Kababayen-an—Gitahod ba Sila Karong Adlawa?
NGANO man nga kining pangutanaha motungha pa? mosukna tingali ang pila ka natingala nga kalalakin-an. Apan sa diha nga susihon nato ang pagtratar sa kababayen-an sa tibuok nga kasaysayan, ug karong mga adlawa sa tibuok nga kalibotan, ang pila ka yano nga pangutana mohatag kanatog ilhanan sa tubag.
Sa tawhanong mga relasyon, kinsa sa panguna ang mga biktima ug kinsa ang mga tigdaogdaog? Kinsa sa panguna ang gidagmalan diha sa panagtiayon? Mga batang lalaki o mga batang babaye? Kinsa ba ang gipanglugos sa mga panahon sa kalinaw ug sa gubat? Kinsa ba ang nahimong pangunang mga biktima sa seksuwal nga pag-abusar samtang bata pa? Kalalakin-an o kababayen-an? Kinsa sagad ang gitugyan pinaagig ginamag-tawo nga kalagdaan ngadto sa segunda-klase nga pagkalungsoranon? Kinsa bay gihikawan sa katungod sa pagbotar? Kinsa bay nagbaton ug limitadong oportunidad alang sa edukasyon? Kalalakin-an o kababayen-an?
Dili mahurot ang mga pangutana, apan ang mga kamatuoran mosulti sa kaugalingon. Sa iyang librong May You Be the Mother of a Hundred Sons, si Elisabeth Bumiller nagsulat, nga mibase sa iyang mga kasinatian sa India: “Ang ‘kasagaran’ Indian nga babaye, nga naghawas sa mga 75 porsiento sa upat ka gatos ka milyong kababayen-an ug kabataang babaye sa India, nagapuyo sa balangay. . . . Siya dili makabasa o makasulat, bisan pag gusto unta niya, ug talagsa rang makabiyahe ug kapin sa trayenta kilometros gikan sa iyang dapit nga natawhan.” Kining kawalay-panag-angay sa edukasyon maoy usa ka suliran dili lamang sa India apan sa tibuok nga kalibotan.
Sa Hapon, maingon man sa daghang ubang mga nasod, ang kawalay-panag-angay naglungtad gihapon. Sumala sa The Asahi Yearbook sa 1991, ang gidaghanon sa lalaki nga mga estudyante diha sa upat ka tuig nga kurso sa unibersidad maoy 1,460,000 samtang ang mga babaye maoy 600,000. Sa walay duhaduha, ang kababayen-an sa tibuok nga kalibotan makapamatuod sa ilang ubos nga kahigayonan diha sa natad sa edukasyon. ‘Ang edukasyon maoy alang sa mga lalaki’ mao ang tinamdan nga kinahanglang atubangon nila.
Sa iyang bag-o pang librong Backlash—The Undeclared War Against American Women, si Susan Faludi misuknag pila ka nahiangay nga pangutana mahitungod sa kahimtang sa kababayen-an sa Tinipong Bansa. “Kon ang Amerikanhong kababayen-an may panag-angay sa mga lalaki, nganong naghawas man sila sa dos-tersiya sa tanang kabos nga mga hamtong? . . . Nganong sila sa gihapon lagmit kaayo kay sa mga lalaki nga magpuyo sa timawang balay ug dili makadawat ug insyurans sa panglawas, ug doble ang kalagmitan nga dili makakobrag pensiyon?”
Ang kababayen-an sa hilabihan kaayo mao ang nag-antos. Sila mao ang pangunang tumong sa mga pakaulaw, mga panginsulto, seksuwal nga paghasi, ug kakulang sa pagtahod diha sa mga kamot sa kalalakin-an. Kini nga pagmaltratar dili gayod limitado lamang sa gitawag nagkaugmad nga kanasoran. Ang Hudisyal nga Komite sa Senado sa T.B. karong bag-o naghipos ug taho mahitungod sa kabangisan batok sa kababayen-an. Mipadayag kinig pila ka makalilisang nga kamatuoran. “Matag 6 ka minutos, usa ka babaye lugoson; matag 15 segundos, usa ka babaye bun-ogon. . . . Walay babaye ang luwas sa mapintas nga krimen niining nasora. Sa Amerikanhong kababayen-an nga buhi karong adlawa, tulo sa upat ang mabiktima sa labing menos usa ka mabangisong krimen.” Sa usa ka tuig, gikan sa tulo ngadto upat ka milyon nga kababayen-an ang giabusahan sa ilang mga bana. Mao kining alaot nga kahimtang ang mitultol sa pagpailaila sa Kabangisan Batok sa Kababayen-an nga Akta sa 1990.—Taho sa Senado, Ang Kabangisan Batok sa Kababayen-an nga Akta sa 1990.
Susihon nato karon ang pila sa mga kahimtang diin ang kababayen-an nag-antos sa kakulang sa pagtahod gikan sa kalalakin-an sa tibuok nga kalibotan. Unya, sa kataposang duha ka artikulo niini nga serye, atong hisgotan sa unsang paagi ang mutuwal nga pagtahod ikapakita sa kalalakin-an ug kababayen-an sa tanang kahimtang sa kinabuhi.