Sakit nga Chagas​—Usa ka Halok sa Kamatayon

GIHATAG sa usa ka doktor nga taga Brazil, si Carlos Chagas, ang iyang ngalan sa sakit nga nailhan sa medikal nga natad ingong trypanosomiasis sa Habagatang Amerika. Iyang nadiskobrehan kini sa 1909 dihang iyang gilain ang mikroskopikong parasito nga organismo nga gitawag trypanosome. Ang sakit lisod nga mahiling tungod kay human nga kining usay selulang parasito makasulod sa kaugatan sa tawo, ang kadaghanan kanila mogawas sa dugo ug motago diha sa mga selula sa lawas ug dili daling makit-an.

Sa dihang makasulod na kini sa selula, ang trypanosome kusog nga modaghan, apan ang mga simtoma sa sakit nagkalainlain. Ang ubang mga biktima walay timaan nga sila aduna niining sakita, apan diha sa uban ang kadaot nga nahimo na niini diha sa spleen, atay, sa mga lisay, ug bisan sa utok dili na maayo. Diha sa Habagatang Amerika kini nahimong pangunang hinungdan usab sa kamatayon gikan sa sakit sa kasingkasing diha sa mga tawong ubos sa 40 ang edad. Wala pay tambal ang mapalit sa pagtambal sa sakit, apan ang Imperial College sa London aktibong naghimog panukiduki sa molekula sa paggamag tambal.

Ang World Health Organization nagtaho nga 90 ka milyong tawo nameligro gikan sa sakit nga Chagas sa Sentral ug sa Habagatang Amerika, nga hangtod sa 18 ka milyon ang natakdan. Sa unsang paagi napasa kining sakita? Kini mapasa ngadto sa mga tawo pinaagi sa mga iro ug iring apan labing kasagaran sa vinchua, usa ka insekto nga nailhan usab nga mao ang mamumuno, o tighalok nga insekto, tungod kay inigkagabii motugdon kini diha sa humok nga unod sa nawong sa biktima aron makakaon, kasagaran sa palibot sa liog o sa mga mata.

Ang paak sa insekto dili masakit. Apan human nga mobusdik na sa kabusog sa dugo, ikalibang sa insekto ang iyang hugaw diha sa biktima. Kon manusnos kini diha sa samad, nga mahimo sa insekto mismo o sa biktima, nga tingali mangalot nga wala mahibalo nga siya napaakan, ang kinalibang maghugaw sa kaugatan. Sa katingalahan, ang ubang mga Mexicano gitaho nga mokaon gihapon sa tighalok nga mga insekto ingong pagpagana sa sekso ug matakdan usab sa trypanosome ingong resulta.

Gitawag nga sakit sa pobre, ang sakit nga Chagas makita lamang sa kabos nga mga dapit diin ang mga insekto magpatuyang sa pagsanay diha sa mga liki sa mga bungbong sa mga payag nga hinimo sa lapok. Apan sa katuigang dili pa dugay midaghan kini diha sa mauswagong mga siyudad, sama sa Rio de Janeiro. Ngano? Tungod kay ang mga tawo sa baryo nga gitakboyan sa sakit moabot sa pagdonar ug dugo. Libolibong bag-ong mga kaso sa sakit nga Chagas ang gitaho tuigtuig sa Brazil, nga masubay direkta sa pagdugang sa nahugawan nga dugo. Ang mga trabahanteng lalin gikan sa Habagatang Amerika nakahatag ug kabalaka sa Tinipong Bansa, diin ang ubang mga bangko sa dugo nahugawan na niini.

Ang kahinlo, maayong pamalay, ug maayong sanitasyon mao ang pangunang kinahanglanon sa pagsanta sa pagdaghan sa populasyon sa tighalok nga insekto. Ug alang sa mga Kristohanon ang sugo sa “paglikay . . . sa dugo” nagkahulogan sumala sa gipamulong niana. Ang pagsunod niana makaluwas-ug-kinabuhi.​—Buhat 15:20.