Tabi—Nganong Makapadani?

SA Ininsek kini shén-tán; sa Pinlandes, juoru; sa Italyano, pettegolézzo; sa Kinatsila, chisme. Oo, ang tabi maoy tibuok kalibotan. Sa pila ka pinulongan, ang tabi mahimong may dihadiha negatibong kahulogan. Sa Cebuano ang pulong “tabi” sa panguna nagkahulogan nga “naandang estorya,” paghisgot sa di-hinungdanong mga butang.

Apan, makaiikag ang Cebuano nga pulong nakabatog negatibong kahulogan. Ang “tabi” sa ingon subsob giunhan sa pulong “pandaot” o “makadaot.” Tungod kini kay ang naandang estorya kasagaran kaayo nga mosangpot sa makadaot o makapasamok nga estorya. Kini basin mahimo pang dihadihang pakaulaw, nga gibatbat ingong “pagsultig bakak nga mga sumbong o mga pandaot nga magpakaulaw ug magbuong sa dungog sa lain.” Nan, dili katingad-ang ang usa ka karaang proverbio nagaingon: “Ang tabi mopatunghag kasuko ingon ka tino nga ang hangin nga amihan mopatunghag ulan.”​—Proverbio 25:​23, Today’s English Version.

Nan, tungod sa kagahom niini sa pagdaot nganong kasagarang hikaplagan nato nga kini dili kapugngan, makapadani gayod? Ug asa ba ibadlis ang linya tali sa dili-makadaot ug sa makadaot nga tabi?

Tabi​—Ang Bayloanan ug Impormasyon

Adunay usa ka pangunang hinungdan sa tabi: Ang mga tawo interesado ug mga tawo. Nan, natural lang nga kita makiling sa pagsulti bahin sa ubang tawo. Sumala sa kas-a gisulti ni Max Gluckman, usa ka antropologo: “Matag adlaw, ug sa kinadak-ang bahin sa matag adlaw, ang kadaghanan kanato nagatabi. Sa akong hunahuna kon maghupot kitag rekord kon giunsa nato paggamit ang atong panahon nga nagamata, ang tabi mosunod lang sa ‘trabaho’​—alang sa pila kanato—​sa puntos.”

Sa dihang kasarangan ug maluluton, ang naandang estorya makaalagad sa pagbaylog mapuslanong impormasyon, ingong usa ka paagi sa pagsagnunot sa kinabag-ohang mga panghitabo. Mahimong maglangkit kini sa inosenteng mga butang sama sa kon kinsay nagminyo, kon kinsay mabdos, ug kon kinsay namatay, o kini mahimong kataw-anan lang nga estorya nga walay daotang tuyo.

Ugaling, kasagaran kaayo nga ang naandang estorya masimang ngadto sa paglapas sa mga utlanan sa kon unsay tukma ug angayan. Ang tinuod nga mga hitabo palamian, pasobrahan, o tuison. Ang pagpakaulaw himoon nga tinubdan sa pasiaw. Ang pribadong mga butang ibandilyo. Ang mga sekreto ipahibalo sa uban. Ang mga dungog daoton o buongon. Ang mga butang nga angayang dayegon matabonan tungod sa pagreklamo, pagbagulbol, ug pagpangitag sayop. Ang pagkawalay tuyo sa pagdaot dili makahupay sa usa nga giestoryahan. Busa ang makadaot nga tabi maoy sama sa lapok nga gilabay sa hinlo nga bungbong. Kini mahimong dili motapot, apan kini kanunayng magbilin ug hugaw nga marka.

Pagpahiuyon

Ang laing hinungdan nga kita tingali daling maganoy sa pagtabi mao ang atong kinaiyanhong tinguha nga magustohan ug dawaton sa uban. “Sa usa o laing hinungdan,” misulat ang mga sikologong si John Sabini ug Maury Silver, “ikaw may obligasyon sa pagsulti; ug ang tabi mao ang kahimut-anan, sayon, ug dinawat sa tibuok kalibotan nga paagi sa pagtuman sa obligasyon.” (Moralities of Everyday Life) Nan, sa usa ka sukod ang tabi maoy mapuslanong sugnod alang sa estoryahay, usa ka paagi sa pagpahiuyon.

Ang suliran mao nga ang mga tawo lagmit labi pang maukyaban bahin sa negatibong impormasyon kay sa positibong impormasyon. Ang pipila gani daw malipay nga makuratan sa makapaukyab ug sa makalilisang. Sa ingon ang tabi maoy dakong tigkuhag pagtagad​—kon mas eskandaloso, mas maayo. Talagsa ra nga may kabalaka sa pagpamatuod sa makapakurat nga mga pagpatuo.

Tabi sa Media

Kining matanga sa tabi makapadani sa lain pang tawhanong kahuyangan​—ang hinobrang pagkamausisaon. Gusto natog mga sekreto. Malipay kita nga magbatog sekretong impormasyon. Ingon ka sayo sa 1730, sa gisugdan ni Benjamin Franklin ang pagsulat ug usa ka lindog sa tabi alang sa Pennsylvania Gazette, nasabtan nga ang mga tawo mobayad alang sa tabi.

Ang tabi sa media nagpadayon sa paglungtad​—ug malamboon. Sa Uropa ang mga baligyaan sa mantalaan halos nag-awas sa mga mantalaan nga nasudlan sa mga estorya bahin sa harianong mga pamilya, mga maglulumba sa awto, ug ubang iladong tawo sa tibuok kalibotan. Busa ang usa ka artikulo sa mantalaan nagtawag sa tabi nga dakong negosyo.

Apan mapuslanon ba nga magmausisaon kon unsay nagakahitabo sa sulod sa mga panimalay, mga lawak-higdaan, ug mga kaisipan sa mga tawo? Maayo ba kaha ang pagbasa ug pagtan-aw sa materyal nga lagmit mopukaw sa unodnong mga tinguha? Dayag, ang tabi sa media magdala sa kamausisaon lapas sa makataronganong mga utlanan.

“Way-pasikaranang Hungihong”

Ang way-pasikaranang mga hungihong ug sayop nga impormasyon nagtagana usab ug sugnod alang sa makadaot nga tabi.

Ang mga hungihong maoy nakaingon sa kalisang, kamatayon, ug kadaot. Ang kapildihan ngadto sa negosyo lamang maoy dili-mabanabana. Usa ka grupo sa fast-food restawran migugol ug kapin sa tuig sa pagbugno sa bakak nga hungihong nga ang iyang mga hamburger may mga ulod. Ang usa ka kompaniya nga ilado sa paggamag mga produkto sa sabon migugol ug katuigan​—ug minilyong dolyar—​sa paningkamot sa pagpukgo sa usa ka hungihong nga ang simbolo sa kompaniya niini mao ang marka ni Satanas ug ang kompaniya mismo sa usa ka paagi nalangkit sa pagsimba sa demonyo.

Hinuon, ang mga indibiduwal mao ang nagaantos sa labing dakong kagul-anan ug kadaot gikan sa mga hungihong. Bisan pa niana, tungod kay ang katingad-anang mga estorya lagmit makapalingaw, ang mga tawo lagmit magpasiugda kanila nga walay pagtagad sa kamatuoran o sa sangpotanan.

Pandaot nga Tabi​—Pakaulaw

Ang kasina ug pagdumot kasagaran mao ang hinungdan sa labing makadaot nga matang sa tabi​—ang pandaot nga tabi, o pakaulaw. Ang Gregong pulong alang sa “tigpakaulaw” maoy di·aʹbo·los, ang pulong gihubad diha sa Bibliya nga Yawa. (Pinadayag 12:9) Mohaom ang titulo, kay si Satanas mao ang dakong tigpakaulaw o tigpasipala sa Diyos. Sama kang Satanas, ang pipila maghisgot sa uban nga may daotang tuyo. Usahay ang motibo mao ang pagpanimalos, ingong sangpotanan sa mga pagkanasakit o kasina. Sa bisan unsang kaso, nagtinguha sila sa pagpauswag sa ilang kaugalingong intereses pinaagi sa pagbuong sa maayong dungog sa uban.

Bisan pag ang pandaot nga tabi, o pakaulaw, tin-aw mao ang labing salawayong matang sa tabi, ang pag-ambit sa bisan unsang matang sa makadaot, makapasamok nga tabi maoy dili maayong pamatasan ug pagkairesponsable. Nan, sa unsang paagi ang usa makapugong sa pag-us-os sa dimakadaot nga estorya ngadto sa makadaot nga pakaulaw?

[Hulagway sa panid 5]

Ang mahigalaong tabi kasagarang nagaalagad sa katuyoan sa pagbayloay sa impormasyon ug pagdasig sa mga estorya

[Hulagway sa panid 6]

Ang makadaot nga tabi maoy sama sa lapok nga gilabay sa hinlo nga bungbong. Kini mahimong dili motapot, apan kini kanunayng magbilin ug hugaw nga marka

[Hulagway sa panid 7]

Ang pila ka tawo motabi aron mahimong sentro sa pagtagad