Kataposan sa Usa ka Panahon—Paglaom Alang sa Umaabot?
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA ALEMANYA
TALI sa 1987 ug 1990, ang mga linog nga misukod ug 6.9 o taas pa sa Richter scale miuyog sa mga bahin sa Armenia, Ecuador, Iran, Pilipinas, Tinipong Bansa, ug Tsina. Mga 70,000 ka tawo ang namatay ug tinagpulo ka libo pa ang naangol, samtang gatosan ka libo ang nawad-ag puy-anan. Ang kadaot mikabat ug binilyong dolyares.
Bisan pa niana, walay usa sa maong mga linog ang nakapakugang sa sama ka daghang tawo, o naghimo niana nga sama ka grabe, kay sa laing linog nga miuyog sa kalibotan sa samang panahon. Kadto maoy usa ka politikanhong linog, usa nga nagtapos sa usa ka panahon. Sa pagbuhat niana, kining politikanhong linog nag-usab sa umaabot sa minilyon.
Unsay nag-una sa maong talagsaong hitabo? Unsa ba unya ang mga sangpotanan niini?
“Glasnost” ug “Perestroika”
Si Mikhail Gorbachev ginganlang sekretaryo heneral sa Komunistang Partido sa Unyon Sobyet sa Marso 11, 1985. Ang Sobyet nga mga lungsoranon, ingon man ang kadaghanang maniniid sa kalibotan, wala magdahom ug dagkong politikanhong mga kausaban panahon sa iyang administrasyon.
Walay usa ka tuig sa ulahi, si Arkady Shevchenko, usa ka kanhi politikanhong magtatambag sa Sobyet nga ministro sa langyawng kalihokan, ug sulod sa lima ka tuig maoy usa ka ubos nga sekretaryo-heneral sa Hiniusang Kanasoran, mikomento nga may linaing pagsabot sa misulat siya: “Ang U.S.S.R. anaa sa kinasang-ang dalan. Kon ang dinaliang mga suliran sa ekonomiya ug katilingban dili mahupay sa madali, dili kalikayan ang dugang pagkadaot sa sistema sa ekonomiya niini, sa ingon magpameligro, sa madugayng panahon, sa kalungtaran niini mismo. . . . Si Gorbachev tinong nagpasiugda sa usa ka bag-ong estilo . . . Apan kon buksan ba sa iyang pagkatinugyanan ang usa ka bag-ong panahon alang sa U.S.S.R tan-awonon pa. . . . Giatubang niya ang mga suliran nga halos dili mabuntog.”
Ang katungdanan ni Gorbachev niadtong tungora mihatag kaniya sa politikanhong impluwensiya nga iyang gikinahanglan aron ipailaila sa Sobyet nga katilingban ang usa ka polisa nga iyang gihisgotan ingon ka sayo sa 1971. Kadto mao ang glasnost, nga nagkahulogang “publikong impormasyon” ug mihawas sa usa ka polisa sa opisyal nga pagkaprangka bahin sa Sobyet nga mga suliran. Kadto mipaluyo sa mas libreng katilingban, diin ang Sobyet nga mga lungsoranon ug ang prensa makabaton ug labaw nga kagawasan sa pagpahayag. Sa kadugayan, ang glasnost nag-abli sa dalan alang sa publikong pagsaway sa gobyerno ug sa pipila sa mga lihok niini.
Ang laing termino nga dugay nang gigamit ni Gorbachev maoy “perestroika,” usa ka pulong nga nagkahulogang “pag-usob sa gamblay.” Sa usa ka sinulat nga napatik sa 1982, siya naghisgot bahin sa “panginahanglan sa usa ka nahiangayng pag-usob sa gambalay” sa natad sa agrikultura.
Human sa pagkahimong pangulo sa Unyon Sobyet, si Gorbachev nakombinsir nga ang pag-usob sa gambalay sa pagdumala sa ekonomiya gikinahanglan usab. Nasayod siya nga kana dili sayon nga himoon—tingali imposible pa gawas kon ubanan ug politikanhong kausaban.
Ang kadasig ni Gorbachev sa pagpatuman sa mga polisa sa glasnost ug perestroika wala magkahulogan nga siya may tuyo nga gun-obon ang Komunismo. Kaatbang gayod. Ang The Encyclopædia Britannica nagsaysay: “Ang iyang tumong mao ang pagpasugod sa usa ka kausaban nga gikontrolar sa ibabaw. Dili niya gustong daoton ang Sobyet nga sistema, buot lamang niyang himoon kanang mas episyente.”
Ang pagpaluag sa mga restriksiyon nga nahitabo ingong resulta sa maong mga polisa maoy usa ka hinungdan sa kabalisa taliwala sa pipila ka membro sa gobyerno sa Unyon Sobyet. Kana tinuod usab sa mga pangulo sa pipila ka nasod sa Sidlakang bloke. Samtang daghan kanila nag-ila sa panginahanglan nga usbon ang gambalay sa ekonomiya, dili tanan ang miuyon nga gikinahanglan o maayo ang politikanhong kausaban.
Bisan pa niana, gipahibalo ni Gorbachev ang iyang mga alyado sa Sidlakang Uropa nga libre sila sa pag-eksperimento sa mga programa sa perestroika sa ilang kaugalingon. Kasamtangan, si Gorbachev nagpasidaan sa Bulgaria—ug sa pagkamatuod sa tanan usab nga laing mga nasod sa Sidlakang bloke—nga bisan tuod kinahanglanon ang mga reporma, angay ang pag-amping aron dili makunhoran ang dominanteng papel sa Komunistang Partido.
Nagsugod Pagkahuyang
Ang pagsaway sa Komunismo, sa Unyon Sobyet ug sa kanasoran sa Sidlakang bloke, midako latas sa katuigan. Pananglitan, sukad sa sinugdan sa katuigang 1980, ang Hungarianong senemanang mantalaan nga HVG (Heti Világgazdaság) kusganong naghagit sa ortodoksong mga panglantaw sa Komunista, bisan pag milikay kini sa pagsaway nga direkta sa Komunistang Partido mismo.
Ang Solidaridad, ang unang independenteng unyon sa mga obrero nga naglungtad sa Sidlakang bloke, natukod sa Polandia sa 1980. Ang sinugdanan niini, hinunoa, masubay balik sa 1976, sa dihang usa ka grupo sa mga rebelde nagpormag usa ka Komite sa Depensa sa mga Obrero. Sa sinugdan sa 1981, ang Solidaridad may membro na nga mga napulo ka milyong obrero. Kini miawhag sa ekonomikanhong mga reporma ug libreng mga piliay, nga nagpasiugda usahay sa mga gipangayo niini pinaagig mga welga. Kay nagpadaog sa hulga sa posibleng pagsalga sa Sobyet, ang Polakong gobyerno sa kataposan nagbungkag sa unyon, bisan pag kini nagpadayon sa paglihok nga tinagotago. Ang mga welga nga nangayog pag-ila sa gobyerno mitultol sa pagkalegal na usab sa unyon sa 1989. Ang libreng mga piliay gihimo sa Hunyo 1989, ug daghang kandidato sa Solidaridad ang napili. Pagka-Agosto, sa unang higayon sa mga 40 ka tuig, ang usa ka dili-Komunistang primer ministro maoy nag-alagad sa Polandia.
Ang glasnost ug perestroika, duyog sa mga suliran nga nasagubang diha sa Komunistang kalibotan, dayag nga nag-umol pag-usab sa tibuok nga Sidlakang bloke.
Politikanhong Perestroika Misangpot sa Rebolusyon
“Hangtod sa Hulyo 1987,” misulat si Martin McCauley sa Unibersidad sa London, “mipatim-aw nga ang tanan nagkahitabo sumala sa tuyo ni Mikhail Gorbachev.” Bisan ingon ka ulahi sa Hunyo 1988, sa ika-19ng Komperensiya sa Komunistang Partido sa Moscow, si Gorbachev gikatahong nakaangkon ug “dako bisan tuod usahay dagaang nga pagduso sa iyang mga programa.” Apan dayag nga nasagubang niya ang mga kalisdanan sa pag-usob sa gambalay sa Komunistang Partido ug sa Sobyet nga gobyerno.
Sa 1988, ang mga kausaban sa batakang-balaod nagtugot nga pulihan ang naglungtad nga Supremong Sobyet sa U.S.S.R. nga Kongreso sa mga Diputado sa Katawhan, kansang 2,250 ka membro napili usa ka tuig sa ulahi sa libreng mga piliay. Ang maong mga diputado, sa baylo, mipili gikan sa ilang taliwala ug lehislatura nga duhag kamara, nga ang matag bahin gilangkoban ug 271 ka membro. Si Boris Yeltsin nahimong usa ka inilang membro sa maong lehislatura. Sa wala madugay gipunting niya ang kakulang sa kalamposan sa perestroika ug gitumong ang pagtagad ngadto sa mga reporma nga gibati niyang maoy kinahanglanon. Busa, bisan pag si Gorbachev miuswag niadtong 1988 sa pagkapresidente, usa ka posisyon nga buot niyang usbon ug palig-onon, ang pagsupak kaniya nagpadayon sa pagdako.
Kasamtangan, ang duha ka gamhanan kaayong mga nasod, ang Unyon Sobyet ug Tinipong Bansa, naghimog dagkong mga kauswagan diha sa pagkunhod sa mga puwersang militar ug pagmenos sa hulga sa nukleyar nga armas. Ang matag kasabotan nga napahigayon naghaling ug bag-ong paglaom nga mahimong makab-ot ang pakigdait sa kalibotan—sa gidak-on nga ang tagsulat nga si John Elson miingon sa Septiyembre 1989: “Ang kataposang mga adlaw sa katuigang 1980, alang sa daghang komentarista, naghawas sa usa ka matang sa panamilit ngadto sa mga armas. Ang bugnawng gubat morag natapos na; ang pakigdait morag nagkaugmad diha sa daghang bahin sa kalibotan.”
Unya miabot ang Nobyembre 9, 1989. Bisan pag sa pisikal tibuok pa, ang Paril sa Berlin, human sa mga 28 ka tuig, gibuksan ug kalit nga mihunong na sa pagkahimong simbolikong babag tali sa Sidlakan ug Kasadpan. Nga sunodsunod, sa madali, ang mga nasod sa Sidlakang Uropa mibiya sa sosyalistikanhong pagmando. Sa iyang librong Death of the Dark Hero—Eastern Europe, 1987-90, si David Selbourne nagtawag niini nga “usa sa kinadak-an sa tanang makasaysayanhong mga rebolusyon: usa ka demokratiko, ug sa panguna batok-sosyalistang rebolusyon, nga ang mga epekto niini mopadayon ug dugay tapos nga ang mga bida niini, ug ang ilang mga tumatan-aw, nangamatay na.”
Sa dihang miabot na kini sa tayuktok, ang malinawong rebolusyon kalit nga natapos. Usa ka karatula nga makita sa Prague, Czechoslovakia, nagsuma niini niining paagiha: “Polandia—10 ka Tuig; Hungaria—10 ka Bulan; Sidlakang Alemanya—10 ka Semana; Czechoslovakia—10 ka Adlaw. Ug unya, human sa usa ka makalilisang nga semana, Rumania—10 ka Oras.”
Pagtapos sa Bugnawng Gubat
Ang awtor nga si Selbourne nag-ingon: “Ang dagan sa pagkahugno sa sistema sa sidlakang Uropa sa pagkatalagsaon maoy managsama.” Unya midugang siya: “Ang hinungdan tin-awng mao ang pagbaton ni Gorbachev ug gahom sa Moscow sa Marso 1985 ug sa iyang pagtapos sa ‘Doktrina ni Brezhnev’, nga naghikaw sa bug-os sa mga gobyerno sa sidlakang Uropa sa pasalig sa hinabang ug pagsalga sa Sobyet engkaso kon adunay pag-alsa sa masa.”
Ang The New Encyclopædia Britannica nagtawag kang Gorbachev “ang bugtong labing dakong tigpasiugda sa sunodsunod nga mga hitabo sa hinapos sa 1989 ug 1990 nga nag-usob sa politikanhong gambalay sa Uropa ug nagtimaan sa sinugdanan sa kataposan sa Bugnawng Gubat.”
Hinuon, si Gorbachev dili makatapos sa Bugnawng Gubat nga siyasiya ra. Nagpaila kon unsay misunod, ang Britanikong primer ministro nga si Margaret Thatcher miingon human sa unang pakigtagbo kaniya: “Nakaangay ako kang G. Gorbachev. Makatrabaho kamig maayo nga magkauban.” Dugang pa, ang linaing personal nga relasyon nga napahimuslan ni Thatcher ug sa presidente sa Amerika nga si Reagan nakapaarang niya sa pagkombinsir kaniya nga maalamong dalan ang pagkooperar kang Gorbachev. Si Gail Sheehy, awtor sa librong Gorbachev—The Making of the Man Who Shook the World, mihinapos: “Si Thatcher mahimong mahimuot sa iyang kaugalingon tungod sa pagkahimong, ‘sa matuod gayod nga diwa, inahan-sa-bunyag sa Reagan-Gorbachev nga relasyon.’”
Sumala sa kasagarang nahitabo sa kasaysayan, diha sa gahom ang pangunang mga tawo sa angay nga panahon aron ipatuman ang mga kausaban nga dili unta mahitabo.
Dag-om sa Kapunawpunawan
Bisan samtang nagsadya ang Sidlakan ug Kasadpan nga nagkatapos na ang Bugnawng Gubat, ang mahulgaong dag-om nagpatim-aw sa laing dapit. Ang kalibotan wala kaayo manumbaling sa 1988 sa dihang nakadungog kini gikan sa Aprika nga ang linibong katawhan sa Burundi gipatay sa pagsilaob sa etnikong kabangisan. Ug kini mihatag lamag gamayng pagtagad sa mga taho nga naggikan sa Yugoslavia sa Abril 1989 nga ang labing daotang pagsilaob sa etnikong kabangisan sukad sa 1945 nagkahitabo didto. Kasamtangan, ang mas dakong kagawasan nga dayag sa Unyon Sobyet miresulta sa kaylap nga kagubot sa katawhan. Pipila sa mga republika misulay pa sa pagbaton ug independensiya.
Sa Agosto 1990, ang mga tropang Iraqi misulod sa Kuwait, nga mibihag niini sulod sa 12 ka oras. Samtang ang mga Aleman, walay usa ka tuig human sa pagkapukan sa Paril sa Berlin, nagsaulog sa panaghiusa sa Alemanya, ang presidente sa Iraq nagpasigarbo: “Ang Kuwait iya sa Iraq, ug dili gayod namo kini isurender bisan pag kinahanglang makig-away kami tungod niini sulod sa 1,000 ka tuig.” Sa Nobyembre ang Hiniusang Kanasoran milihok dayon ug mibahad nga makiggubat gawas kon ang Iraq mogawas sa Kuwait. Ang kalibotan sa makausa pa nagkilingkiling sa posibleng katalagman, ug ang pagbuot sa mga suplay sa aseite mao ang pangunang isyu.
Busa, ang mga paglaom ba alang sa pakigdait ug kasegurohan nga nahaling sa pagkatapos sa Bugnawng Gubat maawop sa dili pa matuman? Basaha ang bahin niini sa among sunod nga isyu diha sa artikulong “Ang ‘Bag-ong Kalibotang Kahikayan’—Mahuyang ug Sinugdanan.”
[Hulagway sa panid 15]
Si Gorbachev (sa wala) ug si Reagan: Robert/Sipa Press
[Picture Credit Line sa panid 12]
Ang Paril sa Berlin sa kalit mihunong sa pagkahimong simbolikong babag tali sa Sidlakan ug Kasadpan