Pagpaniid sa Kalibotan
Mga Makinang Panagang sa AIDS
Usa ka pundok sa mga eksperto sa AIDS sa gobyerno sa Australia gipangayoan ug mga sugyot sa pagkunhod sa paglapnag sa sakit. Ang The Courier-Mail sa Brisbane miingon nga sa kusganon gisugyot nga labaw pang gamiton sa mga batan-on ang mga paagi sa panagang sa AIDS sanglit, sumala sa gipatin-aw sa tsirman, si Dr. Charles Watson, kadaghanang mga senyor nga estudyante sa hayskul maoy aktibo sa sekso. Apil sa mga sugyot mao ang pagbaton sa mga condom pinaagi sa mga makinang tigbaligya diha sa mga hayskul. Si Dr. Watson dili motuo nga ang ingong paggamit sa mga makinang tigbaligyag condom modasig sa mas batang mga estudyante sa mas sayo nga pakigsekso. Wala ing mga sugyot alang sa moral nga pagpugong ang nalakip sa taho.
Kaugalingong mga Helikopter?
Ikaw ba sukad napikal sa pagpaabot sa daghang oras diha sa trapiko sa siyudad? Nahunahunaan ba nimo nga pagkanindot unta kon maalsa ka ngadto sa langit ug itugdong sa imong destinasyon? Unsa kaha kon adunay kaugalingong helikopter? Ang paggama sa unang gaan kaayong helikopter mao ang kinabag-ohang imbento sa natad sa abyasyon, mitaho ang Italyanhong mantalaang Il Messaggero. Kini may timbang nga 230 ka kilos lamang ug dunay labawng katulinon nga 150 kilometros matag oras. Mokostar kinig $60,000 kon mopalit kag usa ug mga $1 matag milya sa pagpalupad niini. Bisan pag mas gamay kay sa mas dagkong modelo sa helikopter, kini makalupad gihapon sa gihabogong 4,000 metros ug sa gilay-ong 320 kilometros.
Panglugos sa Militar
Panahon sa Gubat sa Kalibotan II, kaliboan nga dalagita ug mga batan-ong babaye ang gidakop sa Hapones nga militar gikan sa kanasoran sa Silangang Asia aron sa pag-alagad sa mga sundalo sa natad panggubatan. Sa dili-makasilo nga paagi gitawag nga “tiglipay nga kababayen-an,” ang wala mangamatay gumikan sa sakit venereal gibiyaan aron mamatay sa pagsibog sa kasundalohan. Kalim-an ka tuig sa ulahi usa ka lalaki ang mipadayag sa pag-angkon sa publiko sa iyang kalangkitan ug nangayog pasaylo. Si Seiji Yoshida, 78, “dili makapala sa panumdoman sa pagpatid sa nangapyot, nanggaab nga mga batang Koreano samtang ang iyang mga tawo nagtaral sa ilang mga batan-ong inahan pasulod sa mga trak aron mahimong mga ulipon sa sekso alang sa Hapones Imperyal nga Kasundalohan” matud sa Mainichi Daily News. Sa gisukna kon unsay iyang gibati niadto, ang mantalaan mitaho nga si Yoshida mitubag: “Nagtuman lang kami sa mga mando. Kami diha sa among kinaubsang punto kon bahin sa maayong pangisip. Kadto maoy trabaho lamang. Dili puwede ang lahi nga ideolohiya. Wala akoy bisan unsang pagbati. Okupado ako, nawad-an ako sa paglaom, gigamhan akog daotan.” Ang opisyales sa militar sa daghang kanasoran magatino nga ang ilang kasundalohan matagan-an ug mga babaye, pinaagi kaha sa pagdakop o ingong binayrang mga inday-hilay.
Ang Maayong Yuta—Nagkawala
Sumala sa usa ka taho diha sa magasing Science, ang madaro nga yuta sa kalibotan nagkagamay, “tuling nagkabanlas o nahimong abog sa kahanginan.” Sa Marso, ang WRI (World Resources Institute) sa Washington, D.C., nagpagawas sa mga resulta sa usa ka tulo-ka-tuig nga pagtuon diin ginatos ka eksperto nagsusi sa unsang paagi nabalhin ang mga kahimtang sa yuta sa tibuok kalibotan sukad sa Gubat sa Kalibotan II. Ang mga resulta? Tungod sa sayop nga paggamit sa katawhan sa yuta—kadaghanan pinaagi sa pagpuril sa lasang, hingaping pagpasibsib, ug makadaot nga mga paagi sa pag-uma—ang kaniadto tabunok nga yuta nga ang bug-os nga luna sama sa iya sa Tsina ug India nga iponon sa pagkakaron grabe nga nagakaumaw. Kining kilinga maoy daotang tilimad-on, sanglit, sumala sa pagbanabana sa WRI nga presidente nga si Gus Speth, ang kalibotan kinahanglang magtulo ka pilo sa iyang abot sa pagkaon sa mosunod nga tunga sa siglo aron mapakaon ang nagakadaghan nga populasyon.
“Gidaot Namo Kamong mga Bata”
Pag-abusar sa bata? Dili sa ordinaryong diwa. Ang mga pulong sa itaas maoy iya ni David Goerlitz, usa ka aktor nga nagpasundayag diha sa anunsiyo sa sigarilyong Winston ingong tigkatkat sa kabatoan nga nagdagkot samtang nagbitay sa pangpang. Ang The Boston Globe mitaho nga si Goerlitz ug Wayne McLaren (nga midula sa lalaking nagtabakog Marlboro) nagapamulong atubangan sa mga grupo sa nagtunghang mga kabataan sa pagkombinsir kanila nga dili motabako. “Gipatuo namo kamo nga kon kamong mga batang lalaki motabako, kamo tinuod nga lalaki,” misaysay si Goerlitz. “Ang akong kinabuhi labihang napamubo kay gipili ko ang pagtabako,” masulob-ong misugid si McLaren, pagkatapos nga napildihan sa usa ka baga tungod sa kanser.
Emerhensiyang Tabang sa Nahingo nga Ngipon
“Ang ngipon nga nahingo ikatanom pag-usab bisan sa ubay-ubay nga mga adlaw human sa aksidente, basta sila tukma nga pagkatipig,” taho sa Alemang mantalaan nga Frankfurter Allgemeine Zeitung. Naggama ang usa ka kahon nga pang-emerhensiya diin ikabutang ang nahingo nga ngipon. Ang kahon dunay tubig nga esterilisado, gawas pa sa sinagol nga mga sustansiya ug antibiotiko, nga gitipigang separado. Kining duha ka sangkap masagol pinaagig pagpislit sa usa ka buton. Ang kasangkapan maoy barato ug matipigan nga walay pabugnaw sulod sa mga tulo ka tuig. Ang maong kahon nga pang-emerhensiya mapuslanon ilabina diha sa mga dapit diin subsob mahitabo ang mga aksidente labot sa ngipon, sama sa diha sa mga swimming pool, mga nataran sa dula, ug sa mga tunghaan.
Kahago sa Bakasyon
Ang pag-usob sa pila ka batasan tingalig makaayo sa usa ka tawong nahago inay mobakasyon. Si Dr. Sérgio Tufik, propesor sa Tunghaan sa Medisina sa São Paulo, Brazil, nakutlo diha sa Veja nga nag-ingon: “Ang atong biolohikanhong ritmo giprograma nga moandar samag orasan. Ang bisan unsang kausaban, bisan usa ka semanang paharuhay sa Caribbean, mahimong makapalapoy sa lawas.” Kon mahagiton man o dili ang usa ka trabaho, aron malikayan ang makadaot nga kahago, siya misugyot: “Makontento sa [imong] ginabuhat.” Inay kanunay nga magtinguha sa pagbuhat sa laing butang nga basin labaw pang makapahago kay sa adlaw-adlaw nga buluhaton, ang doktor misugyot: “Tingali ang sekreto maoy ‘pagbakasyon’ sa adlaw-adlaw. Nga mao, gawas sa trabaho, pakig-ambit sa lainlaing mga buluhaton nga mopausbaw sa katagbawan.”
Makalilisang nga mga Donasyon sa Dugo
Kapig usa ka libong tawo sa Pransiya natakdan ug AIDS gumikan sa mga abuno sa dugo. Nganong sila may proporsiyong gikan sa lima ngadto sa pulo ka beses nga taas kay sa iya sa kadaghanang kanasoran sa Kasadpang Uropa? Ang Le Monde misaysay nga ang mga opisyales sa prisohan nagpadayon sa pagdawat ug mga donasyong dugo gikan sa mga priso hangtod sa 1985, tulo ka tuig pagkatapos sa paghunong sa kanait nga kanasoran sa batasan. Ang taho dugang miingon nga ang mga donasyon sa dugo “maoy karaang batasan nga giisip sa daghan ingong makapadali sa pagkaayo sa mga priso. Ang paghatag ug dugo may diwa sa pagkatubos, ug dugang pa naghatag sa mga priso sa higayon . . . nga makainom ug usa ka basong bino, ug sa kaso sa mga giyanon ug droga nga mobati sa kalalim tungod sa tusok sa dagom.” Ang donasyong dugo makatabang usab sa mga priso sa pagkadawat ug mga kunhod sa ilang sentensiya sa prisohan.
Pasundayag sa Urog Sulod sa Katedral
“Dinuyogan sa Gregorian nga pag-awit, lagapak sa dalugdog ug mga lingganay, sa palibot nga halos lunlon nga kangitngit, ang mga anino sa pito ka madre migawas, nga may tag-as nga mga turong nga nagsalipod sa ilang mga nawong. Sa kalit gipasiga ang mga suga, gitukas sa mga madre ang ilang mga turong, [ug] nahimo silang mga modelo.” Pinaagi niining mga pulonga ang Jornal da Tarde mibatbat sa pasundayag sa urog nga gihimo sa lungib sa Metropolitan nga Katedral sa Pôrto Alegre, Brazil. Nga mitambong, ang arsobispo nakutlong nag-ingon: “Naghunahuna ako sa kanunay nga kining dapita angay mahimong hawanan alang sa masadyaon ug sosyal nga mga okasyon.” Bisan pag ang pasundayag nakahipos ug pondo sa pagtabang sa mga giyanon ug droga, ang obispo sa Novo Hamburgo misupak sa tibuok nga ideya. Matud niya: “Ang sangpotanan dili magpakamatarong sa mga paagi.”
Modernong Panulis sa Kadagatan
“Lahi sa mga pirata sa ika-17 ug ika-18ng mga siglo, sila wala magagamit ug mga patsing sa mata o sa mga espada. Karong adlawa, sila may tuling mga lantsa ug epektibong armas,” matud sa Brazilianong mantalaan nga O Estado de S. Paulo. Dili momenos sa 185 ka atake sa pirata ang natala sa Rio de Janeiro sulod sa miaging tulo ka tuig. Karong bag-o, napulo ka pirata nga may mga masinggan miatake sa usa ka barko sa aseite, nga mipatay sa duha ka tripulante, ug miangol sa duha pa una pa mangawat sa salapi ug mga manggad. Ang maong organisadong mga gang nga nagapanulis sa mga dunggoanan nga daghag barko, sama sa Santos ug Rio de Janeiro, nahibalo sa kargamento sa mga barko ug sa kahikayan sa seguridad gikan sa lokal nga mga inday-hilay. Sumala sa gihinapos sa mantalaan, ang miuswag nga pagpamirata ug pagpangawat sa mga kontener “nagpahinabo usab ug kapildihan sa salapi sa langyawng patigayon sa Brazil.”
Epidemya sa Panulis
Ang pagpanulis sa mga sakyanang demotor tingali usa ka sulirang internasyonal apan sa Habagatang Aprika “ang pagpanulis ug kotse nakaabot sa epidemyang mga sukod,” sumala sa FinancialMail sa Habagatang Aprika. Sa unsang paagi mamenosan nimo ang riyesgo nga tulison ang imong kotse kon nagpuyo ka sa dapit diin problema kini? Sulayi ang pag-otro sa imong matag-adlaw nga rutina sa biyahe. Subaya ang lainlaing ruta, o lakaw nga sayo o ulahi ba kaha. Trangkahi ang mga pultahan ug mga bentana. Ayaw pagtanyag sa pagpasakay ug mga tig-angkas, ug ayaw pagbiyahe nga nag-inusara, kon mahimo. Sa dili pa mohunong sa usa ka ali sa dalan, suknaa ang imong kaugalingon kon kana tinuod nga tan-awon. Pangitag mga bandera ug mga suga sa munisipyo, ug matikdi ang sinina sa mga obrero sa karsada. Usa ka koronel sa kapolisan nagtambag sa usa ka drayber nga masugamak sa usa ka peligrosong kahimtang: “Ihatag ang sakyanan kon nameligro ang imong kinabuhi. Walay kapuslanan ang pagkahimong natigbak nga bayani.”
Lawasnong Pagdagmal sa mga Ginikanan
Ang butang gibatbat ingong “natagong makalilisang nga kapungot sa mga tin-edyer” nga gipaagom sa mga ginikanan nagauswag sa Australia. Ang kapolisan ug mga pundok sa panghinabang nagtaho nga ang ubay-ubayng tin-edyer nga nagabukbok sa ilang mga ginikanan tuling nagauswag niining nasora. Ug bisan pag ang mga biktima kasagaran maoy mga inahan, bisan mga amahan ug mga apohan mapintason nga ginaatake. Ang mantalaang Sunday Telegraph sa Sydney nagkutlo sa direktor sa usa ka organisasyong panghinabang nga nag-ingon: “Matingala ang mga tawo sa pagkadungog nga ang mga anak nga ingon ka bata sa 10-anyos makaarang na sa lawasnong pagpamintas—nga nagabahad sa ilang inahan ug sa ubang igsoon.” Usa ka serbisyo sa panghinabang sa usa ka komunidad gilunopan ug mga tawag gikan sa gidagmalang mga ginikanan nga nagaplano kinig espesyal nga programa alang sa mga biktima ug mga tagsala.