Ang Gahom sa Tabi

ANG paghikog sa dalaga nakapakurat sa hilom Ingles nga lungsod. Labi pang nakapakugang mao ang gihinapos sa hurado sa tigsusi sa minatay: ‘Namatay siya tungod sa way-hinungdang tabi!’ Lagmit, ang ngalan sa dalaga, iyang dungog, ug sa kataposan ang iyang kinabuhi nadaot tungod sa madinaotong way-hinungdan nga tabi.​—Rumor and Gossip​—The Social Psychology of Hearsay, ni Ralph L. Rosnow ug Gary Alan Fine.

Bisan tuod ang sangpotanan talagsa rang ingon ka makapasubo, walay pagduhaduha nga ang tabi may dako kaayong gahom. Sa usa ka bahin, kini mapasidunggan ingong kasagarang paagi sa pagbayloayg mapuslanong impormasyon. Sa laing bahin, kini maisip nga hinungdan sa kagubot sa kagamhanan, sa pagkabungkag sa mga pamilya, sa pagkadaot sa mga karera.

Ang tabi gipasanginlan sa mga gabiing walay tulog, kasakit sa kasingkasing, ug pagkadili-mahilisan. Ug walay duhaduha nga kini nakapahinabo kanimog diyutayng personal nga kagul-anan sa usa o laing panahon. Ngani, ang magsusulat si William M. Jones nagpasidaan nga sa kalibotan sa patigayon, “kinahanglang imong dawaton ang posibilidad nga sa lakaw sa imong karera may mosulay sa pagdaot sa imong dungog.”

Ang negatibong tabi dili maangayan sa halos tibuok nga yuta. Taliwala sa mga Seminole Indian sa Tinipong Bansa, “ang pagsultig daotan bahin kang bisan kinsa” gibutang sa samang kategoriya sa pagbakak ug pangawat. Sa usa ka komunidad sa Kasadpang Aprika, ang mga tigdalag tabi nameligro nga hiputlan sa ilang mga wait o, daotan pa, nga pagapatyon. Sa pagkamatuod, sa tibuok kasaysayan, gihimo ang mga lakang sa pagputol sa tabi.

Tali sa ika-15 ug ika-18ng mga siglo, ang giingong bangko nga lusboganan popular nga gigamit sa Inglaterra, sa Alemanya, ug, sa ulahi, sa Tinipong Bansa aron sulayan pagpakaulaw ang mga tabian aron mohunong sa ilang makadaot nga witwit. Ang usang hikaplagang sad-an niana ihikot sa usa ka silya ug balikbalik nga ilusbog sa tubig.

Bisan pag ang bangkong lusboganan dugay nang nakaagom sa sangpotanan sama sa iya sa tangkol ug sepohan, ang usa ka gubat batok sa tabi gipadayon bisan sa modernong panahon. Pananglitan, sa katuigang 1960 ang giingong mga sentro sa pagpukgo sa tabi gitukod sa Tinipong Bansa aron sa pagsanong sa mga witwit nga lagmit makadaot sa mga kalihokan sa gobyerno. Ang susamang mga serbisyo gipalihok sa Amihanang Irlandia ug sa Inglaterra. Ang mga balaod gipasa gani aron sa pagpukgo sa tabi nga gilaraw sa pagpahinabog ekonomikanhong kadaot sa pila ka pinansiyal nga institusyon.

Bisan pa sa maong paningkamot, ang tabi nagpadayon. Kini buhi ug malamboon. Walay balaod o ubang tawhanong metodo ang sa pagkakaron milampos sa pagpalong sa makapasunog nga gahom niini. Ang tabi nahadiindiin. Anaa ang tabi sa silinganan, tabi sa opisina, tabi sa buhatan, tabi sa parti, tabi sa pamilya. Kini mosaylo sa tanang kultura, mga rasa, ug mga sibilisasyon, ug kini nagmalamboon sa tanang hut-ong sa katilingban. Usa ka eksperto miingon: “Ang tabi kasagaran kaayo nga kini halos sama sa pagginhawa.” Siya miingon usab: ‘Kini sa dulot usa ka bahin sa kinaiya sa tawo.’

Tinuod, ang tabi kasagarang magpadayag sa daotan kaayong bahin sa kinaiya sa tawo, usa ka bahin nga magkalipay sa pagdaot sa mga dungog, nga magatuis sa kamatuoran, ug magadaot sa mga kinabuhi. Bisan pa niana, ang tabi dili sa kinaiyanhon daotan. Adunay positibong bahin sa dili ugdang nga sultisulti. Ug ang pagkasayod kon diin ibadlis ang linya tali sa makadaot ug dili-makadaot nga tabi mao ang yawi sa paglikay nga mamiktima sa uban​—ug pagkabiktima sa imong kaugalingon.

[Hulagway sa panid 4]

Ang paggamit sa bangko nga lusboganan maoy usa ka paagi nga ang lokal nga mga kagamhanan misulay sa pagpukgo sa mga tabian

[Credit Line]

Historical Pictures Service