Pagpaniid sa Kalibotan
“Iceman” Nagpapuliki sa mga Siyentipiko
Duha ka tigbaktas nga Aleman nakurat sa pagkakitag mikaging sa kabugnaw nga patayng lawas diha sa ilalom sa glacier o bukid nga yelo duol sa utlanan sa Austro-Italiano sa miaging Septiyembre. Ang makalilisang nga kaplag gitawag nga mao ang labing maayong pagkapreserbar nga “una-sa-kasaysayan” nga tawo nga nakaplagan sa Uropa. Ginganlag “Simulaun Man,” kinuha gikan sa ngalan sa glacier nga kini nakit-an, ang patayng lawas “nagsugod sa pagbutyag sa iyang pipila ka sekreto human sa tuman nga paghulhog sa siyensiya,” mitaho ang Süddeutsche Zeitung. Ang “iceman” may sinena, hinagiban sa pagpangayam, ug kahoyg-kaha nga hapsak, nga maoy gigamit sa mga siyentipiko sa pagpetsa sa kaplag nga mga duolan na sa 4,000 ka tuig. Makaiikag, ang kalidad sa iyang besti ug kasangkapan moderno kay sa mahanduraw sa kadaghanang mga eksperto.
Kolera sa Aprika
Ang gidaghanon sa mga kaso sa kolera sa Aprika sulod sa unang pito ka bulan sa 1991 halos midoble sa gidaghanon sa 1990, nagkanayon ang Daily Times sa Nigeria. Nagpunting sa report sa World Health Organization bahin sa epidemiya, ang Times nag-ingon nga ang pagbutho karon nakaapektar ug 20 ka nasod sa Aprika, apil ang uban nga wala pay rekord sa sakit. Sukad sa Enero 1991, ang gidaghanon sa gitaho nga mga kaso sa kontinente miabot ug 48,860, nga may mga namatay nga 3,736. Dili pa dugay, mihampak usab ang kolera sa Habagatang Amerika.
Gibali sa mga Presbyterian ang Desisyon Bahin sa mga Babayeng Ministro
Niadtong 1975 ang Simbahang Presbyterian sa Australia mihukom sa pag-ordinar ug mga babaye ingong mga ministro sa maong simbahan. Apan sa Septiyembre 11, 1991, gibali sa nagamandong lawas sa Presbyterian, ang National General Assembly, kining desisyona ug gibutohan sa duha-batok-usa nga mayoriya sa pagdili sa mga babaye gikan sa ministeryo. May nahimong kasabotan hinunoa, sa pagtugot sa lima ka babayeng ordinado na sulod ning yugtoa sa pagpadayon sa pag-alagad ingong mga ministro. Ug laing duha ka babaye nga gidawat ingong mga kandidato gitugotan usab sa pagpadayon sa pag-ordinar kanila sa kondisyon nga dili sila mobalhin ug mga parokya. Ang desisyon wala hiangayi sa kadaghanang membro sa simbahan, ug dunay hungihong nga isang-at kini sa misupak nga mga grupo sa mga hukmanan. Ang mas kusganong mga kritiko nanagna pa gani nga mopabahin ang desisyon sa simbahan ug nga ang kadaghanan—ilabina ang mga babaye—mopili sa pagbiya sa Simbahang Presbyterian.
Nameligro ang Suplay sa Pagkaon sa Tawo
Ang gobernador sa mga estado sa Amazon nangayo ug permiso sa Institute of Environment and Renewable Resources sa Brazil sa pagpangayam ug mga buaya. Ngano? Sumala sa magasing Veja, ‘ang nanobrang populasyon sa buaya nagadaot sa kinabuhi sa mga tawo. Sa Nhamundá, pananglitan, adunay 200 ka buaya sa matag tawo nga molupyo, ug sa pagpakigbisog alang sa pagkaon, ang tawo dili gayod makadaog.’ Ang Veja mipatin-aw nga dili lamang maunhan ang mga mangingisda sa buaya sa pagtukob ug isda apan atakehon usab niini ang mga manok ug mga baboy. Ang gobernador miingon: “Ang tawo may katungod sa pagpatay sa buaya kon kaagaw kini sa iyang pagkaon.”
Hugawng Dugo
Gisentensiyahan ni Huwes José Eduardo Carreira Alvim ang pederal nga gobyerno sa Brazil ug ang State of Rio de Janeiro sa pagbayad ug mga danyos sa pamilya sa musikerong si Francisco Mário de Souza tungod sa iyang pagkatakod ug virus sa AIDS gumikan sa pag-abuno sa dugo, mitaho ang magasing Veja. Ang musikero, nga usa ka hemophiliac o sakit sa dugo nga dili motibug-ok, namatay niadtong 1988. Sumala pa sa Veja, si Gobernador Leonel Brizola miingon nga motuman niini ang iyang estado. “Kon ako pa ang huwes,” siya gitaho nga nag-ingon, “mao usab kanay akong himoong desisyon.” Apan, ang pederal nga gobyerno nagplano sa pag-apelar. Ang kataposang desisyon tingali adunay layog-abot nga mga epekto, sanglit, sumala pa sa gideklarar sa magasin, “70% [lamang] sa dugo nga gitanyag sa 3,600 ka bangko sa dugo sa nasod ang gituki.”
Napaurong sa Inahan ang Baye nga Liyon
Usa ka inahan, iyang duha ka anak nga lakaki, ug usa ka batan-ong higala mitungas sa usa ka bungtod sa parke sa mga hayop sa Botswana aron motan-aw ug salag sa agilang itom. Sa tungatunga sa bungtod, sumala sa magasin sa mga hayop nga Custos, sila nakadungog ug makuyaw nga pagngulob sa kabagnotan. Sa kinaiyanhon, managan na unta sila, apan nakahinumdom ang inahan sa tambag nga iyang nabasa kas-a sa dili pagbuhat niana. “Miliso ako,” matud pa ni Jill Olivier, “sa pag-atubang sa usa ka dako kaayong baye nga liyon, kinsa, maayo na lang, mihunong ug mga kinse piye ang gilay-on.” Unya ang maisog nga Jill mihatag sa makusog nga tingog ug instruksiyon sa tulo ka batang lalaki sa iyang likod, sa dili paglihok. “Nahadlok kaayo ako,” siya midugang, “apan nahibalo ako nga kinahanglan tutokan ko gayod siya, kay basig iya unya akong hasmagan.” Sa mga duha ka minutos, ang baye nga liyon misugod sa pag-atras. Ang iyang mga mata nga nagtutok gihapon sa mananap, si Jill usab miatras. Sa kalit, ang baye nga liyon mitalikod ug midagan. Gitapos ni Jill kini uban sa maayong tambag: “Ayaw gayod ibale-wala ang kabagnotan ug paglakaw kanunay nga may kauban nga eksperyensiyado.”
Labing Grabe ang New York
Sa miaging 1990, sa nagsunod nga duha ka tuig, nanguna ang New York sa 25 sa labing dagkong mga siyudad sa Tinipong Bansa sa mga pagpangawat. Sumala sa tinuig nga taho sa Federal Bureau of Investigation, ang kinatas-ang 100,280 ka pagpangawat nga gitaho sa polisiya sa Siyudad sa New York sa miaging tuig. Kana nagkahulogan nga 1 gikan sa matag 73 ka tawo sa siyudad ang natulisan o napangawatan sulod sa tuig. Misunod sa New York mao ang Chicago, Baltimore, Detroit, New Orleans, Washington, Dallas, Boston, ug Los Angeles—ang matag usa milabaw sa aberids sa 25-ka-siyudad nga 9.7 ka pagpangawat sa matag 1,000 ka molupyo. Bisan pa sa rekord niini nga 2,262 ka pagpatay sa miaging tuig, nahulog ang Siyudad sa New York sa ikanapulong dapit sa mga pagpatay sa matag molupyo, nga may 30.9 sa matag 100,000 ka molupyo. Ang nanguna sa listahan mao ang kaulohan sa nasod, ang Washington, D.C. Kini adunay 77.8 ka pagpatay sa matag 100,000 ka molupyo. Sumala sa taho, ang armas-depuwego maoy gigamit sa 3 sa matag 5 ka pagpatay.
Usa ka Komunidad sa mga Pampam
Ang Vila Mimosa gipakaingon nga mao ang labing daan ug labing iladong sentro sa pagpamampam sa Rio de Janeiro, Brazil. Sumala sa mantalaang Clarín sa Argentina, kapin sa 400 ka pampam ang makita niining duha-ka-blokeng komunidad. Aron maedukar ug malingaw kining mga babayehana, usa ka bag-ong estasyon sa radyo karon nagasibya ug mga balita, mga interbiyo, paanunsiyo, ug musika para lamang sa mga pampam. “Ang kadaghanan sa mga tigsibya maoy mga pampam,” mitaho ang Clarín. Ang pagkaylap sa AIDS maoy seryoso nga kabalaka sa kadaghanang mga pampam. Ang mantalaan midugang nga dunay kapin sa 17,000 ka biktima sa AIDS sa Brazil, nga may dugang 350,000 ngadto sa 450,000 ka tawo ang natakdan sa virus apan wala pay AIDS.
Gipasanginlan ang TV
Ang telebisyon maoy gipasanginlan na usab sa pag-us-os sa katakos sa mga estudyante sa pagbasa. Ang gradong nakuha gikan sa berbal nga eksamin sa mga estudyante nga talitungha sa kolehiyo sa Tinipong Bansa ubos kaayo sa 1991. Si William M. Honig, superintendente sa publikong instruksiyon sa California, miingon: “Kon mas daghang telebisyon ang imong ginatan-aw, mas mubo ang imong katakos sa pagbasa.” Sa laing bahin, si Michael Fitzmaurice sa Nasodnong Asosasyon sa mga Brodkaster midepensa sa telebisyon. Siya miingon: “Ang usa ka butang nga among nahibaloan mao nga ang labing dakong posibilidad sa kalamposan diha sa pagkat-on mao ang panahong igugol sa mga ginikanan sa pagbasa sa ilang mga anak. Bisan pa kon imong ilabay ang telebisyon, ang katakos sa pagtuon dili gihapon mouswag.”
Mga Suliran sa Bukobuko
“Matag ikatulong Aleman nag-antos kanunay sa sakit nga bukobuko,” mitaho ang mantalaang Schweinfurter Tagblatt sa Alemanya. Sumala pa kang Gebhard Glück, usa ka ministro sa pag-alagad sa katilingban nga taga Bavaria, ang pagpalta sa trabaho tungod sa nalangkit-sa-bukobuko nga mga sakit mokabat ug 75 milyones nga mga adlaw sa pagtrabaho sa usa ka tuig. Dili lamang ang edaran o ang tigulang nga populasyon ang naapektohan apan 11 porsiento sa mga tawo nga ubos sa 18 anyos ang edad nga gieksamin may mga problema usab sa bukoduko. Ang pangunang hinungdan mao kuno ang pag-alsa ug bug-at sa dili hustong paagi, dili maayong postura sa lawas, dili maayong posisyong paglingkod, ug makahago nga mga lihok sa lawas samtang nagapakigdula ug nakigbahin sa ubang kalihokan sa paglulinghayaw.
Polusyon sa Kabaybayonan sa Asia
Ang polusyon sa tubig sa kabaybayonan nahimong dugang kabalaka sa Asia ug sa Pasipiko, mitaho ang magasing Asiaweek. Gisultihan ni Charles Birkeland, usa ka biolohista sa mga mananap sa dagat sa University of Guam, ang magasin nga sukad sa tungatunga sa katuigang 1970, dugang ug dugang mga tawo ang naospital o namatay tungod kay nakakaon ug may hilo nga kinhason. Ang kinsahon dayag nga nahiloan dihang maningaon sila ug mga organismo nga diin, kini sa baylo, naningaon ug mga tighugaw. Ang tuboran niini nga mga tighugaw? Sumala sa Asiaweek, ang dakong gidudahan mao ang sobrag-sustansiyang inagay nga moagos ngadto sa dagat sa dihang pamutlon ang kalasangan sa tropiko.
Suliran sa mga Espiritista
Si Zé Arigó, usa ka espiritista nga namatay niadtong 1971 ug kinsa nangangkon nga maoy tigpamaba alang sa usa ka espiritu nga ginganlag ‘Doktor Fritz,’ karon adunay 13 ka manununod sa Brazil. Sumala pa sa magasing Veja, kining pagdaghan sa mga espiritistang ‘Doktor Fritz’ nahimong suliran sa 6.9 ka milyong mga espiritista sa Brazil. Gikataho, ang presidente sa Pederasyon sa Espiritista sa São Paulo miingon: “Sa teoriya, posible nga magpakaunod ang usa ka espiritu diha sa daghang tawo. Apan nakaamgo kami nga daghan ra kaayong ‘Doktor Fritz.’” Apan, ang Veja mikomento: “Ang espiritismo maoy dili-sentralisadong kalihokan, nga walay higpit nga herarkiya, ug walay gahom sa pagtudlo kon kinsa gayod kanila ang nakadawat kang Doktor Fritz ug kinsa ang yanong imitasyon.” Ang espiritismo, hinunoa, dili suliran sa mga tawong nagatan-aw sa Bibliya alang sa instruksiyon. Gihukman niini ang tanang porma sa espiritismo.—Deuteronomio 18:10-12.