu o tungod kay kini nga mga giyanon nasakpan nga nagtabako niana. Gibasol sa mga polis sa New York City ang pagsulbong sa mabangis nga mga krimen ngadto sa batan-ong mga giyanon nga sa pagkatinuod nabuang sa shabu.
Ang labing dako ug labing mabangis nga talan-awon sa kapintasan, hinunoa, makita diha sa kadalanan sa siyudad. Sanglit ang kuwarta nga makita sa pamaligyag shabu makakurat tungod sa nagadako nga panginahanglan, ang mga negosyante mobating ang pagpatay alang niana maoy takos. Bug-os armado sa kinabag-ohang mga hinagiban—mga masinggan, riple, silencer, ug dili-madutlag-bala nga mga sapot—sila nagapatrolya sa ilang mga teritoryo nga nagapangita sa ubang batan-ong mga negosyante aron himoong pananglitan niadtong kinsa mangagaw sa ilang mga suki o niadtong dili moentrigo sa tanang halin sa usa ka adlaw. Ang mga negosyante sangkap ug andam sa paghusay sa mga away sa negosyo pinaagi sa mapintasong pinatyanay. “Kon adunay maposilan sa paa o madunggaban sa kamot,” matud sa usa ka direktor sa mga nars sa emergency-room, “kadto maoy usa ka pasidaan sa batan-on kinsa nagtago ug salapi o mga droga gikan sa negosyante nga iyang gitrabahoan. Kon maposilan ang usa ka batan-on sa ulo o sa dughan, tuyo gayod nila nga patyon siya.”
“Ang pagpamatay karon nagdugang nga mapintason,” miingon ang usa ka sosyologo sa New York City. “Dili igo ang pagpatay. Pasipad-an pa ang lawas. Siya namatay na sa duha ka bala, apan posilon pa nimo siya sa unom ka bala. Putlan nimo siyag ulo, o kaha sa lain.” “Usa ka milyong mga batan-on ang anaa dinha nga walay naantigohan gawas sa pagpakig-away,” matud sa usa ka beteranong polis. “Sila dili mahadlok sa mga polis o sa bilanggoan o mamatay,” ni nabalaka sila sa kahilwasan ug sa mga kinabuhi sa inosenteng mga walay labot nga maigo sa pinosilay. Ang magasing Time mitaho nga sa 387 ka pagpatay nga nalangkit sa gang sa Los Angeles County sa usa ka tuig, katunga maoy mga tawong walay labot.
Bulawang mga Pulseras, Mahalong mga Kotse
Tungod sa kapintasang nagauban sa pagkagiyan sa shabu, ang batan-ong mga negosyante sa shabu dili makakita nga sila mabuhig dugay. Sa pagkamatuod, sila nangamatay nga batan-on pa. “Pahimuslan ko ang pagkinabuhing haruhay sa dili pa ako mamatay” maoy nahimo nilang pilosopiya. Ug daghan ang nagabuhat niana. “Duaw kada adlaw sa eskuylahan sa hayskol ug imong makita ang bag-ong mga Mercedes ug mga Jeep ug mga Cadillac ug mga Volvo,” miingon ang usa ka opisyal sa mga narkotiko sa Detroit. “Kining mga kotseha iya sa mga batan-on, dili sa mga ginikanan.” Ang mga batan-on nga bata pa kaayo nga magmaneho nagsuweldo ug mga drayber sa pagmaneho alang kanila. Ang uban mangahas sa pagmaneho nga walay lisensiya. Kon mamalit ug kotse kini ila dayong bayran. Kon sila maaksidente, biyaan lang nila ang mga kotse ug moikyas.
“Ang mga estudyante mosul-ob ug mga besti sa bisan unsang adlaw nga hayan mokantidad ug $2,000,” matud sa usa ka magtutudlo. “Ikaw makakita ug daghang batan-ong nagsul-ob ug mga fur coat ug bagang mga pulseras nga bulawan,” miingon siya. “Ang bulawan, sa pagkamatuod, maoy kaylap nga gikalingahan sa siyudadnong mga batan-on,” mitaho ang Time nga magasin sa Mayo 9, 1988. “Ang bug-at bulawang mga pulseras nga mokantidad ug $20,000 maoy gikabuangan.” Ang mga tig-apod-apod mobayad ug maayo sa ilang bata nga mga tigdumala. Ang nuybe- ug diyes-anyos, pananglitan, makasapi ug $100 sa usa ka adlaw sa pagpasidaan sa mga negosyante nga dunay polis. Ang sunod nga ang-ang sa pag-asenso mao ang tighatod, usa nga mohatod sa droga gikan sa laboratoryo ngadto sa negosyante, usa ka trabaho nga mosapi ug kapin sa $300 sa usa ka adlaw. Ang mga tigbantay ug mga tighatod gustong makaabot sa labing taas nga ilang maabot—pagkanegosyante. Mahanduraw ba nimo ang usa ka tin-edyer, nga malagmit gamay ra ang edukasyon, nga may kinataan nga moabot ug makahangak nga $3,000 ang adlaw? Sa pagkamatuod, dako ang ganansiya apan ang umaabot dili-magdugay.
Kasagaran ang mga kadaotan sa pamaligyag shabu sa mga batan-on maoy duhay-sulab. Ang usa nga sulab, sila namaligyag makamatay nga mga droga nga makadaot sa mga kinabuhi sa mga tiggamit ug makaamot sa kapintasan, kasagarang mahimong mga biktima mismo. Diha sa pikas sulab, sa daghang mga kaso, ang mga ginikanan nagadasig sa ilang mga anak sa pagbaligyag shabu. Sa kasagaran, ang batan-ong negosyante mao ang bugtong nangitag panginabuhian sa pamilya, nagagamit sa dakong bahin sa ganansiya sa pagsuportar sa naglisod nga pamilya. Kon ang mga ginikanan modumili sa pagtul-id sa kahimtang ug motan-aw hinoon sa laing direksiyon, sila nakigbahin sa pagpausbaw sa usa ka kriminal nga kurso.
Ang labing malaglagon mao nga kon ang gugma sa shabu mao na hinooy mangibabaw kay sa gugma sa inahan alang sa iyang anak, bisan sa bata nga wala pa matawo nga iyang gisabak. Palandonga ang makuyaw nga kahimtang sa wala pa matawong bata sa sunod nga artikulo.
[Kahon/Hulagway sa panid 5]
“Ang Shabu Maoy Usa ka Bag-ong Droga”
Sukad nga naugmad ang shabu aron sa pagdani sa batan-on ug sa kabos, ang prisyo niini sa sinugdan daw barato ra. Ang mga tigbaligya namaligyag samag-grano sa bulitas nga shabu diha sa gagmayng plastik nga ampulya nga sama ka barato sa singko ngadto sa diyes dolyares. Tungod sa daklit apan grabe nga pagbating binayaw, hinunoa, kini kanunay nga pangitaon. “Ang shabu maoy usa ka bag-ong droga,” miingon ang usa ka ehekutibong direktor sa sentro sa impormasyon-sa-droga sa Florida. “Hilabihan kaayo nga makagiyan kini nga droga, mas grabe pa kay sa regular nga cocaine. Grabe kaayo ang bationg kalalim ug ang depresyon kusganon kaayo nga kini mohimo sa mga tiggamit—bisan sa unang mga tiggamit—sa paghunahunag walay lain kondili ang ilang sunod nga pagbating kalalim.”