Pagpaniid sa Kalibotan
Usa ka Dakong Kausaban Alang sa HK?
“Ang Hiniusang Kanasoran dili na mahisama pa sa miagi human sa gihimong Earth Summit,” mikomento si Charles Petit, magsusulat sa siyensiya alang sa San Francisco Chronicle. Siya midugang: “Ang H.K. sa kataposan daw nakabaton sa dungog nga gihatag niana sa dihang ang karta niini gipirmahan sa miaging 47 ka tuig sa San Francisco.” Ang gipangunahan-sa-HK nga Earth Summit miting, nga gihimo sa miaging Hunyo 1992 sa Rio de Janeiro, Brazil, misulay sa pagsulbad sa pipila ka mga suliran sa kalikopan nga karon ginaatubang sa kalibotan; ang kadaghanan sa mga suliran dayag hilabihan kaayo ka dako nga dili arang masulbad sa mga nasod sa ilang kaugalingon. Si Hilary French sa Worldwatch Institute mikomento: “Gitugyan sa mga nasod, sa ingon, ang mga bahin sa ilang labawng kamandoan ngadto sa internasyonal nga komunidad ug nagsugod sa pagmugnag usa ka bag-ong sistema sa internasyonal nga pamunoan sa kalikopan.”
Mga Babaye sa Trabahoan
Nagkadaghang mga babaye sa kalibotan nahimong “aktibo sa pangabuhi,” o nangempliyo, apan nagaatubang gihapon sila ug dagkong mga kababagan, sumala sa Finance & Development, usa ka basahon nga gipatik sa World Bank ug sa International Monetary Fund. Ang basahon nagbanabana nga duolag 830 ka milyong babaye sa tibuok kalibotan maoy aktibo sa pangabuhi, ug nga 70 porsiento kanila nagpuyo sa nagakaugmad nga kanasoran. Sa Aprika ug sa mga bahin sa Asia, mas diyutayng mga babaye kay sa mga lalaki ang nagtungha sa eskuylahang sekondarya, busa di-ikatingala nga mga 75 porsiento sa mga babaye sa panuigong 25 ug kapin pa di-makamaong mobasa ug sagad mas lisod nga makakitag maayong trabaho kining mga babayehana. Bisag mas diyutayng mga babaye kay sa mga lalaki ang aktibo sa pangabuhi, kini wala gayod magpabanaag kon ang mga babaye ba nagatrabaho sanglit ang gitagad lamang sa kaihapan mao ang pormal nga pangempliyo ug dili sa trabaho nga ginabuhat diha sa mga panimalay o sa gipadagan-sa-pamilya nga mga hilikayon. Ang mga pagtuon nagpakita nga sa Asia, Aprika, ug sa Pasipiko, ang aberids nga babaye nagatrabaho sa mga 12 o 13 ka oras nga mas labaw matag semana kay sa aberids nga lalaki.
“Aduna bay Impiyerno”?
“Adunay impiyerno; kini walay kataposan.” Misegunda ang mga Heswita sa Italya diha sa ilang aprobado-sa-Batikanong basahong La Civiltá Cattolica. Sila dayag nga nabalaka sa kiling sulod sa Katolikong Simbahan sa pagpahilom sa giingong tinuod nga paglungtad sa impiyerno ug mga pagsakit niini. Pananglitan, gisaway nila ang katekismo alang sa mga batan-on nga napakyas sa paggahin bisag usa ka panid “alang sa misteryo sa pagsilot sa daotan.” Ang mga Heswita miinsister nga ang “kalayo” sa impiyerno dili kay yanong “pagpalagpot gikan sa presensiya sa Diyos o pagbasol sa mga gisilotan” kondili, hinunoa, naglakip ug kasakit ingong silot alang sa yutan-ong mga sala. Ilang gitambagan ang mga teologo, pari, ug mga katekista sa paghisgot bahin sa impiyerno, ilabina sa mga batan-on. Apan, ang Bibliya wala magtudlo sa maong doktrina, nag-ingon nga ang patay “walay nahibaloan bisan unsa.”—Ecclesiastes 9:5.
Seksuwal nga mga Pag-atake Gipasangil Diha sa mga Librong Komiks
Giakusar sa mga polis sa Tokyo, Hapon, ning bag-o pa ang 16-anyos nga estudyante sa hayskol sa 25 ka sumbong sa seksuwal nga pag-atake. Gipasangil sa batan-on ang mahilas nga mga librong komiks. Sa usa ka panghitabo siya miangkon nga mipalit ug mga librong komiks nga dayag naglarawan sa buhat sa sekso diha sa sari-sari nga tindahan ug unya gidala ang diyes-anyos nga batang babaye sa kasilyas ug gipugos siya sa pagduyog niya sa pagsundog sa usa sa mahilas nga mga hulagway sa libro. Siya miangkon sa polisiya nga nakahimo siyag 24 ka samang mga pag-atake, ug daghan niini nahimo tungod kay napukaw sa malaw-ayng mga komiks. Ang The Daily Yomiuri mitaho: “Sa miaging tuig, 86 ka krimen sa sekso nga naglangkit sa mga minor de edad gituohang napukaw sa malaw-ayng mga komiks ang gitaho sa Tokyo.”
Ang Labing Karaang Panaderiya?
Ang mga arkeologo nga nagtrabaho duol sa mga piramide sa Ehipto nakakalot tingali sa labing karaan nga panaderiya sa kalibotan, sumala sa taho sa Associated Press. Dayag ang panaderiya gigamit sa pagtaganag tinapay alang sa mga trabahante nga nagtukod sa mga piramide. Si Mark Lehner, Ehiptologo ug usa sa mga direktor sa pagkalot, miingon: “Ikaingon namo nga may dako kaayong lutoag tinapay dinhi, nga haruhayng makapakaon ug 30,000 ka tawo sa usa ka adlaw.” Si Lehner nagtuo nga ang mga kahimtang sa pagtrabaho sa panaderiya tingali makalilisang kaayo, uban ang grabe nga kainit ug baga itom nga aso. “Kining mga lawaka nahisama sa kalangitan sa gabii nga puno sa ulan,” siya miingon. “Kami nakakalot ug 45 sentimetros nga itom-humokon, natipun-og nga anuos.” Ang panaderiya gituohan nga may petsa nga gikan pa sa mga adlaw sa pagtukod sa mga piramide.
Asidong Ulan sa Hapon
Ang ulang asido sa Hapon nakaabot sa mga sukod nga sama niadtong nakaplagan sa Uropa ug Tinipong Bansa, mitaho ang The Daily Yomiuri. Ang mantalaan miingon nga kon ang pH lebel (sukod sa kaaslom ug kaparat) sa tubig-ulan moubos sa 5.6, ang ulan pagaisipong asido. Gisukod sa komite sa pagtuong gitudlo sa Ahensiya sa Palibot sa Hapon ang aberids nga kaaslom sa ulan sa di pa dugayng katuigan ug nakakaplag sa mga sukod nga sama ka ubos sa 4.3, nga ubos kaayo sa sukod sa ulan nga mahimong asido. Bisag wala pa hibaloi kon asidong ulan ba ang hinungdan, ang taho sa komite nakakaplag nga daghang kahoyng sidro ug pino sa kalasangan sa Hapon nagakadaot.
Kalasangan ug Pagkontrolar sa Atmospera
Ang ammonia maoy usa ka hinungdanong bahin sa atmospera sa yuta. Usa ka kemikal nga may sambog nga asin, kini makasagang sa kaaslom sa ulang asido. Apan ang sobra niana makasamot sa mangil-ad brawong mga panganod sa aso nga naa sa ibabaw sa daghang siyudad. Ang bag-ong mga pagtuon nagsugyot nga ang kalasangan nagatabang sa atmospera nga maampingan ang hustong gidaghanon sa ammonia. Ang The Denver Post mitahong gisukod sa mga siyentipiko ang kadaghan sa ammonia sa hangin nga mihuros ibabaw sa kabukiran sa Colorado, T.B.A. Kon ang hangin kulang sa ammonia kay sa kinaiyanhong sukod nga makita diha sa mga selula sa dahon, ibuga sa mga tanom sa lasang ang kemikal ngadto sa hangin. Apan kon tugob na ang hangin sa taas nga gidaghanon sa ammonia, suyopon sa mga tanom sa lasang ang ammonia imbes ibuga kana. Si Andrew Langford, usa sa mga siyentipikong mihimo sa mga eksperimento, miingon: “Ang tibuok lasang may igong kalig-on sa pagkontrolar sa atmospera basta di lang kini madaog sa (di-kinaiyanhong) mga tuboran.”
Lubnganan ni Caiapas Nakaplagan?
Ang mopatim-awng lubnganan ug mga bukog ni Caiapas, ang hataas saserdoteng Hudiyo nga nalangkit sa kamatayon ni Jesu-Kristo, nakaplagan sa Jerusalem, mitaho ang The Star, mantalaan sa Johannesburg, Habagatang Aprika. Lakip sa nakaplagan mao ang usa ka ossuary, o sudlanan sa mga bukog, nga may kinulit nga “Yehosef bar Caiapha.” Si Caiapas nahimong hataas nga saserdote sa mga ika-18ng siglo K.P. ug gilutos dili lamang si Kristo kondili usab ang iyang mga sumusunod. Siya gipalagpot sa katungdanan sa mga 36 K.P. Gihisgotan usab sa Hudiyohanong manalaysay nga si Josephus, nga si Caiapas maoy usa sa pila ka karaang mga tawo kansang mga bukog nadokumentohan. Ang The Star mikutlo sa usa ka arkeologo nga nag-ingon: “Sa kapig usa ka libong mga ossuary nga nakaplagan sa Jerusalem, tingali lima lang ka ngalan ang among nailhan.”
Alkohol ug Katambok?
Dili na balita nga ang tawo nga kusog nga moinom ug alkoholikong mga ilimnon may tendensiya nga motambok. Apan ngano? Ang bag-ong pagtuon sa University of Zurich, Switzerland, nakakaplag ug makaiikag nga posibilidad. Dayag nga dili lamang mga kaloriya diha sa alkohol ang makapatambok kaayo kondili usab ang paagi sa alkohol sa pag-apektar sa katakos sa lawas sa paggamit sa tambok. Ang mga nutrisyonista dugay na nga nahibalo nga ang lawas may pagkahinay sa pagsunog sa tambok, kiling sa pagpundo niini samtang kusog kining mosunog ug mga asukar ug carbohydrates. Apan ang alkohol mopahinabo sa lawas sa pagsunog sa tambok nga mas mahinay. Diha sa usa ka eksperimento, ang mga lalaki gipadiyeta nga naglakip sa 90 millilitros nga puro alkohol sa matag adlaw—katumbas sa unom ka serbesa. Niini nga diyeta, ang mga lalaki nakasunog ug mga un-tersiya nga menos nga tambok kay sa naandan. Siyempre, kon daghan ang tambok diha sa pagkaon, mas dayag ang epekto niini.
“Usa ka Makasubong Rekord”
Ang Pranses nga mantalaang Le Figaro mitahong ang 1991 maoy labing grabeng tuig sa krimen sa kasaysayan sa Pransiya. Gibutyag sa publiko sa mga ahensiyang tigpatuman sa balaod sa Pransiya ang kinaulahiang kaihapan sa krimen, nga nagpakitang kapig 3.7 ka milyong krimen ang gitaho sa Pransiya sa miaging tuig—usa ka pag-uswag nga kapig 7 porsientong labaw kay sa tuig 1990. Kapin sa ikaupat ka bahin niini nga mga krimen nahitabo sa rehiyon sa Paris. May “talagsaong pag-uswag sa halos tanang kategoriya sa krimen,” gikan sa “wala pa hitupnging kapintasan sa mga lugar gawas sa siyudad” ngadto sa “gitawag krimen nga nahimo sa mga nagtrabaho sa opisina, ilabina taliwala sa mga politiko,” nag-ingon ang mantalaan. Kining kinaulahiang numero nagbutyag nga ang pag-uswag sa krimen sa Pransiya karon maoy pito ka pilong mas taas kay sa miaging 40 ka tuig. “Usa ka makasubong rekord,” mihinapos ang Le Figaro.
Kiha sa Dili Aktibo nga Pagtabako
Ang Distritong Korte sa New South Wales sa Australia ning bag-o pa mibayad ug danyos sa dakong kadaot nga nahimo ngadto sa usa ka 64-anyos nga babayeng mipasakag sumbong sa iyang amo kanhi tungod sa seryosong mga suliran sa panglawas nga iyang giingonng giantos human sa pagtrabaho diha sa punog-aso nga palibot duolan sa napulog-duha ka tuig. Sa miagi, ang maong mga kaso gihusay gawas sa korte, apan ning talagsaong desisyon, gipabayad sa korte ang gikiha ug danyos nga $85,000 (Australianhon) ngadto sa mikiha. Ang mantalaang The Australian mitaho nga kini ang unang higayon nga mihukom ang hurado nga ang tigtabako makadaot sa panglawas niadtong mga di-hinabako nga makahanggab sa punog-asong hangin. Ang pila mibating kining hukoma lagmit may kaylap nga mga epekto diha sa mga restawran, hotel, nightclub, ug ubang trabahoan diin ang di-hinabakong mga trabahante makakiha sa pagpangayog dakong danyos kon dili sila tagan-ag walay asong trabahoan.
Sayo nga Pakigsekso ug Kagubot sa Hunahuna
Ang seksuwal nga pakigsekso mopahinabog daghang suliran alang sa mga batan-on gawas pa sa sakit beneryal. Sumala sa mantalaang La Stampa sa Italya, ang usa nga wala kaayo tagda nga riyesgo mao nga ang sayo nga pakigsekso sa kinabuhi makadugang sa “mga sakit sa hunahuna nga makamugnag kagubot diha sa mga hunahuna sa mga batan-on ug diha sa ilang personal nga mga relasyon, ngadto sa punto nga mopahinabog daotang mga sumbanan sa batasan, pag-abuso sa alkohol ug sa droga, ug krimen.” Diha sa usa ka kombensiyon nga gihimo sa Roma, nga giorganisar sa Center for Psychosocial Studies ug sa Ministri sa Hustisya sa Italya, napamatud-an nga ang mga batan-on nagsugod sa pagpakigsekso diha sa nagadugang sayo nga edad. Ang aberids nga edad, sumala sa usa ka konsultante, maoy 17.