‘Ug ang Paril Nalumpag’

“KINSA bay makatuo niana?” “Wala gayod nako palandonga nga akong makita kana sa akong kinabuhi!” Unsay nakaaghat niining mga komentoha? Ang pagkaguba sa daotag-dungog nga Paril sa Berlin ug sa tanan nga gihawasan niana, sugod sa Nobyembre 1989.a Nagpanon nga nanulod sa Kasadpang Berlin ang mga taga-Silangang Berlin, ang pipila aron sa pagtilaw sa gastosong mga kalipayan sa kapitalismo ug ang uban aron sa pakighiusa isip mga pamilya.

Ang maong liki sa paambakan maoy nagtukas sa mga ganghaan sa baha sa tubig. Gibati sa daghan nga ang Silangang Uropa malain na gayod.

Natapos na ang Bugnaw nga Gubat?

Labi pang makahuloganon kay sa pagkatumpag sa Paril sa Berlin mao ang pagkahugno sa ideolohikanhong paril nga nagbahin sa Silangan gikan sa Kasadpan. Sa kalit wala nay Bugnaw nga Gubat. Sumala sa gisulat sa retiradong koronel sa U.S. Army si David Hackworth diha sa Newsweek: “Natapos na ang bugnaw nga gubat. Bisan ang dimatarog nga mga madumtanon sa Komunista karon nag-admitir nga kini natapos na.”

Sumala sa Alemang mantalaang Stuttgarter Zeitung, bisan ang NATO (North Atlantic Treaty Organization), sa usa ka tigom nga gihimo sa London sa Hulyo 1990, miila sa pagkatapos sa Bugnaw nga Gubat. Ubos sa titulong “Alyansa sa Atlantiko Nanamilit sa Kataposan sa Bugnaw-nga-Gubat nga Panahon,” ang The German Tribune mikutlo sa mantalaang Stuttgart nga miingon: “Tapos sa 41 ka tuig nga pakigharong [batok sa kanasoran sa blokeng Sobyet] ang 16 ka lider sa Nato mihatag dalan alang sa usa ka bag-ong estratehiya ug nanamilit sa kataposan sa bugnaw nga gubat nga panahon. . . . Ang pagkontrahanay gipulihan sa pakig-abyan. . . . Ang kasegurohan ug pagkalig-on . . . wala na pagatinoa pinaagi ilabina sa militaryong mga galamiton kondili pinaagi sa polisa sa katimbang, pakig-estoryahay ug tibuok-Uropa nga kooperasyon.” Ang teatro sa magahulga-sa-kalinaw nga panagbangi karon mibalhin gikan sa Uropa ngadto sa Tungang Sidlakan.

Ang Demokrasya Adunay Iyang Bili

Ang demokrasya, ang giingong libreng pagpili alang sa katawhan, mao ang labing bag-ong urog sa politika. Ug halos ang tanan nakigduyog sa kadaghanan. Apan adunay bili nga bayran. Ang mas mabinationg relasyon tali sa Silangan ug sa Kasadpan ug sa kapitalistikong demokrasya dili kay barato. Usa ka editoryal sa Asiaweek mikomento: “Ang kanasoran sa dili na kaayo matawag nga blokeng Sobyet anaa sa ekonomikong kagubot . . . Ang demokrasya moabot nga may bili. . . . Ang demokrasya daghag maayong hiyas, apan ang hingpit nga kalig-on dili usa kanila.” Kinsay nagabayad sa bili sa maong kausaban ngadto sa mas gawasnon, demokratikong katilingban, sumala sa pagtawag niini?

Minilyon sa Polandia, silangang Alemanya, ug sa laing dapit nakadiskobreng ang pagbalhin gikan sa kontrolado sa sentro nga ekonomiya ngadto sa libreng-baligyaang sistema nagdalag kawalay-trabaho ug kalisod sa sinugdanan. Samtang maningkamot ang mga industriya sa pagmoderno ug mahimong mas maindigon, mosulod ang mga paghingapin. Seryosong maapektahan usab ang ubang bahin sa katilingban​—ang industriya sa militaryo ug armamento. Sa unsang paagi?

Samtang ang mutuwal nga kahadlok ug pagkontrahanay magkahanaw tali sa Silangan ug Kasadpan, makubsan usab ang panginahanglan sa dagkong mga armi. Ginatos ka libong sundalo ug ilang mga pamilya kinahanglang mopahiuyon karon sa sibilyan nga kinabuhi ug sa tanang kapit-osan niini. Mahimong menosan ang badyet sa depensa. Ang mga pedido ngadto sa mga pabrika sa armas tingali mohinay, ug ang mga tigpabrika tingali kinahanglang magpalain. Ang mga trabahante basin kinahanglang mobalhin ngadto sa ubang mga dapit ug magtuon sa bag-ong mga kahanas.

Kining di-katuohan ug gubot nga pagbalit-ad sa Silangang Uropa nakamugna sa usa ka bag-ong internasyonal nga kahimtang. Sa unsang paagi nahitabo kining tanan?

Hinungdanong mga Pulong, Hinungdanong mga Kausaban

Hinungdanon sa maong kausaban mao ang nabag-ong tinamdan sa dili-paghilabot nga gipasundayag sa Unyon Sobyet. Sa nangagi ang naaninaw nga mga pagsulong sa Sobyet sa Hungaria (1956) ug Czechoslovakia (1968) mipugong sa mga puwersa sa reporma sa Silangang Uropa. Apan ang kasinatian sa Polandia sa katuigang 1980 tungod sa hagit sa Solidarity nga kapunongan ug ang inanayng pagbalhin sa nasod ngadto sa mas demokratikanhong pagmando nagpakita nga nausab na ang nangaging polisa sa Sobyet sa militaryong paghilabot. Ang kasinatian sa Polandia nagpaila nga naglungtad diay ang mga liki diha sa Komunistang haligi ug ang malinawon, inanay nga kausaban makab-ot, nga may usa ka bili. Apan unsay nakapaposible niining tanan?

Sumala sa pila ka politikanhong komentarista, paninugdan sa tanang kausaban sa Silangang Uropa mao ang praktikal nga polisa sa pagpangulo sa Unyon Sobyet ubos sa giya sa presidente sa U.S.S.R., si Mikhail Gorbachev. Sa Pebrero 1990 siya mipahayag: “Ang Sobyet nga Komunistang Partido nagsugod sa perestroika [pag-otro sa gambalay sa katilingban] ug nagpatungha sa ideya ug polisa niini. Ang dagkong radikal nga kausaban nga nagsakop sa tanang bahin sa kinabuhi ug sa tanang seksiyon sa populasyon gilansad pinasukad niini diha sa nasod. . . . Ang tulin nga kausaban, nga talagsaon sa gidak-on ug pagkaorihinal, nagakahitabo sulod sa gambalay sa perestroika.”

Sumala sa gikomento sa Asiaweek: “Karong adlawa, bisan pa sa pipila ka kakulian, ang mga kampanya [ni Gorbachev] pabor sa glasnost (pagkadayag) ug sa perestroika (pag-otro sa gambalay) nakadasig sa mga repormador sa Hungaria, Polandia ug sa tibuok Sobyet nga Bloke.” Kining duha ka hinungdanong Rusong pulong, ang glasnost ug perestroika, nakasulod sa bokabularyo sa kalibotan sukad nga si Gorbachev ang migahom sa Unyon Sobyet niadtong 1985. Gipadayag niini ang usa ka bag-ong tinamdan bahin sa gobyerno sa Komunistang kalibotan.

Ang komentarista sa politika nga si Philippe Marcovici, sa pagsulat diha sa konserbatibong Pranses nga magasing Le Quotidien de Paris bahin sa kausaban sa Czechoslovakia, miingon nga kana nahitabo “salamat sa Moscow, tungod kay tin-aw ang usa ka butang: Wala lang pasagdi sa mga Sobyet nga kana mahitabo; gitino nila nga ang Czechoslovakia, sama sa mga demokrasya sa ubang mga katawhan, mogawas sa bisteng lona nga gigapos niana. . . . Sa Prague ug sa Silangang Berlin, ang mga demonstrasyon sa masa ang nakadasig sa kausaban; ang mga tawo nga nangadto sa kadalanan nagpugos sa mga awtoridad sa pagsunod ug pagpahawa.”

Ang sangpotanan mao nga, sama sa pagbuto sa politikanhong Mount Helens’, ang demokrasya ug independensiya mibuto sa tibuok mapa sa Silangang Uropa sa pila ra ka bulan​—Polandia, Silangang Alemanya, Hungaria, Czechoslovakia, Bulgaria, ug Romania.

Alemang Pagkahiusa na Usab​—Panalangin o Tunglo?

Kana maoy usa ka pangutana nga gitimbang karon sa daghan sa Uropa. Gitino sa duha ka Alemanya ang yunit sa kuwarta niadtong Hulyo 1990 ug nakab-ot ang politikanhong panaghiusa sa Oktubre. Bisan tuod kini nakapalipay sa minilyon, kini nakapakurog usab sa daghan sa Uropa. Kana nagaapil sa pipila diha sa silangang Alemanya nga basi kinahanglang mag-uli sa ilang mga balay ngadto sa kanhing mga tag-iya sa kasadpang Alemanya. Bisan pa sa mga panagana nga gipahayag sa pila ka Britanikong lider, ang pangulong-ulohan sa usa ka Britanikong mantalaan mipahayag: “Kinahanglang Mosalig Lang Kita sa Bag-ong-Natawong Alemanya.”

Kay nakaagom sa mangilngig ug gastosong mga pagsulong diha sa mga kamot ni Napoléon (1812) ug Hitler (1941), ang Unyon Sobyet sa pagkatapos sa Gubat sa Kalibotan II buot mogarantiya sa kawalay-peligro niini pinaagi sa usa ka sonang neyutral sa Silangang Uropa. Busa, ang Sobyet nga bloke sa walo ka Komunistang nasod sa Silangang Uropa naporma sa pila ra ka tuig niadtong 1945.b Karon gibati sa Unyon Sobyet nga wala na kaayo mameligro sa Alemanya o sa Tinipong Bansa, ug miluag na ang iyang hugot nga pagkupot sa kanhing mga gigamhang nasod. Mopatim-aw nga ang Puthaw nga Tabil, nga gimantala ni Churchill niadtong 1946, natunaw, nga nagtugot nga makasulod ang bag-ong kahayag.

Kon sa Unsang Paagi Apektado Ka Niining Maong mga Kausaban

Napahayag na namo ang pila ka ekonomikanhong sangpotanan niining mga kausabana alang sa daghang nasod​—bag-ong mga trabaho, bag-ong mga palibot, ug bag-ong mga kahanas alang sa pipila. Alang sa daghan pang uban aduna unyay kawalay-trabaho ug pakigbisog. Kana usa ka segundaryong epekto sa pilosopiya sa libreng-baligyaan nga kalibotan​—paglahutay sa labing takos.

Sa laing bahin, ang pagbalhin ngadto sa demokrasya nagatugot sa mas libreng paglakawlakaw sa mga tawo. Ug kana nagkahulogan sa internasyonal nga turismo. Sumala sa nadiskobrehan sa ubang mga nasod (Espanya ug Italya, pananglitan) latas sa miaging 30 ka tuig, ang langyaw nga turismo makahimog dakong kalainan sa problema sa balanse sa mga bayranan sa usa ka gobyerno. Minilyon sa Kasadpan ang ikag nga moduaw sa makasaysayanhong mga siyudad sa Silangang Uropa, mga siyudad kansang mga ngalan mopukaw sa mahimayaong panahon sa kagahapon​—Budapest, Prague, Bucharest, Warsaw, ug Leipzig, sa pagngalan sa pipila. Ang mga tawo buot usab nga makaduaw nga libre sa Leningrad, Moscow, ug Odessa. Sa susama, ang mga tawo gikan sa Silangang Uropa buot moduaw sa Kasadpan. Sa pagkatinuod, ang internasyonal nga turismo magbungkag sa pila ka babag sa pagpihig ug kaignorante. Sumala sa nadiskobrehan sa daghang turista, ang pakig-ambit sa usa ka baybayon uban sa giingong kanhing mga kaaway makapatunaw sa dili madugay sa mga pagkontrahanay.

Adunay laing bahin sa nalumpag nga Paril nga nakadani sa minilyong tawo​—ang posibilidad sa libreng pakig-uban sa ilang isigkamagtutuo diha sa ubang mga nasod. Sa unsang gidak-on maposible kini? Unsang kausaban sa relihiyosong natad ang nagakahitabo sa Silangang Uropa? Ang mosunod nga artikulo maghisgot niini ug sa ubang mga pangutana.

[Mga footnote]

[Mapa sa panid 5]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

ALEMANYA

Berlin

YUGOSLAVIA

HUNGARIA

POLANDIA

ROMANIA

CZECHOSLOVAKIA

ALBANIA

BULGARIA

U.S.S.R.